Promienica – przyczyny, objawy i metody leczenia

Promienica to infekcja bakteryjna, która charakteryzuje się podostrym lub czasami przewlekłym przebiegiem. Jest spowodowana działaniem bakterii beztlenowych znanych jako promieniowce, zazwyczaj obejmujących 5-10 różnych gatunków. Te bakterie są obecne w normalnej florze jamy ustnej, a także w niższych częściach przewodu pokarmowego i dróg rodnych, choć w mniejszej ilości. Aby doszło do zakażenia, konieczne jest przerwanie ciągłości błon śluzowych i obecność zmian martwiczych. Promieniowce stają się szkodliwe tylko w takich warunkach.

Zakażenie promienicą

Zakażenie promienicą rozprzestrzenia się na zdrowe tkanki poprzez przerwanie ciągłości, co wywołuje ropny proces zapalny. W wyniku tego procesu powstają liczne ropnie i przetoki, z których uwalniają się żółte ziarnistości, zwane „siarkowymi” z powodu swojego koloru. Najczęstsze postacie promienicy obejmują obszary szyi, twarzy, klatki piersiowej i brzucha. U kobiet może również rozwijać się w miednicy mniejszej.

W trakcie zakażenia istnieje ryzyko rozsiewu bakterii przez krwiobieg. Ważne jest jednak zaznaczyć, że promienica nie przenosi się z człowieka na człowieka, co oznacza, że ​​nie ma ryzyka bezpośredniego przeniesienia zakażenia od jednej osoby do drugiej.

Zobacz również: Badania CRP i OB – markery stanu zapalnego. Co powoduje stan zapalny w organizmie?

Promienica – przyczyny

Promienica u ludzi, znana również jako aktynomikoza, jest spowodowana obecnością bakterii z rodziny Actinomyces, z których najczęstszym przedstawicielem jest Actinomyces israeli, nazywany promieniowcem. Te nitkowate bakterie są zazwyczaj saprofityczne i mogą być naturalną częścią flory jamy ustnej. W rzadszych przypadkach można je również znaleźć w dalszych odcinkach jelit oraz u kobiet w drogach rodnych.

Chorobotwórcze działanie tych bakterii ujawnia się tylko wtedy, gdy przenikną one do głębszych warstw tkanek. To zazwyczaj ma miejsce, gdy błona śluzowa jamy ustnej ulegnie uszkodzeniu z powodu urazu lub zabiegów stomatologicznych. W niektórych przypadkach bakterie te mogą przedostać się do dalszych fragmentów układu oddechowego, co prowadzi do rozwinięcia się promienicy płuc.

W przypadku promienicy w jamie brzusznej i miednicy, przyczyną jest obecność bakterii na błonie śluzowej jelit oraz układu moczowo-płciowego. Po przedostaniu się do głębszych warstw tkanek, drobnoustroje te mogą inicjować przewlekły proces włóknienia. Charakterystyczną zmianą chorobową jest twardy naciek, który stopniowo może prowadzić do powstania przetoki, skierowanej na zewnątrz lub w kierunku światła jelita lub jamy brzusznej.

Promienica dotyczy głównie dorosłych mężczyzn, chociaż u kobiet może być częstsza w przypadku stosowania antykoncepcji w postaci wkładki wewnątrzmacicznej. Promienica jest rzadko spotykana u dzieci. Choroba ta charakteryzuje się przewlekłym przebiegiem, często trwającym przez wiele miesięcy. Promienica ma przewlekły charakter, zazwyczaj trwając przez kilka miesięcy. 

Promienicy sprzyjają różne czynniki, takie jak próchnica zębów, zakażenia przywierzchołkowe czy urazy w obrębie jamy ustnej.

Zakażenie może wystąpić po usunięciu zęba lub w wyniku urazu w okolicy twarzy lub szyi, ponieważ rany stanowią punkt wejścia dla bakterii, umożliwiając im przedostanie się głęboko w skórę i dalej w organizm. Promienica może także lokalizować się w klatce piersiowej (atakując płuca) lub w brzuchu (atakując narządy wewnętrzne), jednak te przypadki są stosunkowo rzadkie. Postać płucna promienicy jest spowodowana wdychaniem bakterii (promieniowców) z jamy ustnej, prowadząc do powstawania ropni w płucach i na opłucnej, a następnie atakujących kości, węzły chłonne i skórę. W przypadku postaci brzusznej, choroba rozwija się po połknięciu promieniowców. Obie postacie – płucna i brzuszna – charakteryzują się nietypowym przebiegiem, co sprawia, że ich rozpoznanie jest trudne.

Promienica – objawy

W promienicy, początkowe zmiany manifestują się jako zapalny naciek o nieregularnej, pofałdowanej powierzchni. W kolejnym etapie pojawiają się twarde guzy, które mogą ulec rozmiękaniu i przebiciu, tworząc przetoki. Z tych przetok wydostaje się charakterystyczna wydzielina, zawierająca drobne, jasnożółte ziarenka, które są koloniami promieniowców. Proces chorobowy nie obejmuje węzłów chłonnych, a przetoki nie ewoluują w owrzodzenia.

Choroba promienicza najczęściej lokalizuje się w tkankach miękkich okolicy żuchwy i szyi. Rzadziej w jamie ustnej i sąsiadujących tkankach, takich jak język, migdałki podniebienne, ślinianki czy ucho środkowe. Objawami są charakterystyczne, twarde guzy o ograniczonym obszarze, które zazwyczaj są mało bolesne, często z ogniskami ropnymi. Na początku zmiany te mogą nie wpływać na wygląd skóry. Z czasem guzkowate zmiany ulegają rozpadowi, prowadząc do powstania przetok z wydobywającą się surowiczo-krwistą treścią, zawierającą kolonie promieniowca.

W tkankach miękkich stwierdza się przewlekły proces zapalny z martwicą. Prowadzi on do utworzenia przetok i ziarniny, która ulega bliznowaceniu z formowaniem deskowatego nacieczenia. Objawy zależą od lokalizacji zmian i mogą obejmować bóle w okolicy nacieków, trudności w otwieraniu ust i połykaniu. Nacieczenie obszaru skroniowo-twarzowego może prowadzić do szczękościsku.

Rozpoznanie może być potwierdzone wykryciem kolonii promieniowców w treści ropnej z przetok. Dokładna analiza treści wydobywającej się z przetok jest kluczowa dla ustalenia diagnozy promienicy.

Chorzy na aktinomikozę zazwyczaj utrzymują dobry stan ogólny, choć czasami może wystąpić lekki wzrost temperatury ciała. Promienica rozprzestrzenia się w organizmie głównie drogą ciągłości, a rzadziej przez krwiobieg. Ważne jest, aby podkreślić, że osoba chora na promienicę nie stanowi zagrożenia dla innych w jej otoczeniu.

Rodzaje promienicy

W zależności od miejsca wystąpienia, promienica może przyjmować różne postacie.

• Promienica szyjno-twarzowa stanowi najczęstszą postać promienicy, odpowiadającą za 50-70% przypadków tej choroby. Zazwyczaj rozwija się jako powikłanie po zabiegach w obrębie jamy ustnej lub u osób, które nie przestrzegają zasad higieny jamy ustnej. W początkowym stadium choroby pojawia się zazwyczaj bezbolesny obrzęk tkanek miękkich w okolicy żuchwy. Następnie zakażenie obejmuje kolejne tkanki, prowadząc do powstawania przetok zawierających żółte ziarnistości. Skóra w obszarze przetok może być zaczerwieniona a w miarę trwania infekcji staje się twarda. W tym przypadku zwykle nie dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych.
• Promienica piersiowa stanowi 15-20% przypadków choroby. Zakażenie występuje zwykle w wyniku aspiracji treści z jamy ustnej i gardła, zawierającej promieniowce, do drzewa oddechowego. Osoby z padaczką i alkoholicy są bardziej podatne na tę postać promienicy. Zakażenie może również wystąpić w wyniku perforacji przełyku lub przeniesienia procesu zapalnego z jamy brzusznej lub szyi. Choroba często przebiega jako naciek zapalny płuca, który, jeśli nie jest leczony, może rozprzestrzenić się na opłucną, osierdzie, a nawet ścianę klatki piersiowej. Objawy obejmują kaszel (suchy lub mokry), duszność, ból w klatce piersiowej i gorączkę.
• Promienica brzuszna i miednicy mniejszej stanowi 10-20% przypadków choroby. Zazwyczaj rozwija się u osób po operacjach jelit, zwłaszcza z powodu schorzeń z przerwaniem ciągłości jelita (na przykład perforacji wyrostka robaczkowego lub uchyłka) lub po połknięciu ciała obcego. Choroba charakteryzuje się powolnym wzrostem guza zapalnego, często zlokalizowanego w okolicy lewego dołu biodrowego. Towarzyszą mu gorączka, zmiany rytmu wypróżnień, ból brzucha, nudności i wymioty. W przypadku promienicy miednicy, antykoncepcyjne wkładki wewnątrzmaciczne często stanowią punkt wyjścia infekcji.

Przeczytaj: Uchyłki jelita grubego – co to jest? Przyczyny, objawy, dieta.

Promienica – leczenie

Promienicę, będącą chorobą bakteryjną, skutecznie leczy się za pomocą antybiotyków. Zazwyczaj są one podawane doustnie, a w przypadkach bardziej zaawansowanych – dożylnie. Jest to głównie penicylina. Terapia jest procesem długotrwałym, trwającym około pół roku, podczas którego konieczne jest systematyczne przyjmowanie antybiotyków. Stosowanie leczenia farmakologicznego jest kluczowe dla zwalczenia infekcji i zapobieżenia dalszemu rozprzestrzenianiu się bakterii.

W niektórych sytuacjach, szczególnie w przypadkach istniejących zmian ropnych, twardych guzów czy zwłókniałych obszarów, może być konieczna interwencja chirurgiczna. Usunięcie tych zmian może być niezbędne, aby skutecznie przeciwdziałać postępowi choroby oraz zapewnić pełniejszą rekonwalescencję. Chirurgiczne podejście stanowi istotne uzupełnienie terapii antybiotykowej, zwłaszcza w sytuacjach, gdy zmiany stają się trudne do kontrolowania za pomocą leków.

W terapii promienicy z powodzeniem wykorzystuje się także preparaty jodowe. Substancje zawierające jod mają zdolność wspomagania procesu leczenia, wpływając korzystnie na zwalczanie bakterii oraz łagodzenie objawów. Ich zastosowanie może być skonsultowane z lekarzem i włączone do kompleksowego planu leczenia w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta.

Podsumowując, skuteczne leczenie promienicy obejmuje zastosowanie antybiotyków, często penicyliny, przez dłuższy okres, możliwą interwencję chirurgiczną w celu usunięcia zmian ropnych, twardych guzów czy zwłókniałych obszarów, a także stosowanie preparatów jodowych w celu wsparcia terapii. W każdym przypadku jednak decyzje dotyczące terapii powinny być podejmowane indywidualnie przez lekarza, z uwzględnieniem charakterystyki choroby u danego pacjenta. 

Nieleczona promienica a powikłania

Nieleczona promienica może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak rozprzestrzenianie się bakterii drogą krwionośną do odległych obszarów ciała, na przykład płuc. Takie komplikacje mogą skutkować powstaniem zmian ropnych w płucach. To natomiast jest poważnym zagrożeniem dla funkcji oddechowej oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta.

Dodatkowo, nieleczona promienica może prowadzić do wystąpienia skrobiawicy. Skrobiawica to stan, w którym tkanki lub narządy gromadzą substancję, w wyniku której mogą powstawać guzy lub twardawe obszary. W przypadku promienicy, skrobiawica może być wynikiem przewlekłego procesu zapalnego, który prowadzi do nieprawidłowego odkładania substancji w tkankach.

Dlatego też, w obliczu diagnozy promienicy, istotne jest szybkie podjęcie leczenia w celu uniknięcia takich powikłań i minimalizacji ryzyka rozprzestrzeniania się infekcji. Regularne monitorowanie i kontrola postępu terapii są kluczowe dla skutecznego zarządzania chorobą i zapobiegania dalszym komplikacjom. Warto podkreślić, że współpraca z lekarzem i przestrzeganie zaleceń terapeutycznych mają kluczowe znaczenie dla skutecznego leczenia promienicy.

Mgr Aleksandra Rutkowska