Prolaktyna i jej normy. Jak ją regulować?

Prolaktyna (PRL) to hormon produkowany przez przysadkę mózgową, którego nazwa pochodzi od pierwszej poznanej roli– wpływu na laktację. Prolaktyna ma szeroki wpływ na działanie organizmu człowieka: układ rozrodczy i odpornościowy, a nawet na nastrój. Prolaktyna – za co odpowiada i dlaczego należy kontrolować jej poziom?

Prolaktyna – za co odpowiada?

Prolaktyna (PRL)  jest hormonem, produkowanym przez przedni płat przysadki mózgowej, a także, w mniejszym stopniu, macica, gruczoły piersiowe, prostata, skóra, komórki tkanki tłuszczowej i komórki odpornościowe. Nazywana jest hormonem kobiecym, gdyż odpowiada za wiele podstawowych funkcji podczas ciąży i karmienia. Jednocześnie wykazano, że spełnia też ponad 300 innych zadań w organizmie. Funkcje porolaktyny dzieli się na: reprodukcyjne, regulacyjne i metaboliczne.

W trakcie ciąży prolaktyna jest niezbędna do wzrostu gruczołów piersiowych, a po porodzie pobudza laktację. Hormonem, który reguluje uwalnianie prolaktyny z przysadki mózgowej jest regulowane na zasadzie sprzężenia zwrotnego przez neuroprzekaźnik – dopaminę produkowaną w podwzgórzu. Dopamina hamuje uwalnianie prolaktyny.  Gdy stężenie dopaminy staje się zbyt małe, stężenie prolaktyny we krwi wzrasta.

Funkcję regulacji wydzielania prolaktyny pełnią także estrogeny – pobudzają jej produkcję w przysadce mózgowej, co jest szczególnie istotne w ciąży.

Wysoki poziom prolaktyny jest związany z hamowaniem wydzielania gonadotropin, które z kolei hamują pobudzanie owulacji i  dojrzewania pęcherzyka Graffa. Wskutek tego prolaktyna hamuje miesiączkowanie.

Fizjologicznie stężenie prolaktyny zmienia się w zależności od pory dnia (rytmu dobowego), spożywanych posiłków, wysiłku i w wyniku stosunku płciowego oraz stresu.

Za wysoka prolaktyna – objawy

Wysokie stężenia prolaktyny wpływają na stan zdrowia zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Nadmiar hormonu może być przyczyną mlekotoku. Hormon występuje też u mężczyzn – podwyższona prolaktyna u mężczyzn może prowadzić do zaburzeń erekcji i potencji. Wyższy poziom prolaktyny obserwuje się  w ciąży, niekiedy podczas niedoczynności tarczycy i przy łagodnych guzach przysadki.

Poziom prolaktyny określa się w badaniu krwi. U kobiet– ważne jest pobranie krwi do badania w odpowiedniej fazie cyklu, gdyż stężenie prolaktyny  w poszczególnych fazach cyklu jest różne. Normy w fazie folikularnej to <23 µg/l, w fazie luteinowej – <40 µg/l,  a u kobiet w ciąży, w trzecim trymestrze, prolaktyna może osiągnąć stężenie do 400 µg/l. U mężczyzn za normę uznaje się wynik poniżej 20 µg/l.  Istotne jest by badanie wykonywać rano, a przed pobraniem krwi unikać wysiłku (np. joggingu) i stresu.

Objawami, które mogą wskazywać na podwyższony poziom prolaktyny u kobiet, czyli hiperprolaktynemię, są:

• zaburzenia miesiączkowania – nieregularne miesiączki lub ich brak,
• mlekotok u kobiet niebędących w ciąży i niekarmiących,
• niepłodność,
• objawy przypominające menopauzę – napady gorąca, suchość pochwy, a także odwapnienie kości, mogące prowadzić do osteoporozy.

Podwyższona prolaktyna u mężczyzn to najczęściej:

• obniżenie popędu płciowego,
• zaburzenia erekcji,
• niepłodność,
• ginekomastia, czyli powiększenie gruczołów sutkowych,
• odwapnienie kości,
• zmniejszenie masy mięśniowej oraz owłosienia płciowego.

Jeśli u pacjenta występują makrogruczolaki wydzielające prolaktynę, zaburzeniom mogą towarzyszyć bóle głowy, zaburzenia widzenia, a także niedoczynność przysadki.

W niektórych przypadkach u kobiet wykazywane jest wysokie stężenie prolaktyny bez widocznych objawów klinicznych. W takim przypadku lekarz może zlecić wykonanie pomiaru makroprolaktyny, polimerycznej formy prolaktyny, która nie wpływa na stan kliniczny, lecz sztucznie zawyża wyniki pomiarów prolaktyny aktywnej fizjologicznie.

Jak obniżyć prolaktynę?

Podwyższony poziom prolaktyny nie zawsze wymaga ingerencji lekarza i wdrożenia leczenia, choć warto poddać się konsultacji. To normalne zjawisko w ciąży i pierwszych miesiącach karmienia. Wynik może zaburzać nadmierny stres, długotrwała choroba, badanie gruczołów sutkowych, a także znaczny wysiłek fizyczny i wysokobiałkowy posiłek.

Przed przystąpieniem do dalszej diagnostyki lekarz wyklucza ciążę u kobiet w okresie przed menopauzą, sprawdza przyjmowane leki, a także zleca wykonanie podstawowych badań hormonów tarczycy, by wykluczyć jej niedoczynność.

Bibliografia:

1. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik, Interna Szczeklika – mały podręcznik 2019/20
2. Tomasz Bednarczuk, Agnieszka Guranowska, Hiperprolaktynemia i guz prolaktynowy, https://www.mp.pl/pacjent/endokrynologia/choroby/77749,hiperprolaktynemia-i-guz-prolaktynowy 17.01.2020