Szczepienie przeciwko HPV - wszystko co musisz wiedzieć

Szczepienie przeciwko HPV to skuteczny sposób zapobiegania zakażeniu wirusem HPV, czyli wirusem brodawczaka ludzkiego, odpowiedzialnego za rozwój m.in. raka szyjki macicy, sromu, pochwy i odbytu.  Szacuje się, że zakażenie wirusem HPV dotyka niemalże 80% kobiet i mężczyzn aktywnych seksualnie. U większości osób infekcja ulega samoograniczeniu, u innych (~20%) przechodzi w fazę przewlekłą, która wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju nowotworów. Dlaczego szczepienie przeciwko HPV jest istotne w profilaktyce nowotworów i czy warto się szczepić?

Wirus HPV

Zakażenie przez wirusa HPV (ang. human papilloma virus), czyli wirusa brodawczaka ludzkiego uznane jest za czynnik ryzyka rozwoju nowotworów. Wirus HPV w szczególności odpowiada za rozwój raka szyjki macicy, ale także raka sromu, pochwy, odbytu oraz prącia. Od niedawna wirusa HPV uznano również za ważny czynnik ryzyka w rozwoju nowotworów głowy i szyi. Za rozwój chorób nowotworowych odpowiadają tylko niektóre typy wirusa, których wszystkich wyróżnia się ponad 150!

• Niskoonkogenne typy wirusa HPV (6, 11, 13, 30, 40, 42, 43, 44) odpowiadają za rozwój łagodnych zmian nienowotworowych, takich jak brodawki narządów płciowych (brodawki weneryczne, kłykciny kończyste);
• Wysokoonkogenne typy wirusa HPV (16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58 i 59) są odpowiedzialne za proces nowotworzenia w obrębie szyjki macicy, odbytu, sromu, pochwy, prącia, jamy ustnej i gardła, głowy i szyi.

Wysokoonkogenne typy wirusa HPV – 16 i 18 – odpowiedzialne są niemalże za 80-90% przypadków raka szyjki macicy, sromu, pochwy i odbytu.

Wirus HPV – zakażenie

Do zakażenia wirusem HPV dochodzi najczęściej w trakcie stosunku seksualnego (waginalnego, oralnego, analnego) z osobą zakażoną. Wirus przez uszkodzoną błonę śluzową wnika do komórek nabłonka, w których integruje się z materiałem genetycznym gospodarza. W wyniku takiej integracji dochodzi do rozwoju patologicznych zmian dysplastycznych w komórkach, które poprzedzają proces nowotworowy w zainfekowanym narządzie. Ryzyko zakażenia wirusem HPV, odpowiedzialnym za rozwój nowotworów narządów płciowych i nowotworów głowy i szyi, zwiększa liczba partnerów seksualnych, uszkodzenie błon śluzowych przez czynniki takie jak palenie papierosów, żucie tytoniu, czy promieniowanie UV.   

Szczepienie przeciwko HPV

W przypadku niskoonkogennych wirusów HPV, które zwykle odpowiadają za powstawanie łagodnych zmian skórnych w postaci brodawek lub tzw. kurzajek stosuje się leczenie miejscowe ograniczające rozwój powstałej zmiany. W przypadku wirusów wysokoonkogennych, które doprowadzą do rozwoju chorób nowotworowych leczenie wiąże się z koniecznością przeprowadzenia zabiegów chirurgicznych, a nawet zastosowania chemio- lub/i radioterapii. Ze względu na bardzo dużą inwazyjność metod leczenia zmian nowotworowych wywołanych zakażeniem HPV, zdecydowanie lepszym rozwiązaniem wydaje się być profilaktyka w postaci dostępnego na rynku szczepienia przeciwko wielu typom wirusa. Pierwsza szczepionka przeciwko wirusowi HPV (potocznie nazywana jako szczepionka na raka szyjki macicy) została zarejestrowana w Polsce w 2006 roku. Jest to nadal dostępna w sprzedaży szczepionka czterowalentna, co oznacza, że wywołuje odpowiedź immunologiczną na cztery typy wirusa HPV (niskoonkogenne typy 6 i 11 oraz wysokoonkogenne typy 16 i 18).

Szczepionka HPV – mechanizm działania

Podanie szczepionki przeciwko wirusowi HPV aktywuje odpowiedź humoralną układu odpornościowego. Oznacza to, że w wyniku podania szczepionki organizm wytwarza przeciwciała neutralizujące konkretne typy wirusa HPV, wywołując silną odpowiedź immunologiczną chroniącą przed rozwojem aktywnej infekcji i zmian dysplastycznych poprzedzających proces nowotworowy. Badania nad skutecznością szczepionek HPV pokazują, że podanie szczepionki powoduje wytwarzanie od 10 nawet do 100 razy więcej przeciwciał, niż w przypadku naturalnej infekcji wirusem HPV. Taki efekt świadczy o znakomitej skuteczności podawanego preparatu w kontekście zapobiegania chorobom nowotworowym wywoływanym przez wirusa HPV.

Szczepionka HPV – którą wybrać?

Szczepionka na brodawczaka ludzkiego nie jest w Polsce obowiązkowa, w związku z powyższym nie jest również produktem refundowanym. Jest natomiast szczepieniem zalecanym. W Polsce dostępne są trzy szczepionki, które zawierają rekombinowane genetycznie wirusopodobne cząstki HPV:

• Szczepionka dwuwalentna – wywołuje odpowiedź immunologiczną na dwa typy wirusa HPV (wysokoonkogenny typ 16 i 18);
• Szczepionka czterowalentna – wywołuje odpowiedź immunologiczną na cztery typy wirusa HPV (niskoonkogenne typy 6 i 11 oraz wysokoonkogenne typy 16 i 18);
• Szczepionka dziewięciowalentna – wywołuje odpowiedź immunologiczną na dziewięć typów wirusa HPV (niskoonkogenne 6, 11 oraz wysokoonkogenne 16, 18, 31, 33, 45, 52 i 58).

Każdą ze szczepionek cechuje wysoka skuteczność, natomiast wybór właściwej szczepionki powinien zostać bezwzględnie przedyskutowany z lekarzem. Szczepionki są dwu lub trzydawkowe. Zaleca się, aby od pierwszej dawki, do podania ostatniej upłynął nie więcej niż rok. Szczegółowy harmonogram podania dawek zawarty jest w ulotce informacyjnej każdej ze szczepionek. Na chwilę obecną nie zaleca się podawania dawek przypominających, ponieważ przeciwciała przeciwko wirusowi HPV utrzymują się we krwi na wysokim poziomie przez wiele lat od szczepienia.

Szczepienie na HPV – dla kogo i w jakim wieku?

Ze względu na drogę zakażenia wirusem HPV, szczepienie powinno wykonywać się w pierwszej kolejności u osób, które nie rozpoczęły współżycia. W związku z powyższym szczepieniu powinny podlegać dziewczynki i chłopcy już w wieku od 9 do 14 lat. Przykładowo, dla dzieci w tym wieku realizowany jest obowiązkowy program szczepień w krajach europejskich: Austrii, Włoszech, Szwajcarii, Czechach, Chorwacji, Serbii, Finlandii, Niemczech, Norwegii, Wielkiej Brytanii oraz poza Europą: w Izraelu, Stanach Zjednoczonych, Nowej Zelandii i Australii. W Polsce szczepienie nie jest obowiązkowe, jednak ze względu na status szczepienia zalecanego, coraz częściej organizowane są lokalne akcje samorządowe, które umożliwiają bezpłatne zaszczepienie dziecka.

Rozpoczęcie współżycia nie wyklucza możliwości zaszczepienia przeciwko wirusowi HPV. Szczepienie przeciwko HPV zalecane jest również osobom dorosłym do 26 roku życia, które nie były wcześniej zaszczepione oraz osobom między 27 a 45 rokiem życia, u których przyjęcie szczepionki według opinii lekarskiej wiążę się z odniesieniem korzyści dla zdrowia.

Wyniki wieloletnich badań pokazują, że największą skuteczność w profilaktyce nowotworów osiąga szczepionka podana w grupie nieaktywnych seksualnie nastolatek.

Dlatego też, w Polsce już od roku dostępne są w bezpłatne szczepienia ochronne przeciw wirusowi HPV przeznaczone dla dzieci i nastolatków, którzy nie podjęli jeszcze współżycia. Szczepieniem ochronnym objęte mogą zostać dzieci w wieku od 11-go do 14-go roku życia. Dzieci w wieku innym niż objęty programem (9–11 lat oraz 14–17 lat) mogą zostać bezpłatnie zaszczepione przeciw HPV, jeśli lekarz wystawi e-receptę na szczepionkę dwuwalentną.

Szczepionka HPV po zakażeniu

Nowa technologia wykonywania badania cytologicznego, tzw. cytologia cienkowarstwowa LBC umożliwia równoczesną ocenę komórek szyjki macicy i diagnozowanie pacjentki w kierunku zakażenia HPV. W związku z powyższym coraz więcej kobiet decydujących się na tego typu cytologię jest świadomych swojego zakażenia wirusem HPV, nawet jego konkretnym typem. Co ciekawe, zakażenie wirusem HPV nie wyklucza możliwości poddania się szczepieniu. Należy pamiętać, że szczepionki zabezpieczają przed kilkoma typami wirusów, stąd będąc zakażonym jednym typem wirusa, poprzez szczepienie (w szczególności szczepionką dziewięciowaletną) nadal można uodpornić się na jego inne, zarówno nisko- jak i wysokoonkogenne typy.

Aktualne zalecenia towarzystw naukowych uwzględniają profilaktyczne wykonywanie badania w kierunku zakażenia HPV u kobiet począwszy od 30 roku życia oraz powtarzanie ich w odstępie co 5 lat.

Szczepionka HPV – skutki uboczne

Szczepionka HPV obarczona jest niewielkim ryzykiem wystąpienia skutków ubocznych. Najczęściej pojawia się niewielki odczyn zapalny, bolesność i zaczerwienienie w miejscu podania szczepionki (podanie domięśniowe). Objawy ogólne, które mogą wystąpić po podaniu to gorączka, ból mięśni i głowy, zawroty głowy, zmęczenie i omdlenie. Bardzo rzadko pacjenci zgłaszają dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunka, ból brzucha), niezwykle rzadko dochodzi do reakcji anafilaktycznej, czyli silnej reakcji alergicznej na podanie preparatu. Objawy uboczne są krótkotrwałe i ustępują zwykle w ciągu 2-3 dni od szczepienia.

Reakcja anafilaktyczna (gwałtowna reakcja alergiczna) na podanie szczepionki HPV wyklucza podanie kolejnej dawki preparatu. Przeciwskazaniem tymczasowym do podania szczepionki jest aktywnie tocząca się infekcja z towarzyszącą gorączką lub zaostrzenie choroby przewlekłej. Każdorazowo przed podaniem kolejnych dawek szczepionki pacjent podlega kwalifikacji oraz na podstawie wywiadu i badania lekarskiego wydawana jest decyzja o dopuszczeniu do szczepienia.

Szczepionka HPV – czy warto się szczepić?

Długoterminowe badania naukowe potwierdzają, że szczepionki przeciwko HPV skutecznie chronią przed zmianami nienowotworowymi i chorobami nowotworowymi wywoływanymi przez wirusa. Ze względu na ich skuteczność coraz więcej Państw decyduje się na wprowadzenie ich w obowiązkowy kalendarz szczepień. W perspektywie wielu lat profilaktyka chorób nowotworowych wywoływanych przez wirusa, czyli raka szyjki macicy, ale także raka sromu, pochwy, odbytu, prącia oraz nowotworów głowy i szyi jest zdecydowanie tańsza i bardziej opłacalna niż bardzo inwazyjne i długotrwałe leczenie zaawansowanych nowotworów. Zatem wniosek dotyczący szczepień przeciwko HPV może być tylko jeden – warto się szczepić!

Dr n. med. Beata Skowron

Specjalista Laboratoryjnej Diagnostyki Medycznej

Konsultant ds. Informacji Medycznej

Dział Medyczny Sieci Laboratoriów DIAGNOSTYKA

Bibliografia

1. Human Papilloma Virus Vaccine. Soca Gallego L, Dominguez A, Parmar M. [Updated 2022 Jul 12]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK562186/
2. Human Papillomavirus Vaccine Impact and Effectiveness in Six High-Risk Populations: A Systematic Literature Review. Goodman E, Reuschenbach M, Kaminski A, Ronnebaum S. Vaccines (Basel). 2022 Sep 16;10(9):1543. doi: 10.3390/vaccines10091543. PMID: 36146620; PMCID: PMC9503207.
3. Human Papillomavirus. Luria L, Cardoza-Favarato G. [Updated 2022 Jan 24]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448132/
4. Cervical Cancer. Fowler JR, Maani EV, Dunton CJ, et al. [Updated 2022 Nov 2]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK431093/
5. https://szczepienia.pzh.gov.pl/ocena-bezpieczenstwa-9-walentnej-szczepionki-przeciw-hpv-w-dobrowolnym-systemie-raportowania-nop/