11 stycznia 2023 - Przeczytasz w 6 min

Szczepienie przeciwko HPV – wszystko co musisz wiedzieć

Szczepienie przeciwko HPV to skuteczny sposób zapobiegania zakażeniu wirusem HPV, czyli wirusem brodawczaka ludzkiego, odpowiedzialnego za rozwój m.in. raka szyjki macicy, sromu, pochwy i odbytu.  Szacuje się, że zakażenie wirusem HPV dotyka niemalże 80% kobiet i mężczyzn aktywnych seksualnie. U większości osób infekcja ulega samoograniczeniu, u innych (~20%) przechodzi w fazę przewlekłą, która wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju nowotworów. Dlaczego szczepienie przeciwko HPV jest istotne w profilaktyce nowotworów i czy warto się szczepić?

Wirus HPV

Zakażenie przez wirusa HPV (ang. human papilloma virus), czyli wirusa brodawczaka ludzkiego uznane jest za czynnik ryzyka rozwoju nowotworów. Wirus HPV w szczególności odpowiada za rozwój raka szyjki macicy, ale także raka sromu, pochwy, odbytu oraz prącia. Od niedawna wirusa HPV uznano również za ważny czynnik ryzyka w rozwoju nowotworów głowy i szyi. Za rozwój chorób nowotworowych odpowiadają tylko niektóre typy wirusa, których wszystkich wyróżnia się ponad 150!

  • Niskoonkogenne typy wirusa HPV (6, 11, 13, 30, 40, 42, 43, 44) odpowiadają za rozwój łagodnych zmian nienowotworowych, takich jak brodawki narządów płciowych (brodawki weneryczne, kłykciny kończyste);
  • Wysokoonkogenne typy wirusa HPV (16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58 i 59) są odpowiedzialne za proces nowotworzenia w obrębie szyjki macicy, odbytu, sromu, pochwy, prącia, jamy ustnej i gardła, głowy i szyi.

Wysokoonkogenne typy wirusa HPV – 16 i 18 – odpowiedzialne są niemalże za 80-90% przypadków raka szyjki macicy, sromu, pochwy i odbytu.

Wirus HPV – zakażenie

Do zakażenia wirusem HPV dochodzi najczęściej w trakcie stosunku seksualnego (waginalnego, oralnego, analnego) z osobą zakażoną. Wirus przez uszkodzoną błonę śluzową wnika do komórek nabłonka, w których integruje się z materiałem genetycznym gospodarza. W wyniku takiej integracji dochodzi do rozwoju patologicznych zmian dysplastycznych w komórkach, które poprzedzają proces nowotworowy w zainfekowanym narządzie. Ryzyko zakażenia wirusem HPV, odpowiedzialnym za rozwój nowotworów narządów płciowych i nowotworów głowy i szyi, zwiększa liczba partnerów seksualnych, uszkodzenie błon śluzowych przez czynniki takie jak palenie papierosów, żucie tytoniu, czy promieniowanie UV.   

Szczepienie przeciwko HPV

W przypadku niskoonkogennych wirusów HPV, które zwykle odpowiadają za powstawanie łagodnych zmian skórnych w postaci brodawek lub tzw. kurzajek stosuje się leczenie miejscowe ograniczające rozwój powstałej zmiany. W przypadku wirusów wysokoonkogennych, które doprowadzą do rozwoju chorób nowotworowych leczenie wiąże się z koniecznością przeprowadzenia zabiegów chirurgicznych, a nawet zastosowania chemio- lub/i radioterapii. Ze względu na bardzo dużą inwazyjność metod leczenia zmian nowotworowych wywołanych zakażeniem HPV, zdecydowanie lepszym rozwiązaniem wydaje się być profilaktyka w postaci dostępnego na rynku szczepienia przeciwko wielu typom wirusa. Pierwsza szczepionka przeciwko wirusowi HPV (potocznie nazywana jako szczepionka na raka szyjki macicy) została zarejestrowana w Polsce w 2006 roku. Jest to nadal dostępna w sprzedaży szczepionka czterowalentna, co oznacza, że wywołuje odpowiedź immunologiczną na cztery typy wirusa HPV (niskoonkogenne typy 6 i 11 oraz wysokoonkogenne typy 16 i 18).

Szczepionka HPV – mechanizm działania

Podanie szczepionki przeciwko wirusowi HPV aktywuje odpowiedź humoralną układu odpornościowego. Oznacza to, że w wyniku podania szczepionki organizm wytwarza przeciwciała neutralizujące konkretne typy wirusa HPV, wywołując silną odpowiedź immunologiczną chroniącą przed rozwojem aktywnej infekcji i zmian dysplastycznych poprzedzających proces nowotworowy. Badania nad skutecznością szczepionek HPV pokazują, że podanie szczepionki powoduje wytwarzanie od 10 nawet do 100 razy więcej przeciwciał, niż w przypadku naturalnej infekcji wirusem HPV. Taki efekt świadczy o znakomitej skuteczności podawanego preparatu w kontekście zapobiegania chorobom nowotworowym wywoływanym przez wirusa HPV.

Szczepionka HPV – którą wybrać?

Szczepionka na brodawczaka ludzkiego nie jest w Polsce obowiązkowa, w związku z powyższym nie jest również produktem refundowanym. Jest natomiast szczepieniem zalecanym. W Polsce dostępne są trzy szczepionki, które zawierają rekombinowane genetycznie wirusopodobne cząstki HPV:

  • Szczepionka dwuwalentna – wywołuje odpowiedź immunologiczną na dwa typy wirusa HPV (wysokoonkogenny typ 16 i 18);
  • Szczepionka czterowalentna – wywołuje odpowiedź immunologiczną na cztery typy wirusa HPV (niskoonkogenne typy 6 i 11 oraz wysokoonkogenne typy 16 i 18);
  • Szczepionka dziewięciowalentna – wywołuje odpowiedź immunologiczną na dziewięć typów wirusa HPV (niskoonkogenne 6, 11 oraz wysokoonkogenne 16, 18, 31, 33, 45, 52 i 58).

Każdą ze szczepionek cechuje wysoka skuteczność, natomiast wybór właściwej szczepionki powinien zostać bezwzględnie przedyskutowany z lekarzem. Szczepionki są dwu lub trzydawkowe. Zaleca się, aby od pierwszej dawki, do podania ostatniej upłynął nie więcej niż rok. Szczegółowy harmonogram podania dawek zawarty jest w ulotce informacyjnej każdej ze szczepionek. Na chwilę obecną nie zaleca się podawania dawek przypominających, ponieważ przeciwciała przeciwko wirusowi HPV utrzymują się we krwi na wysokim poziomie przez wiele lat od szczepienia.

Szczepienie na HPV – dla kogo i w jakim wieku?

Ze względu na drogę zakażenia wirusem HPV, szczepienie powinno wykonywać się w pierwszej kolejności u osób, które nie rozpoczęły współżycia. W związku z powyższym szczepieniu powinny podlegać dziewczynki i chłopcy już w wieku od 9 do 14 lat. Przykładowo, dla dzieci w tym wieku realizowany jest obowiązkowy program szczepień w krajach europejskich: Austrii, Włoszech, Szwajcarii, Czechach, Chorwacji, Serbii, Finlandii, Niemczech, Norwegii, Wielkiej Brytanii oraz poza Europą: w Izraelu, Stanach Zjednoczonych, Nowej Zelandii i Australii. W Polsce szczepienie nie jest obowiązkowe, jednak ze względu na status szczepienia zalecanego, coraz częściej organizowane są lokalne akcje samorządowe, które umożliwiają bezpłatne zaszczepienie dziecka.

Rozpoczęcie współżycia nie wyklucza możliwości zaszczepienia przeciwko wirusowi HPV. Szczepienie przeciwko HPV zalecane jest również osobom dorosłym do 26 roku życia, które nie były wcześniej zaszczepione oraz osobom między 27 a 45 rokiem życia, u których przyjęcie szczepionki według opinii lekarskiej wiążę się z odniesieniem korzyści dla zdrowia.

Wyniki wieloletnich badań pokazują, że największą skuteczność w profilaktyce nowotworów osiąga szczepionka podana w grupie nieaktywnych seksualnie nastolatek.

Szczepionka HPV po zakażeniu

Nowa technologia wykonywania badania cytologicznego, tzw. cytologia cienkowarstwowa LBC umożliwia równoczesną ocenę komórek szyjki macicy i diagnozowanie pacjentki w kierunku zakażenia HPV. W związku z powyższym coraz więcej kobiet decydujących się na tego typu cytologię jest świadomych swojego zakażenia wirusem HPV, nawet jego konkretnym typem. Co ciekawe, zakażenie wirusem HPV nie wyklucza możliwości poddania się szczepieniu. Należy pamiętać, że szczepionki zabezpieczają przed kilkoma typami wirusów, stąd będąc zakażonym jednym typem wirusa, poprzez szczepienie (w szczególności szczepionką dziewięciowaletną) nadal można uodpornić się na jego inne, zarówno nisko- jak i wysokoonkogenne typy.

Aktualne zalecenia towarzystw naukowych uwzględniają profilaktyczne wykonywanie badania w kierunku zakażenia HPV u kobiet począwszy od 30 roku życia oraz powtarzanie ich w odstępie co 5 lat.

Szczepionka HPV – skutki uboczne

Szczepionka HPV obarczona jest niewielkim ryzykiem wystąpienia skutków ubocznych. Najczęściej pojawia się niewielki odczyn zapalny, bolesność i zaczerwienienie w miejscu podania szczepionki (podanie domięśniowe). Objawy ogólne, które mogą wystąpić po podaniu to gorączka, ból mięśni i głowy, zawroty głowy, zmęczenie i omdlenie. Bardzo rzadko pacjenci zgłaszają dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunka, ból brzucha), niezwykle rzadko dochodzi do reakcji anafilaktycznej, czyli silnej reakcji alergicznej na podanie preparatu. Objawy uboczne są krótkotrwałe i ustępują zwykle w ciągu 2-3 dni od szczepienia.

Reakcja anafilaktyczna (gwałtowna reakcja alergiczna) na podanie szczepionki HPV wyklucza podanie kolejnej dawki preparatu. Przeciwskazaniem tymczasowym do podania szczepionki jest aktywnie tocząca się infekcja z towarzyszącą gorączką lub zaostrzenie choroby przewlekłej. Każdorazowo przed podaniem kolejnych dawek szczepionki pacjent podlega kwalifikacji oraz na podstawie wywiadu i badania lekarskiego wydawana jest decyzja o dopuszczeniu do szczepienia.

Szczepionka HPV – czy warto się szczepić?

Długoterminowe badania naukowe potwierdzają, że szczepionki przeciwko HPV skutecznie chronią przed zmianami nienowotworowymi i chorobami nowotworowymi wywoływanymi przez wirusa. Ze względu na ich skuteczność coraz więcej Państw decyduje się na wprowadzenie ich w obowiązkowy kalendarz szczepień. W perspektywie wielu lat profilaktyka chorób nowotworowych wywoływanych przez wirusa, czyli raka szyjki macicy, ale także raka sromu, pochwy, odbytu, prącia oraz nowotworów głowy i szyi jest zdecydowanie tańsza i bardziej opłacalna niż bardzo inwazyjne i długotrwałe leczenie zaawansowanych nowotworów. Zatem wniosek dotyczący szczepień przeciwko HPV może być tylko jeden – warto się szczepić!

Dr n. med. Beata Skowron

Specjalista Laboratoryjnej Diagnostyki Medycznej

Konsultant ds. Informacji Medycznej

Dział Medyczny Sieci Laboratoriów DIAGNOSTYKA

Bibliografia

  1. Human Papilloma Virus Vaccine. Soca Gallego L, Dominguez A, Parmar M. [Updated 2022 Jul 12]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK562186/
  2. Human Papillomavirus Vaccine Impact and Effectiveness in Six High-Risk Populations: A Systematic Literature Review. Goodman E, Reuschenbach M, Kaminski A, Ronnebaum S. Vaccines (Basel). 2022 Sep 16;10(9):1543. doi: 10.3390/vaccines10091543. PMID: 36146620; PMCID: PMC9503207.
  3. Human Papillomavirus. Luria L, Cardoza-Favarato G. [Updated 2022 Jan 24]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448132/
  4. Cervical Cancer. Fowler JR, Maani EV, Dunton CJ, et al. [Updated 2022 Nov 2]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK431093/
  5. https://szczepienia.pzh.gov.pl/ocena-bezpieczenstwa-9-walentnej-szczepionki-przeciw-hpv-w-dobrowolnym-systemie-raportowania-nop/
Powiązane pakiety

Infekcje intymne - HPV 14 genotypów wysokiego ryzyka onkogennego dla kobiet
Badanie wykrywa obecność DNA 14 genotypów o wysokim ryzyku onkogennym (16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66 i 68) wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) w badanej próbce. Materiałem do badania jest wymaz z szyjki macicy, pobierany samodzielnie w warunkach domowych, za pomocą specjalnego zestawu, co dodatkowo zwiększa komfort pacjentki. Zakażenia wirusem HPV należą do najczęstszych chorób przenoszonych drogą płciową. Spośród kilkuset istniejących typów wirusa, większość wywołuje niegroźne, samoistnie ustępujące infekcje lub obecność tzw. kłykcin kończystych. Jednak kilkanaście z nich, wykazuje działanie wysoko onkogenne, czyli zwiększające ryzyko powstawania zmian nowotworowych. Wirusy HPV typu 16 i 18, które są najczęściej wykrywane u polskich pacjentek, odpowiadają za około 70% z wszystkich przypadków raka szyjki macicy. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, każda kobieta po 30 r. ż., oprócz standardowego badania cytologicznego, powinna wykonywać badania genetyczne w kierunku zakażenia HPV, minimum raz na 3 lata. Choć zidentyfikowanie obecności wirusa nie jest jednoznaczne z chorobą i nie skutkuje natychmiastowym wdrożeniem terapii, to dzięki wiedzy o nosicielstwie wirusa, kobiety zyskują czas na zaplanowanie odpowiedniej profilaktyki, a w przypadku wystąpienia pierwszych objawów choroby - na wprowadzenie odpowiedniego leczenia, zwiększającego ich szanse na pełny powrót do zdrowia. Badanie jest rekomendowane przede wszystkim: dla wszystkich zdrowych kobiet, jako badanie przesiewowe, obok cytologii szyjki macicy, pozwalające na określenie obecności lub braku wysoko onkogennych genotypów wirusa HPV w celu identyfikacji kobiet należących do grupy podwyższonego ryzyka rozwoju raka szyjki macicy lub obecności dysplazji wysokiego stopnia jako uzupełniające badanie przesiewowe dla pacjentek z rozpoznaniem cytologicznym ASC-US (atypowe komórki nabłonka płaskiego o nieokreślonym znaczeniu, ang. atypical squamous cells of undetermined significance), w celu doprecyzowania potrzeby skierowania na kolposkopię dla kobiet chorujących na nawracające, trudne do zdiagnozowania stany zapalne dróg moczowo-płciowych dla wszystkich kobiet aktywnych seksualnie. Więcej informacji o zakupie badań wysyłkowych jest dostępnych tutaj.  

Infekcje intymne - rozszerzony pakiet badań genetycznych dla kobiet (HPV + 7 patogenów)
Badanie wykrywa obecność DNA 14 genotypów o wysokim ryzyku onkogennym (16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66 i 68) wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) oraz DNA siedmiu innych patogenów, będących najczęstszymi przyczynami atypowych infekcji intymnych: Chlamydia Trachomatis, Neisseria gonorrhoeae, Mycoplasma genitalium, Mycoplasma hominis, Ureaplasma urealyticum, Ureaplasma parvum i Trichomonas vaginalis, metodą real time PCR w badanej próbce. Ten szeroki pakiet umożliwia zidentyfikowanie czynnika, będącego przyczyną stanów zapalnych dróg moczowo-płciowych oraz wykrycie ewentualnej obecności wysoko onkogennych typów wirusa HPV w trakcie jednego badania. Znajomość czynnika, który doprowadził do powstania infekcji pozwala na szybkie wdrożenie odpowiedniego, celowanego leczenia i skrócenie czasu choroby. Z kolei wiedza o potencjalnym nosicielstwie wysoko onkogennych typów wirusa HPV, a tym samym o wyższym ryzyku zachorowania na raka szyjki macicy, pozwala na zaplanowanie odpowiednich działań profilaktycznych, a w razie wystąpienia pierwszych objawów choroby, na skrócenie czasu potrzebnego na diagnostykę i wdrożenie odpowiedniej terapii, znacznie zwiększającej szanse pacjentki na pełny powrót do zdrowia. Materiałem do badania jest wymaz z dróg rodnych, pobierany samodzielnie w warunkach domowych za pomocą specjalnego zestawu, w celu zapewnienia pacjentce możliwie jak największego komfortu. Badanie jest rekomendowane przede wszystkim: dla kobiet chorujących na nawracające, trudne do zdiagnozowania stany zapalne dróg moczowo-płciowych dla kobiet ciężarnych i dla kobiet planujących ciążę (bezobjawowe, nieleczone infekcje intymne mogą prowadzić do bezpłodności) dla wszystkich kobiet aktywnych seksualnie dla wszystkich zdrowych kobiet, jako badanie przesiewowe, obok cytologii szyjki macicy, pozwalające na określenie obecności lub braku wysoko onkogennych genotypów wirusa HPV, zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w celu identyfikacji kobiet należących do grupy podwyższonego ryzyka rozwoju raka szyjki macicy lub obecności dysplazji wysokiego stopnia jako uzupełniające badanie przesiewowe dla pacjentek z rozpoznaniem cytologicznym ASC-US (atypowe komórki nabłonka płaskiego o nieokreślonym znaczeniu, ang. atypical squamous cells of undetermined significance), w celu doprecyzowania potrzeby skierowania na kolposkopię jako uzupełniające badanie dla pacjentek z rozpoznaną infekcją, w celu wykluczenia lub potwierdzenia koinfekcji i dopasowania odpowiedniego leczenia. Więcej informacji o zakupie badań wysyłkowych jest dostępnych tutaj.  

Infekcje intymne HPV HR DNA , 12 typów - kontynuacja badania 396
Badanie wykonywane jest wyłącznie jako kontynuacja do badania https://diag.pl/sklep/pakiety/infekcje-intymne-hpv-14-genotypow-wysokiego-ryzyka-onkogennego/