Spirometria - na czym polega i jak się przygotować do tego badania?

Spirometria to niezwykle istotne i diagnostyczne badanie sprawności układu oddechowego. Polega na pomiarze szybkości przepływu powietrza przez drogi oddechowe oraz na pomiarze ilości powietrza, które pacjent jest w stanie nabrać i wydmuchać z płuc. W jakich okolicznościach zalecana jest spirometria i jak przygotować się do badania?

Spirometria – badanie

Spirometria najczęściej służy do diagnozowania i monitorowania leczenia przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POCHP), astmy oraz chorób śródmiąższowych płuc takich jak sarkoidoza i zwłóknienie. Jest badaniem nieinwazyjnym, o dużym znaczeniu diagnostycznym pod warunkiem jej prawidłowego wykonania u osób bez przeciwskazań.

Na czym polega spirometria?

Badanie spirometryczne służy do oceny objętości i pojemności płuc oraz do pomiarów przepływów powietrza przez drogi oddechowe. Jest przeprowadzane za pomocą specjalnego aparatu zwanego spirometrem, którego zadaniem jest pomiar pojemności i objętości płuc. Rejestruje on ilość, prędkość i ciśnienie powietrza wdychanego i wydychanego z płuc w określonym czasie.

W pierwszej kolejności u pacjenta dokonuje się pomiaru masy ciała i wzrostu. Badanie spirometryczne wykonywane jest w pozycji siedzącej, wyjątkiem są osoby z dużą nadwagą i kobiety w zaawansowanej ciąży, które przyjmują pozycję stojącą. W badaniu wykorzystuje się ustnik, który należy objąć ustami, a na nos założyć specjalny klips, który zapobiegnie uciekaniu powietrza na zewnątrz. Należy zachować wyprostowaną pozycję ciała oraz nie garbić się w trakcie badania.

Spirometria – przebieg badania

W czasie badania należy dokładnie wykonywać polecenia osoby przeprowadzającej badanie.

Po kilku spokojnych oddechach osoba przeprowadzająca badanie prosi pacjenta o wykonanie maksymalnie głębokiego wdechu, a następnie spokojnego, maksymalnie głębokiego wydechu.

Następnie, po możliwie głębokim, silnym wdechu, osoba badana proszona jest o wykonanie jak najsilniejszego, najszybszego wydechu, który jednocześnie powinien trwać najdłużej jak to możliwe. Nie jest to łatwe zadanie, więc warto wcześniej poćwiczyć. Obie części badania wykonywane są kilkukrotnie aż do uzyskania 3 zbliżonych wyników.

Spirometria – wskazania do badania

Badanie to wykorzystywane jest do rozpoznawania, monitorowania i oceny procesu leczenia wielu schorzeń układu oddechowego. Przede wszystkim służy do oceny funkcji układu oddechowego:

• u osób z czynnikami ryzyka rozwoju chorób układu oddechowego (palenie tytoniu, narażenie na czynniki toksyczne w miejscu pracy),
• w chorobach układu oddechowego,
• u osób po przeszczepie płuc,
• u osób otrzymujących leczenie mogące uszkadzać układ oddechowy,
• w orzecznictwie.

Spirometria – przeciwwskazania do badania

Badanie spirometryczne nie jest dedykowane dla wszystkich osób. Nie należy go wykonywać w przypadku:

• zawału serca, udaru mózgu przebytego w ciągu ostatnich 3 miesięcy
• niedawnej operacji okulistycznej lub przebytego odwarstwienia siatkówki, jaskry,
• odmy opłucnowej,
• tętniaka aorty,
• niestabilnej choroby układu krążenia – zaburzenia rytmu serca, ciężkie nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca,
• niekontrolowanej padaczki lub padaczki indukowanej hiperwentylacją,
• przebytej w ciągu ostatnich 4 tygodni operacji laryngologicznej w obrębie zatok lub ucha, operacji w obrębie klatki piersiowej i brzucha, zabiegu neurochirurgicznego,
• przewlekłego uporczywego kaszlu, nudności, wymiotów, zawrotów głowy,
• zaawansowanej ciąży.

Spirometria – jak się przygotować?

Przed badaniem należy odpocząć co najmniej 15 minut na poczekalni. Bezpośrednio przed badaniem nie należy jeść obfitego posiłku (2h), ale także pić mocnej herbaty, kawy i innych napojów zawierających kofeinę. Na 2 godziny przed badaniem nie należy palić tytoniu i papierosów elektronicznych, na 8h przed badaniem nie powinno się spożywać alkoholu. Pacjent powinien być wypoczęty, przynajmniej po godzinie odpoczynku po wysiłku fizycznym oraz nie powinien mieć na sobie ubrań krępujących ruchów klatki piersiowej i brzucha. W przypadku zażywania leków, ich odstawienie pacjent powinien uzgodnić z lekarzem kierującym go na badanie spirometryczne.

Spirometria – pomiar statyczny

Pomiar statyczny, oznacza, że pomiary są dokonywane w warunkach spokojnego oddychania i odzwierciedla własności sprężyste płuc i ściany klatki piersiowej. Mierzone w trakcie pomiaru statycznego są parametry: VC (pojemność życiowa), TV (objętość oddechowa), ERV (zapasowa objętość wydechowa), IRV (zapasowa objętość wdechowa), IC (pojemność wdechowa), RV (objętość zalegająca).

Spirometria – pomiar dynamiczny

Spirometria dynamiczna pozwala na ocenę natężonej (forsownej) pojemności życiowej płuc. Objętości mierzone są w warunkach natężonych wdechów i wydechów. Pomiar odzwierciedla stan dróg oddechowych. Mierzone w trakcie pomiaru dynamicznego są parametry: FVC (natężona pojemność życiowa), FEV1 (natężona objętość pierwszosekundowa), FEV1%VC (wskaźnik odsetkowy natężonej objętości pierwszosekundowej odniesionej do aktualnej pojemności życiowej), PEF (szczytowy przepływ wydechowy zarejestrowany w trakcie badania maksymalnie natężonego wydechu) oraz MEF75, MEF50 i MEF25.

Spirometria- wynik

Wynik badania spirometrii przedstawiany jest w postaci liczbowej oraz wykresu.

Wynik w postaci liczbowej podawany jest jako liczby bezwzględne – objętości w litrach a przepływy w litrach na minutę – w odniesieniu do wartości prawidłowych dla osoby danej płci i wzrostu. Czasem wyniki są podawane w procentach wartości należnej – za wynik prawidłowy uznaje się wtedy wartość powyżej 80%. Wynik w postaci wykresu przedstawiany jest w postaci krzywej przepływ/objętość oraz objętość/czas. Aby badanie można było uznać za poprawnie przeprowadzone, manewr natężonego (forsownego) wydechu, następującego po maksymalnym wdechu w 3-krotnym powtórzeniu musi dać zbliżone wyniki. Powtórzeń może być maksymalnie 8.

Na podstawie wyników badania wnioskuje się o typie zaburzeń sprawności płuc – restrykcyjnym, charakterystycznym np. dla POCHP lub obturacyjnym, występującym w astmie.

• W typie obturacyjnym obserwuje się zwężenie oskrzeli a co za tym idzie ze zmniejszenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe. W wynikach spirometrii obserwuje się wówczas zmniejszone wskaźniki FEV1, PEF i MEF a także wskaźnik FEV1/FVC.
• W typie restrykcyjnym, związanym ze zmniejszeniem liczby pęcherzyków płucnych, charakterystyczne jest zmniejszenie parametrów VC, RV, TLC.

Spirometria u dzieci

Badanie spirometryczne u dzieci można przeprowadzić od momentu, kiedy dziecko jest w stanie dokładnie wykonywać polecenia osoby przeprowadzające badanie. Jest to ok. 5-6 rok życia. Badanie wymaga wcześniejszego dokładnego poinstruowania dziecka i zaprezentowania sposobu oddychania przez osobę przeprowadzającą badanie, a także dopingowania w czasie jego trwania.

Prawidłowa spierometria

W dużym uproszczeniu można uznać badanie spirometryczne za prawidłowe, jeżeli 3 parametry – FVC, FEV1, FEV1/FVC mieszczą się w zakresach wartości referencyjnych (tzw. normy). Wynik spirometrii zawsze powinien ocenić lekarz po uwzględnieniu stanu klinicznego pacjenta, powyższe wskazówki mają tylko charakter orientacyjny i nie należy na ich podstawie dokonywać samodzielnej interpretacji badania.

Bibliografia:

1. Wykonywanie spirometrii według standardów American Thoracic Society i European Respiratory Society 2019. Med. Prakt., 2020; 6: 48–55. Boros P, Mejza F, Gomółka P.
2. Spirometria praktycznie – jak wykorzystywać badanie spirometryczne w diagnostyce i leczeniu chorób dróg oddechowych. Ziólkowska-Graca B. Pediatr.Med.Rodz. 2013,9.
3. https://podyplomie.pl/pediatria/35832,spirometria-u-dzieci-wskazowki-praktyczne
4. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/45990,spirometria-u-chorych-na-astme
5. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/54218,spirometria-u-chorych-na-pochp