Świerzb - objawy i leczenie. Jak wygląda świerzb?

Świerzb to choroba pasożytnicza skóry wywoływana przez świerzbowce, a jej charakterystycznym objawem jest uporczywy świąd. Choroba ta znana jest od bardzo dawna, ale wciąż pozostaje aktualnym problemem medycznym. Mimo, że kojarzy się z brudem i brakiem higieny, to może dotykać wszystkich grup społecznych i wiekowych. Współczesna medycyna wciąż rozwija nowe metody diagnostyki i leczenia świerzbu. Jak można zarazić się świerzbowcem i jak leczyć tą chorobę?

Świerzb – co to za choroba?

Przyczyną świerzbu jest świerzbowiec ludzki (Sarcoptes scabiei var. hominis) należący do roztoczy, który pasożytuje w obrębie ludzkiej skóry. Samica świerzbowca o długości zaledwie 0,5mm drąży tunele w warstwie rogowej naskórka, a na ich końcach, w tzw. norach świerzbowcowych, składa jaja. Po około 3 tygodniach z jaj wykluwają się larwy, które stopniowo przekształcają się w osobniki dorosłe.

Aktywność pasożytów żywiących się ludzkim naskórkiem oraz reakcja organizmu na ich odchody i jaja są przyczyną silnego świądu, który jest pierwszym objawem choroby. Osoba zakażona może jednak zarażać inne osoby jeszcze w okresie wylęgania pasożyta, a więc zanim pojawią się dolegliwości.

Powszechny pogląd, że świerzb to choroba wynikająca z zaniedbania i brudu to mit. Niedostateczna higiena może wprawdzie zwiększać ryzyko zakażenia świerzbowcem, ale na zakażenie wpływają też takie czynniki jak:

• przebywanie w dużych skupiskach ludzkich, takich jak placówki opiekuńcze dla osób starszych oraz żłobki i przedszkola,
• osłabiona odporność, np. po chemioterapii lub immunosupresji,
• wiek – dzieci i osoby starsze są bardziej narażone ze względu na słabszą odporność,
• wyniszczenie fizyczne towarzyszące przewlekłym chorobom,
• choroby skóry osłabiające jej funkcję ochronną, np. AZS (atopowe zapalenie skóry),
• niektóre choroby psychiczne.

Świerzb – objawy

Głównym objawem świerzbu jest silny, uporczywy świąd skóry. Charakterystyczne jest to, że dolegliwości nasilają się po rozgrzaniu ciała, czyli np. po nocy w ciepłej pościeli, po gorącej kąpieli lub po wysiłku fizycznym. Zakłócenia snu przyczyniają się do rozdrażnienia i przewlekłego zmęczenia.

Charakterystycznym objawem świerzbu jest występowanie nor świerzbowcowych. Są to widoczne na skórze kilkumilimetrowe liniowe korytarze, na końcach których widnieje czarny punkcik – pasożyt. Nory świerzbowcowe obserwuje są przede wszystkim na rękach pomiędzy palcami oraz na nadgarstkach.

Oprócz świądu i nor świerzbowcowych u chorych mogą pojawiać się swędzące grudki, krostki lub pęcherzyki umiejscowione w różnych miejscach – na dłoniach, brzuchu, narządach płciowych. Wykwity skórne powstają też w obrębie pach oraz klatki piersiowej. Zwykle nie występują na głowie, podeszwach stóp i dłoniach oraz między łopatkami.

Świąd w przebiegu świerzbu może dotyczyć zarówno miejsc z widocznymi zmianami, jak i obszarów skóry zdrowej.

Na skórze osoby chorej na świerzb często widoczne są wtórne zmiany wynikające z intensywnego drapania: zaczerwienienie, przeczosy, strupy.

Jak wygląda świerzb u dziecka?

Dziecięca odmiana świerzbu może częściej przybierać postać grudkową. Swędzące zmiany i krostki pojawiają się na całym ciele – często w fałdach skóry oraz na głowie, podeszwach stóp i dłoniach. Niemowlęta odczuwające świąd mogą być niespokojne i płaczliwe, oraz pocierać rączkami skórę lub trzeć głową i ciałem o pościel.

U starszych dzieci objawy świerzbu wyglądają podobnie jak u dorosłych.

Świerzb u osób starszych

U seniorów ze względu na słabsze nasilenie odpowiedzi immunologicznej zwykle odczuwalny świąd jest dużo silniejszy niż reakcje zapalne skóry. Wykwity mają często charakter pęcherzykowy i pojawiają się w nietypowych miejscach – na owłosionej skórze głowy, podeszwach stóp, kolanach, łokciach oraz pośladkach.

Świerzb norweski – co to jest?

Szczególnie ciężka postać świerzbu to tzw. świerzb norweski (hiperkeratotyczny). W tej postaci choroby może nie występować świąd i wysypka, ale charakterystyczne jest tworzenie się wielowarstwowej skorupy ze zrogowaciałych, łuszczących się warstw naskórka. Zmiany mogą występować w nietypowych miejscach, takich, jak owłosiona skóra głowy, twarz, kolana i łokcie.

Silnie zrogowaciała skóra zawiera ogromną liczbę świerzbowców i jaj, przez co chory jest dużo bardziej zaraźliwy dla otoczenia, niż w przypadku innych postaci świerzbu. Świerzbem norweskim można zarazić się nawet przez krótkie podanie ręki osobie chorej.

Świerzb norweski najczęściej dotyka osoby o znacznych niedoborach odporności oraz ze schorzeniami neurologicznymi i zaburzeniami psychicznymi. Masywna infekcja pasożytnicza może prowadzić do rozwoju wtórnego stanu zapalnego skóry, a nawet sepsy. Ta groźna odmiana świerzbu występuje jednak bardzo rzadko.

Jak można zarazić się świerzbem?

Świerzb jest chorobą, którą bardzo łatwo się zarazić od innej osoby poprzez kontakt bezpośredni lub pośredni:

• codzienne przebywanie w bliskim otoczeniu, przytulanie, dzielenie łóżka,
• kontakt seksualny,
• używanie tej samej pościeli i ręczników,
• zakażona odzież,
• przedmioty codziennego użytku: koce, zabawki, naczynia.

Krótkie podanie ręki osobie chorej na świerzb zwykle nie wystarcza do przeniesienia pasożytów – wyjątkiem jest silnie zakaźny świerzb norweski.

Warto wiedzieć, że świerzbowce bytujące na zwierzętach domowych nie stanowią zagrożenia dla człowieka. Owszem, pasożyty mogą przedostać się ze zwierzęcia na skórę człowieka i wywołać krótkotrwałe podrażnienie i świąd, ale nie wywołają infekcji.

Świerzb – leczenie

Leczeniem świerzbu może zająć się lekarz rodzinny, a w trudniejszych przypadkach – dermatolog. Podstawą leczenia świerzbu jest objęcie kuracją wszystkich osób z najbliższego otoczenia chorego, niezależnie od występowania objawów choroby, a także pozbycie się pasożytów z przedmiotów codziennego użytku.

Do leczenia świerzbu stosuje się preparaty do nakładania na skórę zawierające takie substancje jak permetryna, benzoesan benzylu, krotamiton czy związki siarki.

Preparaty przeciwpasożytnicze aplikuje się na powierzchnię całego ciała od szyi w dół, ze szczególnym uwzględnieniem fałd skórnych i przestrzeni międzypalcowych, również na dłonie i podeszwy stóp. U małych dzieci i osób starszych leki nakłada się również na twarz i skórę głowy. Preparat należy aplikować po rozgrzewającej ciało kąpiel i pozostawić na skórze przez dłuższy czas zgodnie ze wskazaniami lekarza.

W cięższych przypadkach świerzbu, szczególnie w leczeniu świerzbu norweskiego, stosuje się również leki doustne takie jak iwermektyna, a jeśli w przebiegu choroby doszło do nadkażeń bakteryjnych skóry – konieczne jest też zastosowanie antybiotyku.

Obowiązkową procedurą w leczeniu świerzbu jest pozbycie się pasożytów z otoczenia. W tym celu należy:

• wyprać pościel, ręczniki i ubrania używane w ostatnim tygodniu w temperaturze min 50 st. lub wyprasować gorącym żelazkiem,
• wyprać w wysokiej temperaturze koce i narzuty,
• dywany i meble tapicerowane odkurzyć, najlepiej z użyciem specjalnych środków piorących przeciw pasożytom,
• przedmioty nie podlegające praniu zamknąć w szczelnym worku foliowym na przynajmniej 3 dni w temperaturze pokojowej (lub zamrozić na 12 godzin w temp. -20 st.) – tyle bowiem wynosi czas, jaki pasożyt jest w stanie przeżyć poza organizmem człowieka.

Świerzb – leczenie domowe

Świerzb może być wstydliwym problemem, dlatego wiele osób może się zastanawiać, czy istnieją skuteczne domowe sposoby na świerzb? W warunkach domowych można stosować różnego rodzaju preparaty łagodzące dolegliwości dostępne bez recepty, ale nie są one tak skuteczne jak lek pierwszego wyboru, jakim jest wydawana z przepisu lekarza permetryna.  

Warto wiedzieć, że po wyleczeniu świerzbu podrażnienie i świąd skóry mogą być odczuwane jeszcze przez kilka tygodni. W tym czasie można stosować domowe sposoby łagodzenia świądu – emolienty, olejek z drzewa herbacianego, glikokortykosteroidy lub preparaty antyhistaminowe. 

Przedłużające się dolegliwości mogą jednak wskazywać na ponowną infekcję, do której może dojść, jeśli aplikacja leku była niedokładna, nie wszystkie osoby z otoczenia poddano leczeniu lub niewystarczająco zabezpieczono pościel i inne przedmioty użytkowe.

Czy świerzb jest groźny?

Nieleczona infekcja pasożytnicza najczęściej prowadzi do wtórnych zakażeń skóry gronkowcem i paciorkowcem. Wzrasta również ryzyko rozwoju zapalenia tkanki podskórnej oraz naczyń limfatycznych oraz w poważniejszych przypadkach powikłaniem świerzbu może być kłębuszkowe zapalenie nerek lub gorączka reumatyczna.

Mimo, że zakażenie świerzbowcem może być wstydliwe, a leczenie uciążliwe, to nie należy zwlekać z wizytą u lekarza. Im szybciej zostanie wdrożone leczenie, tym mniej osób z otoczenia ulegnie zakażeniu. 

Autor: Mgr Marta Filipowska