19 lipca 2022 - Przeczytasz w 6 min

Torbiele na jajniku a ciąża – jakie są szanse na zostanie mamą?

Torbiele jajnika stanowią grupę różnych zmian. Dotyczą żeńskich gonad, czyli wewnętrznych narządów rozrodczych u kobiet. Nieprawidłowe działanie jajników często wiąże się z zaburzeniami cyklu miesiączkowego i niewłaściwym wydzielaniem hormonów. W tym mechanizmie torbiele na jajniku mogą utrudniać zajście w ciążę i komplikować jej przebieg. Zaburzenia pracy gonad i innych elementów układu rozrodczego wymagają konsultacji u ginekologa. Dowiedz się, jak wygląda postępowanie w przypadku wykrycia torbieli jajnika, zwłaszcza gdy pacjentka planuje ciążę.

torbiel na jajniku a ciąża

Budowa i rola jajników w organizmie

Jajniki, czyli żeńskie gonady, należą do wewnętrznych elementów układu rozrodczego u kobiet. Fizjologicznie występują jako narząd parzysty i znajdują się w miednicy. Jajnik ma objętość około 6–8 ml. Jest zbudowany z kory, która zawiera pęcherzyki i zrąb oraz rdzenia, utworzonego z tkanki łącznej, naczyń, nerwów i komórek wnękowych.

Budowa i funkcje jajników w organizmie kobiety zmieniają się wraz z wiekiem. W dużej mierze zależą od stymulacji hormonalnej. Rozwój układu rozrodczego rozpoczyna się już podczas życia płodowego, znacznie przyspiesza w okresie pokwitania i wygasza się po menopauzie.

Jak działają jajniki?

Jajniki należą do najważniejszych narządów w obrębie układu rozrodczego oraz biorą udział w produkcji hormonów. W ten sposób regulują cykl miesiączkowy, czyli płciowy. W jego przebiegu dochodzi do powtarzających się, regularnych zmian stanu funkcji jajników, macicy i pochwy pod wpływem hormonów. Długość trwania cyklu miesiączkowego może zmieniać się na różnych etapach dojrzewania płciowego, jednak u dorosłej miesiączkującej kobiety zwykle trwa między 21 a 32 dni.

Zmiany, które zachodzą w jajniku, powodują, że jeden z pęcherzyków zaczyna intensywnie wzrastać. Pierwsza faza cyklu jajnikowego rozpoczyna się pod wpływem hormonu folikulotropowego (FSH), który jest wydzielany przez przysadkę mózgową. Następnie dochodzi do pęknięcia pęcherzyka, czyli owulacji (jajeczkowania). Uwolniona komórka jajowa dostaje się wówczas do jajowodu, gdzie może zostać zapłodniona przez plemnik.

W drugiej fazie cyklu jajnikowego pęknięty pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte. Cały proces zachodzi pod wpływem hormonu lutealnego (LH), który również jest wytwarzany przez przysadkę mózgową. Ciałko żółte ma za zadanie produkować hormony, a przede wszystkim progesteron, androstendion i estradiol.

Czym są torbiele na jajniku?

Torbiele jajnika tworzą złożoną grupę różnych zmian w obrębie gonady. Stanowią częsty problem wśród kobiet, które zgłaszają się na wizytę do ginekologa, jednak najczęściej nie są groźne dla życia i zdrowia. Torbiel jajnika ma postać workowatej, kulistej przestrzeni, otoczonej ścianą. Wnętrze zmiany wypełnia natomiast płynna treść o zróżnicowanym charakterze. Torbiele mogą pojawiać się pojedynczo lub w większej ilości i dotyczyć jednego jajnika lub obu.

Torbiele na jajniku – jakie są rodzaje?

Torbiele na jajniku można podzielić na:

  • niezłośliwe, np. torbiele czynnościowe, torbiele endometrialne, potworniaki dojrzałe oraz torbielakogruczolaki śluzowe lub surowicze;
  • złośliwe, m.in. raki nabłonkowe, nowotwory germinalne i gonadalne;
  • przerzuty innych nowotworów, a przede wszystkim raka piersi czy raków wywodzących się z układu pokarmowego.

Do najczęstszych zmian w obrębie gonad należą:

  • torbiel prosta, czyli pęcherzykowa lub czynnościowa – zawiera w swoim wnętrzu jednolitą treść surowiczą. Powstaje na skutek zaburzeń hormonalnych, które zachodzą przed owulacją. Nie dochodzi wówczas do pęknięcia dojrzałego pęcherzyka i uwolnienia komórki jajowej do jajowodu. W wyniku takich zaburzeń pęcherzyk jajnikowy znacznie powiększa swoje rozmiary (zwykle do około 4 cm) i przekształca się w torbiel prostą;
  • torbiel ciałka żółtego – powstaje na skutek niewłaściwego zanikania tej struktury, np. pod wpływem zbyt wysokiego stężenia progesteronu po owulacji. Osiąga zwykle 4–6 cm. Czasami dobrze rozwinięte ciałko żółte na początku ciąży może zostać przez pomyłkę określone jako torbiel;
  • torbiel krwotoczna – powstaje w czasie owulacji, gdy dojdzie do uszkodzenia naczynia krwionośnego w pobliżu jajnika. Wówczas do wnętrza pękniętego pęcherzyka dostaje się krew, co prowadzi do wytworzenia torbieli;
  • torbiel czekoladowa – pojawia się w przebiegu endometriozy. Wówczas fragment błony śluzowej macicy znajduje się w jajniku. Pod wpływem hormonów dochodzi do cyklicznego złuszczania się komórek i krwawienia, a ich produkty gromadzą się w gonadach. Tworzą się wówczas torbiele, które zawierają treść o charakterystycznym zabarwieniu;
  • torbiel dermoidalna, czyli skórzasta – to inne określenie guza, który występuje w przebiegu potworniaka. Ten łagodny nowotwór wywodzi się z komórek zarodkowych jajnika. Zmiany mogą być wypełnione łojową treścią i zawierać elementy, takie jak: skóra, włosy, paznokcie czy zęby. Zwykle występują tylko po jednej stronie i nie przekraczają 10 cm. Większość z nich jest wykrywana przypadkowo u młodych kobiet, np. podczas badania radiologicznego, a nieleczone, mogą utrudniać zajście w ciążę;
  • zespół policystycznych jajników (PCOS) – jest chorobą, w której przebiegu w jajniku pojawiają się liczne drobne torbiele pęcherzykowe. Mogą one utrudniać funkcjonowanie jajnika oraz produkują dodatkowe androgeny i estrogeny. U pacjentek z PCOS występują zwykle: nieregularne i skąpe miesiączki, nadmierne owłosienie, trudności z zajściem w ciążę, a czasem także otyłość czy insulinooporność.

Jakie mogą być przyczyny pojawienia się torbieli na jajniku?

Torbiele na jajniku są tak powszechne, że przez niektórych autorów są uznawane za wariant stanu fizjologicznego. Prawdopodobnie niemal u każdej kobiety w ciągu życia w gonadach pojawi się zmiana, która może zostać wykryta podczas rutynowego badania ultrasonograficznego u ginekologa.

Niektóre czynniki zwiększają ryzyko występowania torbieli na jajnikach. Należą do nich np.:

  • stosowanie antykoncepcji hormonalnej;
  • palenie papierosów;
  • leczenie tamoksyfenem, np. w przebiegu raka piersi;
  • występowanie chorób układu rozrodczego w rodzinie pacjentki, np. endometriozy lub zespołu policystycznych jajników;
  • wywiad w kierunku zmian nowotworowych.

Jakie objawy mogą towarzyszyć torbielom na jajniku?

Przeważnie torbiele na jajniku nie dają objawów i zwykle są one wykrywane przypadkowo podczas rutynowych badań obrazowych. Dolegliwości pojawiają się najczęściej, gdy zmiany osiągają większe rozmiary. Mogą należeć do nich np.:

  • ból zlokalizowany w okolicy podbrzusza, zwłaszcza u kobiet, które zgłaszają w wywiadzie przebyte zapalenia w obrębie narządów rodnych oraz operacje ginekologiczne i brzuszne;
  • zaburzenia cyklu miesiączkowego, m.in. nieregularne krwawienia czy plamienia międzymiesiączkowe;
  • ból podczas stosunku;
  • ucisk na pęcherz i potrzeba częstszych wizyt w toalecie;
  • problemy z zajściem w ciążę;
  • nudności i wymioty;
  • wzdęcia;
  • zwiększenie obwodu brzucha;
  • nieswoiste objawy ze strony przewodu pokarmowego;
  • zmniejszony apetyt i wczesne uczucie sytości.

Jak wygląda postępowanie u pacjentek z torbielami na jajniku?

Zazwyczaj torbiel jajnika zostaje wykryta przypadkowo podczas kontrolnej wizyty u ginekologa. Większość zmian, zwłaszcza tych o małych rozmiarach i bezobjawowych, nie wymaga leczenia. Pacjentkom zaleca się wówczas regularne kontrole u ginekologa.

Podstawowym badaniem przeznaczonym do wykrywania i oceny torbieli jajnika jest przezpochwowe badanie ultrasonograficzne. Umożliwia ono obrazowanie wewnętrznych narządów płciowych i pozwala zmierzyć wielkość zmiany, określić jej kształt, zawartość oraz występowanie przegród czy unaczynienia. Dzięki tym informacjom lekarz może wstępnie podejrzewać lub wykluczyć, czy torbiel wymaga obserwacji, leczenia lub włączenia szerszej diagnostyki w kierunku nowotworów złośliwych.

W celu wykluczenia procesu rozrostowego specjalista zwykle zleca badania laboratoryjne krwi, np. test ROMA oraz kontrolę poziomu markerów nowotworowych, w tym Ca-125. Należy je wykonać szczególnie u kobiet, które są obciążone czynnikami ryzyka, np. przeszły już menopauzę. Czasami proces diagnostyczny obejmuje także wykonanie dodatkowych badań obrazowych – rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej miednicy.

Jakie są metody leczenia torbieli jajnika?

Leczenie torbieli na jajniku zależy od wielu czynników, m.in. od ich typu, wielkości, wieku pacjentki oraz zgłaszanych dolegliwości.

Torbiele proste zwykle nie wymagają leczenia i najczęściej zanikają samoistnie w ciągu kilku cykli. Większe i liczne zmiany, zwłaszcza gdy uporczywie nawracają lub dają objawy, są wskazaniem do włączenia antykoncepcji hormonalnej.

Leczenie operacyjne może okazać się konieczne, kiedy torbiele osiągają duże rozmiary (zwykle powyżej 5–7 cm), mają wysokie prawdopodobieństwo charakteru nowotworowego lub towarzyszą im uciążliwe dolegliwości. W zależności od wielkości zmiany, stanu zdrowia pacjentki i ewentualnej konieczności poszerzenia zabiegu lekarz decyduje się na metodę laparoskopową lub otwartą. Torbiele, które wiążą się z dużym ryzykiem charakteru nowotworowego, mogą wymagać usunięcia całego jajnika.

Jeżeli u kobiety pojawi się nagły, silny ból, zlokalizowany w podbrzuszu, któremu towarzyszą nudności i wymioty, powinna ona jak najszybciej zgłosić się do lekarza. W przypadku powikłań dużych torbieli na jajniku może dojść do jego skrętu, a czasem także do pęknięcia i rozległego krwawienia.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

  1. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 1389–1404.
  2. V. Kumar i in., Robbins. Patologia, tłum. W.T. Olszewski, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019, s. 845–856.
  3. G. Legendre i in., Relationship between ovarian cysts and infertility: what surgery and when?, „Fertility and Sterility” 2014, nr 101, s. 608–614.
Powiązane pakiety

e-PAKIET BADAŃ HORMONALNYCH DLA KOBIET
Badania z pakietu warto wykonać: W diagnostyce zaburzeń hormonalnych powodujących: nieprawidłowości w cyklu menstruacyjnym, problemy z zajściem w ciążę, problemy dermatologiczne w postaci zmian wypryskowych lub wypadania włosów, chwiejność emocjonalną. W kontroli leczenia i monitorowaniu zaburzeń hormonalnych. Profilaktycznie, do oceny pracy układu hormonalnego. Dedykowany dla: Kobiet przed menopauzą Pamiętaj przed pobraniem:  Pobrania krwi należy dokonać między 1. a 3. dniem cyklu miesięcznego. Do punktu pobrań zgłoś się w godzinach porannych, możesz być po posiłku. Przed pobraniem krwi unikaj wysiłku i stresu. Czas oczekiwania na wyniki e-pakietu w większości laboratoriów wynosi 2 dni robocze.* Hormony – rola w organizmie: Hormony, to substancje produkowane przez gruczoły układu dokrewnego. Ich działanie jest wielokierunkowe. Wpływają m.in. na wzrost i dojrzewanie organizmu, wygląd skóry i włosów, regulują tempo metabolizmu, odgrywają ogromną rolę w procesie rozmnażania. JAKIE BADANIA NA ZABURZENIA HORMONALNE? e-PAKIET HORMONALNY DLA KOBIET uwzględnia szeroką gamę badań, umożliwiających diagnostykę zaburzeń hormonalnych: FSH, LH, Prolaktyna, TSH, Estradiol, Testosteron, DHEA-SO4, SHBG. Równowaga hormonalna kobiety ma kluczowy wpływ na tempo metabolizmu, prawidłowość cykli miesięcznych, płodność, ale także wygląd i samopoczucie. Przybieranie lub utrata na wadze - nieuzasadnione zmianą diety, problemy dermatologiczne, wahania nastroju, uczucie zimna lub nadmierna potliwość oraz problemy z poczęciem potomstwa mogą wynikać z nawet minimalnego rozchwiania hormonalnego. Badania uwzględnione w pakiecie pozwalają na przekrojowe spojrzenie na gospodarkę hormonalną kobiety. Obejmują pomiar zarówno hormonów produkowanych przez przysadkę mózgową, nadnercza i jajniki oraz pomiar stężenia białka, wiążącego hormony płciowe. Hormony przysadkowe: mają za zadanie nadzorować pracę gruczołów podległych, m.in. tarczycy, nadnerczy i jajników. Należą do nich uwzględnione w pakiecie FSH (hormon folikulotropowy), LH (hormon luteinizujący), PRL (prolaktyna) i TSH (hormon tyreotropowy). FSH jest najważniejszym hormonem pierwszej fazy cyklu miesięcznego, czyli okresu od rozpoczęcia krwawienia aż do owulacji. Znajomość stężenia FSH jest istotna w ocenie rezerwy jajnikowej, diagnostyce nieprawidłowej funkcji jajników i zaburzeń miesiączkowania. Nieprawidłowe uwalnianie FSH z przysadki może być przyczyną zatrzymywania wody w organizmie, nadwagi, zaburzeń nastroju, a nawet depresji. LH jest hormonem dominującym w drugiej fazie cyklu miesięcznego, rozpoczynającej się po owulacji. Nieprawidłowe stężenia LH mogą objawiać się zaburzeniami płodności, nieregularną miesiączką, tyciem, trądzikiem i zarostem na twarzy. Charakterystyczne są dla schorzeń typu: zespół policystycznych jajników (PCOS) i niewydolność jajników. PRL reguluje funkcję gruczołów rozrodczych i odpowiada za proces laktacji. Nieprawidłowy poziom PRL może być przyczyną niepłodności, mlekotoku i napięcia psychicznego. Nieprawidłowe, wysokie stężenie PRL bywa skutkiem przeciążenia fizycznego i umysłowego oraz niepożądanym efektem zażywania leków (przeciwdepresantów, nadciśnieniowych, zobojętniających). TSH to hormon nadzorujący pracę tarczycy. Obserwowane zmiany w stężeniu TSH wyprzedzają w czasie zmianę stężenia hormonów produkowanych przez samą tarczycę, a charakter tych zmian pozwala na rozpoznanie nadczynności lub niedoczynności gruczołu, czyli stanów o bezpośrednim wpływie na regularność cykli miesięcznych, płodność, wygląd i równowagę emocjonalną kobiety. E2 (Estradiol) produkowany w jajnikach reguluje dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, wpływa na grubość błony śluzowej macicy, ale również na układ kostno – szkieletowy. Nieprawidłowy poziom E2 może objawiać się zaburzeniami w dojrzewaniu i miesiączkowaniu, zatrzymywaniem wody w organizmie, osłabieniem struktury kości, pogorszeniem kondycji skóry i włosów, depresją i stanami lękowymi. Testosteron w organizmie kobiety wydzielany jest w niewielkim stopniu w jajnikach i korze nadnerczy. Nieprawidłowe, wysokie stężenie testosteronu może objawiać się: zaburzeniami miesiączkowania, owłosieniem w nietypowych dla kobiety miejscach, trądzikiem oraz przybieraniem na wadze. DHEA-SO4 produkowany jest w nadnerczach i jajnikach jako prekursor hormonów płciowych. Z tego powodu znajomość jego stężenia istotna jest w kontekście badania poziomu innych hormonów - FSH, LH, PRL, E2 i testosteronu. Nieprawidłowy poziom DHEA-SO4 może być przyczyną nieregularnego miesiączkowania i niepłodności, nadmiernego owłosienia, zmniejszenia gruczołów sutkowych, trądziku, świądu skóry, nadmiernej potliwości, przetłuszczania skóry i włosów. SHBG jest białkiem wiążącym hormony płciowe, głównie testosteron (98%) i w mniejszym zakresie E2. Testosteron wiązany przez SHBG staje się nieaktywny, stąd stężenie SHBG wykorzystywane jest do obliczenia ilości testosteronu aktywnego. Wynik badania pomocny jest w procesie diagnozowania zaburzeń miesiączkowania, niepłodności, trądziku i hirsutyzmu (nadmiernego owłosienia). Zestawienie wyników badań uwzględnionych w e-pakiecie pakiecie pozwala nie tylko na ocenę funkcji układu hormonalnego kobiety, ale także na wskazanie przyczyny diagnozowanych zaburzeń. Ze względu na szereg wzajemnych zależności występujących w układzie hormonalnym i wieloczynnikowy charakter podłoża chorób endokrynologicznych, uzyskane wyniki badań należy skonsultować z lekarzem.   Cennym uzupełnieniem pakietu hormonalnego dla mężczyzn jest e-PAKIET HORMONALNY UZUPEŁNIAJĄCY - Kortyzol, Insulina, Witamina D, który jest dostępny w cenie obniżonej o 25% TUTAJ.   *Czas prezentowany jest w dniach roboczych i może ulec zmianie ze względu na uwarunkowania laboratoryjne i nie stanowi zobowiązania do realizacji usługi w tym czasie. Informację o przewidywanym czasie wykonania wszystkich badań objętych pakietem, zależnie od wybranego punktu pobrań, można sprawdzić na podstronach poszczególnych badań, wybierając placówkę realizacji lub kontaktując się z infolinią.

Ryzyko poronień, rozszerzony panel badań genetycznych
Zestaw badań, oferowanych w ramach pakietu, obejmuje analizę 6 mutacji w genach związanych z procesami krzepnięcia, które mogą mieć negatywny wpływ na przebieg ciąży, w tym na proces zagnieżdżania się zarodka i zwiększać ryzyko wystąpienia poronień samoistnych. Pakiet obejmuje badania pomagające ustalić genetyczne predyspozycje do nadkrzepliwości krwi oraz ryzyka zwiększonego stężenia homocysteiny: mutacje czynnika V Leiden, mutację 20210 G-A genu protrombiny, polimorfizm czynnika V R2, mutacje C677T i A1298C w genie MTHFR oraz polimorfizm 4G/5G w genie PAI-1 (SERPINE1). Ten kompleksowy panel pozwala na określenie predyspozycji do poronień nawykowych i powikłań położniczych oraz na oszacowanie ryzyka zachorowania na zakrzepicę i wystąpienia innych incydentów zakrzepowo-zatorowych i chorób sercowo-naczyniowych, a uzyskany wynik ma istotne przełożenie na podjęcie właściwej profilaktyki. Wdrożenie leczenia przeciwzakrzepowego na odpowiednim etapie, umożliwia kobietom z genetycznymi predyspozycjami do zakrzepicy bezpieczne donoszenie ciąży, jak również chroni je przed chorobami zakrzepowymi w przyszłości. Badanie jest rekomendowane przede wszystkim dla: kobiet, u których wystąpiły przypadki poronień, martwych urodzeń lub powikłań położniczych, takich jak np. nadciśnienie ciążowe, czy stan przedrzucawkowy, kobiet planujących ciążę, jako badanie profilaktyczne, kobiet mających trudności z zajściem w ciążę, kobiet planujących antykoncepcję lub terapię hormonalną- u kobiet z wrodzoną nadkrzepliwością stosowanie preparatów hormonalnych istotnie zwiększa ryzyko wystąpienia zakrzepicy, kobiet, które doświadczyły w przeszłości incydentów zakrzepowo-zatorowych lub wykazują objawy sugerujące zakrzepicę, takie jak: obrzęk, ból czy zasinienie kończyn, kobiet, w rodzinie których wystąpiły choroby zakrzepowo-zatorowe lub zdiagnozowano przypadki trombofilii wrodzonej, kobiet przyjmujących leki zwiększające krzepliwość krwi, kobiet planujących zabiegi chirurgiczne, kobiet chorujących na cukrzycę, otyłych i palących papierosy.  

SANCO Test Prenatalny
SANCO Test  - nieinwazyjny, całogenomowy, przesiewowy, test prenatalny, NIPT (ang. Non-Invasive Prenatal Testing) W trakcie trwania ciąży, do krwioobiegu matki uwalniany jest materiał genetyczny dziecka (tzw. pozakomórkowy, płodowy DNA, cffDNA). Na podstawie analizy cffDNA, wysokospecjalistyczną metodą NGS (ang. Next generation sequencing), możliwe jest oznaczenie liczby chromosomów, ich wybranych zaburzeń, oraz określanie  płci genetycznej płodu. Zakres badania: Trisomie chromosomów 21, 18, 13 Analiza wszystkich pozostałych chromosomów autosomalnych (zakres całogenomowy) Aneuploidie chromosomów płci Określenie ryzyka mozaikowatości w przypadku wykrycia trisomii Ponad 430 zespołów delecji i duplikacji, obejmujących co najmniej 7Mpz (rozdzielczość badania kariotypu) m.in. delecja 1p36, zespół Cri-du-chat (5p), duplikacja 12p, delecja 16p11.2-p12.2, duplikacja 16p11.2-p12.2, zespół Palister-Kilian, zespół kociego oka, delecja 2q33.1 Określenie płci genetycznej płodu Zakres i rozdzielczość testu jest porównywalna z badaniem kariotypu z płynu owodniowego (po amniopunkcji). Do przeprowadzenia badania potrzebna jest tylko mała próbka krwi przyszłej mamy, której osocze zawiera materiał genetyczny dziecka (cffDNA). Zaledwie 1% cffDNA wystarcza do wykonania analizy, co zapewnia najniższe wśród testów NIPT ryzyko niepowodzenia badania. Wskazania do wykonania badania: Niepokój przyszłej mamy Wiek ciężarnej >35 lat Niepomyślne wyniki badań I trymestru wskazujące na pośrednie ryzyko wad genetycznych (USG, badania biochemiczne) Zaburzenia chromosomowe w poprzedniej ciąży (trisomia 21, 18 lub 13) Przeciwskazania do inwazyjnej diagnostyki prenatalnej  
Powiązane badania

ROMA (Ca125+HE4+ROMA)
Ocena ryzyka raka jajnika zgodnie z algorytmem ROMA.