Samobadanie piersi krok po kroku. Dlaczego warto je wykonywać?

Rak piersi jest najczęstszym rodzajem nowotworu złośliwego, który dotyka kobiety w Polsce i na świecie. Współcześnie wiele pacjentek może otrzymać skuteczne leczenie dopasowane do przyczyny problemu, z jakim się mierzą. Podstawowym czynnikiem, który decyduje o powodzeniu terapii, wciąż pozostaje jednak wykrycie choroby na wczesnym etapie zaawansowania. Z tego powodu tak dużą rolę odgrywa profilaktyka raka piersi, a przede wszystkim wykonywanie mammografii i samobadanie piersi. Nowotwór przez długi czas może przebiegać bezobjawowo, dlatego regularne badania mają kluczowe znaczenie. Dowiedz się, jak i kiedy należy przeprowadzać samobadanie piersi.

Budowa i znaczenie piersi

Piersi są parzystym narządem, który rozwija się u kobiet w okresie pokwitania i lokalizuje się na wysokości od III do VII żebra. Pełnią one wiele funkcji, m.in.:

• gruczołową, ponieważ wytwarzają mleko w procesie laktacji i umożliwiają karmienie dziecka;
• odgrywają rolę w pobudzeniu seksualnym;
• mają znaczenie społeczne, kulturowe i osobiste.

Pierś jest zbudowana z wielu jednostek funkcjonalnych, czyli zrazików oraz zrębu śródzrazikowego. W obu tych częściach mogą rozwinąć się różne nowotwory. Zraziki składają się z komórek nabłonkowych wytwarzających mleko oraz komórek nabłonkowo-mięśniowych, które mają możliwość kurczenia się i wspomagają przedostawanie się produktów laktacji do brodawki sutkowej przez specjalne kanały, czyli przewody. Zrąb śródzrazikowy jest zbudowany przede wszystkim z tkanki łącznej i tłuszczowej oraz z przebiegających w nich naczyń krwionośnych i nerwów. Gruczoł otacza włóknista torebka, która dzieli go na zraziki i podtrzymuje elementy piersi.

Na zewnątrz sutek jest pokryty skórą. Na jego szczycie znajduje się wyniosłość – brodawka, która zajmuje środek okrągłego, pigmentowanego pola, czyli otoczki.

Jak przebiega rak piersi?

Rak piersi, inaczej rak sutka, jest najczęściej rozpoznawanym nowotworem złośliwym u kobiet na całym świecie, w tym także w Polsce. Zmiana wywodzi się z nabłonka zrazików lub przewodów wyprowadzających gruczołu sutkowego.

Ryzyko zachorowania na raka piersi wynosi w Polsce 1 na 14 kobiet. Zapadalność na ten rodzaj nowotworu utrzymuje się na wysokim poziomie od lat. Jednak dzięki dostępnym badaniom przesiewowym i skutecznemu leczeniu udało się obniżyć śmiertelność związaną z chorobą.

Niemal wszystkie nowotwory złośliwe piersi to gruczolakoraki. Klasyfikacje kliniczne dzielą je ze względu na występowanie na ich powierzchni odpowiednich receptorów hormonalnych, a co za tym idzie – wrażliwości na celowane leczenie. Wyróżnia się gruczolakoraki piersi:

• ER dodatnie, które zawierają receptor estrogenowy;
• HER2 dodatnie, gdy obecny jest specyficzny receptor naskórkowy;
• potrójnie ujemne, czyli niemające na powierzchni receptora ER, HER2 ani PR, czyli progesteronowego.

Jakie są czynniki ryzyka rozwoju raka piersi?

Niektóre zachowania, sytuacje życiowe i obciążenia pacjentki mogą wiązać się z większym prawdopodobieństwem wystąpienia raka piersi. Do najlepiej poznanych czynników ryzyka nowotworu złośliwego sutka należą m.in.:

• wiek – szczyt zachorowalności dotyczy kobiet w wieku 50–70 lat;
• czynniki genetyczne, np. występowanie raka piersi, a także nowotworów jajnika, trzonu macicy, gruczołu krokowego lub jelita grubego u członków rodziny pacjentki, a zwłaszcza u rodziców i dziadków. Zwykle przyczyną rozwoju takich zmian są mutacje w genach BRCA1 lub BRCA2;
• czynniki hormonalne, w tym wczesne pojawienie się pierwszej miesiączki lub późna menopauza;
• czynniki geograficzne, ponieważ rak piersi najczęściej dotyczy kobiet mieszkających w Europie, Ameryce Północnej i Południowej;
• brak potomstwa lub późne macierzyństwo (po 30. roku życia) oraz niekarmienie piersią;
• narażenie na promieniowanie jonizujące;
• otyłość i niewłaściwa dieta, zwłaszcza gdy zawiera ona duże ilości tłuszczów zwierzęcych;
• nadużywanie alkoholu;
• przyjmowanie niektórych środków antykoncepcyjnych oraz stosowanie hormonalnej terapii zastępczej w celu łagodzenia objawów menopauzy;
• występowanie chorób rozrostowych w obrębie piersi, a przede wszystkim atypowego rozrostu zrazikowego (ALH) i przewodowego (ADH) oraz raka in situ, czyli ograniczonego do miejsca, w którym znajduje się guz pierwotny.

Jakie objawy mogą wskazywać na raka piersi?

Rak piersi może przez długi czas rozwijać się bezobjawowo lub dawać tylko dyskretne dolegliwości. Z tego powodu dużą rolę we wczesnym wykrywaniu nowotworu złośliwego sutka odgrywa czujność pacjentki. Objawy zwykle dotyczą zmian w obrębie gruczołu, dlatego dokładna obserwacja swojego ciała przez kobietę i samobadanie piersi często pozwala na wykrycie choroby na wczesnym etapie.

Do typowych objawów, które sugerują raka piersi, można zaliczyć:

• guz piersi wyczuwalny podczas dotyku;
• zmianę wielkości, kształtu lub sprężystości sutka;
• wciągnięcie skóry lub brodawki;
• wyciek z brodawki, zwłaszcza gdy występuje spontanicznie, dotyczy tylko jednej strony i ma krwisty charakter;
• zmiany skórne na brodawce lub wokół niej, a w szczególności zaczerwienienie i zgrubienie, czyli tzw. objaw skórki pomarańczy oraz pojawianie się owrzodzeń;
• ból – zwykle jest spowodowany urazem lub pęknięciem torbieli, ale może towarzyszyć także części nowotworów;
• powiększenie węzłów chłonnych w dole pachowym.

Jak przeprowadzić samobadanie piersi?

Samobadanie piersi powinno się przeprowadzać od 20. roku życia. Pozwala ono na wczesne wykrycie niepokojących zmian. Najlepiej wykonywać je regularnie co miesiąc, około 3–5 dni po miesiączce, ponieważ wówczas łatwiej można wyczuć ewentualną różnicę między badaniami.

1. Krok pierwszy: Stań przed lustrem, unieś ręce do góry i dokładnie obejrzyj swoje piersi. Zwróć uwagę na wygląd brodawek i otaczającej ich skóry. Upewnij się, że nie ma na niej owrzodzeń, niepokojących zmian, „objawu pomarańczowej skórki” oraz alarmującego wycieku.
2. Krok drugi: Połóż ręce na biodrach i dokładnie obejrzyj swoje piersi w tej pozycji.
3. Krok trzeci: Unieś lewą rękę nad głowę i za pomocą prawej dłoni sprawdź lewą pierś. Złącz trzy środkowe palce i uciskaj ruchami okrężnymi pierś od środka na zewnątrz. Następnie powtórz ten ruch pionowo od góry do dołu oraz promieniście od środka na zewnątrz. Tak samo zbadaj prawą pierś.
4. Krok czwarty: Połóż się na plecach i w tej pozycji powtórz ruchy z samobadania piersi na stojąco.
5. Krok piąty: Jeśli coś Cię zaniepokoi, niezwłocznie umów się na wizytę do lekarza. Specjalista zleci odpowiednie badania, które pomogą ustalić przyczynę problemu, i opracuje plan dalszego działania. Jeżeli nie zauważysz niczego niepokojącego, pamiętaj, aby powtórzyć badanie za miesiąc.

Jakie badania pozwalają rozpoznać raka piersi?

Podejrzenie nowotworu można wysunąć, gdy w badaniu palpacyjnym piersi wyczuwa się guzek lub pojawia się zauważalna zmiana skórna. Często pierwszym sygnałem choroby jest dopiero nieprawidłowy wynik w mammografii wykonanej profilaktycznie.

Rozpoznanie raka piersi należy potwierdzić za pomocą badania cytologicznego lub histopatologicznego. Materiał do nich jest najczęściej pobrany metodą biopsji.

Inne badania, w tym laboratoryjne i obrazowe, np. USG czy rezonans magnetyczny, pomagają określić stopień zaawansowania choroby. Mogą także dostarczyć informacji o wydolności narządowej i stanie zdrowia pacjentki, co ma znaczenie podczas dobierania metody leczenia.

Jak wygląda leczenie raka piersi?

Wybór odpowiedniej terapii w raku piersi zależy od wielu czynników, m.in. od typu biologicznego nowotworu, stopnia zaawansowania choroby, wieku i stanu zdrowia pacjentki. Postępowanie może obejmować:

• leczenie operacyjne, w tym mastektomię, czyli amputację piersi wraz z okolicznymi węzłami chłonnymi, lub zabieg oszczędzający, który polega na wycięciu guza nowotworowego w granicach tkanek zdrowych;
• radioterapię;
• chemioterapię;
• hormonoterapię;
• leczenie biologiczne, np. za pomocą przeciwciał monoklonalnych.

Ważną częścią terapii jest właściwa rehabilitacja. Pomaga ona pacjentkom wrócić do normalnego funkcjonowania po chorobie i leczeniu. Chorym po radykalnej mastektomii zaleca się np. wykonywanie odpowiednich ćwiczeń ruchowych, które zapobiegają obrzękowi limfatycznemu kończyny górnej.

Nieleczony rak piersi prowadzi do zgonu. W zależności od cech biologicznych może rosnąć i dawać przerzuty w różnym tempie. Z tego powodu tak dużą rolę w terapii tego nowotworu odgrywa wczesne wprowadzenie leczenia. Jest ono możliwe, gdy pacjentka regularnie przeprowadza samobadanie piersi oraz pamięta o profilaktycznych badaniach obrazowych, m.in. o mammografii i USG.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 2325–2329.
2. V. Kumar i in., Robbins. Patologia, tłum. W.T. Olszewski, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019, s. 860–872.
3. Narodowego Funduszu Zdrowia, Jak prawidłowo wykonać samobadanie piersi?, 5 października 2021, online: https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/jak-prawidlowo-wykonac-samobadanie-piersi, dostęp: czerwiec 2022.