Szczepionka na boreliozę – czy i kiedy się pojawi? Najnowsze informacje.

Borelioza to bakteryjna choroba wywoływana przez krętki z rodzaju Borrelia. Do zakażenia dochodzi wskutek ukłucia przez zakażonego kleszcza. W zależności od stadium choroby, objawy boreliozy  mogą  dotyczyć skóry, stawów, mięśnia sercowego czy układu nerwowego. Jak dotąd, zapobieganie boreliozie opiera się przede wszystkim na nieswoistych metodach takich jak: dokładne osłonięcie skóry podczas przebywania na łąkach i w lasach, stosowanie repelentów, skrupulatne oglądanie ciała po powrocie do domu i jak najszybsze pozbycie się zauważonego kleszcza oraz ochrona przed kleszczami zwierząt domowych. W ściśle określonych przypadkach można także zastosować profilaktykę poekspozycyjną w postaci jednorazowego zażycia doksycykliny. Obecnie żadna szczepionka na boreliozę nie jest dopuszczona do użytku. Czy jest szansa, że w najbliższym czasie szczepionka przeciw boreliozie umożliwi nam skuteczną ochronę przed tą chorobą?

Borelioza – co to za choroba?

Borelioza z Lyme to wieloukładowa choroba wywoływana przez bakterie z rodzaju Borrelia, przenoszone przez kleszcze. Jej najbardziej typowym objawem jest rumień wędrujący (zwany też pełzającym), który może pojawić się nawet do miesiąca od momentu ukłucia przez kleszcza. Początkowo niewielka, czerwonawa zmiana powiększa się ku obwodowi (dlatego nazywamy go rumieniem wędrującym) i przyjmuje zwykle charakterystyczny, pierścieniowaty kształt z przejaśnieniem w środku. Rumieniowi mogą towarzyszyć objawy grypopodobne. Znacznie rzadszą manifestacją wczesnej boreliozy jest chłoniak limfocytowy skóry czyli czerwonosinawy, niebolesny guzek. Pojawienie się rumienia jest wystarczające do rozpoznania choroby (tzw. objaw patognomoniczny boreliozy). Niestety dość znaczny odsetek przypadków boreliozy przebiega (co najmniej kilkanaście %) bez rumienia.

U pacjentów nieleczonych, rumień z reguły samoistnie zanika w ciągu miesiąca. Niestety, w ciągu kolejnych tygodni, miesięcy, a nawet lat może rozwinąć się zapalenie stawów, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie układu nerwowego czy przewlekłe zanikowe zapalenie skóry. Odpowiednie leczenie antybiotykiem we wczesnym stadium boreliozy cechuje się wysoką, ponad 90% skutecznością. Pozostali chorzy mogą jednak cierpieć na późne objawy ze strony skóry, serca, układu kostno-stawowego i układu nerwowego, a także doświadczać szeregu niespecyficznych objawów takich jak bóle mięśniowe, osłabienie, chroniczne zmęczenie czy pogorszenie pamięci i koncentracji. Zgodnie ze stwierdzeniem, że „lepiej zapobiegać niż leczyć”, wiele osób na całym świecie ma nadzieje, że skuteczna i bezpieczna szczepionka na boreliozę wkrótce będzie dostępna.

Czy jest szczepionka na boreliozę?

W grudniu 1998 roku, FDA (czyli amerykańska rządowa Agencja Żywności i Leków) zatwierdziła rekombinowaną szczepionkę na boreliozę LYMErix. Niestety, w związku z licznymi niedoskonałościami, wątpliwościami co do korzyści z jej stosowania oraz odnotowanymi działaniami niepożądanymi, została wycofana z rynku parę lat później, w 2002 roku.

Aktualnie jedyną szczepionką przeciw boreliozie w fazie badań klinicznych jest VLA15 opracowana przez firmę Valneva. Szczepionka na boreliozę VLA15 umożliwia uodpornienie przeciwko sześciu rozpowszechnionym w Europie i Ameryce Północnej, serotypom białka powierzchniowego OspA, podczas gdy LYMErix celował jedynie w jeden serotyp. OspA jest jednym z dominujących białek powierzchniowych prezentowanych przez bakterie Borrelia.

Kilka tygodni temu firma Valneva ogłosiła pozytywne rezultaty drugiej fazy badań klinicznych. Wzięło w niej udział ponad 570 zdrowych osób w wieku 18-65 lat. Wywnioskowano, że produkt wywołuje pożądaną reakcję immunologiczną, również wśród grupy osób starszych. Zastosowanie wyższych dawek substancji, w porównaniu do fazy pierwszej, wywołało silniejszą odpowiedź organizmu. Co istotne, nie zaobserwowano poważnych działań niepożądanych w żadnej grupie wiekowej.

Firma Valneva podkreśla, że dotychczasowe wyniki badań są bardzo obiecujące. Szczepionka na boreliozę VLA15 wydaje się być skuteczna i bezpieczna. Wyniki uzyskane w drugiej fazie badań zostaną zanalizowane w celu zoptymalizowania dawek i ustalenia harmonogramu dalszej pracy.

Borelioza – szczepionka w przygotowaniu

Jak widzisz, prace nad skuteczną i bezpieczną szczepionką na boreliozę trwają. Potrzeba jednak dalszych badań, prowadzonych na większej liczbie osób. Jeśli potwierdzą one dotychczasowe, obiecujące rezultaty, być może szczepionka trafi na rynek w ciągu kilku najbliższych lat.

Pamiętaj, że póki to nie nastąpi, najlepszą formą ochrony przed boreliozą jest unikanie ukłucia przez kleszcze. Gdy wybierasz się w rejony łąkowo-leśne, zaopatrz się w środki odstraszające kleszcze i zawsze szczelnie osłaniaj ciało. Po powrocie do domu, dokładnie obejrzyj skórę (a najlepiej poproś bliską osobę o pomoc), a w razie zauważenia kleszcza, natychmiast się go pozbądź. Kleszcza możesz usunąć z pomocą specjalnego lassa, haczyków czy wąskich szczypczyków. Nie wyciskaj, nie ukręcaj, nie wydrapuj, ani nie smaruj kleszcza żadnymi substancjami – zwiększa to bowiem ilość śliny i wymiocin kleszcza wydalanych do krwi i tym samym ryzyko zakażenia. Ranę po ukłuciu jedynie zdezynfekuj, nawet jeśli w skórze pozostanie głowa kleszcza (nie wyciągaj jej wówczas na siłę).

Badania w kierunku boreliozy i innych infekcji odkleszczowych znajdziesz w naszym katalogu badań. 

W razie zauważenia rumienia wędrującego lub objawów grypopodobnych czy bóli stawowych etc. w okresie kilku-kilkunastu dni po ukąsaniu, koniecznie udaj się do lekarza.

Bibliografia:

• „The Lyme vaccine: a cautionary tale” – L. E. Nigrovic, K. M. Thompson
• Interna Szczeklika – P. Gajewski, A. Szczeklik
• „Novel targets and strategies to combat borreliosis” – M. Strnad, L. Grubhoffer, R. O.M. Rego
• https://valneva.com/press-release/valneva-announces-positive-initial-results-for-phase-2-study-of-lyme-disease-vaccine-candidate/