Uczulenie na komary – jak rozpoznać alergię? Co robić oraz jak leczyć problem?

Komary to niepozorni, lecz niezwykle niebezpieczni wrogowie człowieka, odpowiedzialni za przenoszenie śmiertelnych chorób oraz wywoływanie reakcji alergicznych na ich ukąszenia. Uczulenie na komary, a dokładniej na ślinę komarów, choć rzadziej omawiane, może objawiać się bolesnymi, swędzącymi obrzękami czy gorączką. W skrajnych przypadkach prowadzić nawet do reakcji ogólnoustrojowych. Jak rozpoznać alergię, co robić w przypadku jej wystąpienia i jakie metody leczenia są najskuteczniejsze?

Komary i przenoszone przez nie choroby

Opublikowana w 2019 roku książka Timothy’ego Winegarda o intrygującym tytule „The Mosquito: A Human History of Our Deadliest Predator” (polski tytuł: „Komar – najokrutniejszy zabójca na świecie”) szybko uzyskała tytuł bestsellera prestiżowego czasopisma The New York Times. Już pierwsze jej zdania informujące, że samice komarów wyposażone są w ponad piętnaście „śmiercionośnych i destrukcyjnych rodzajów broni biologicznej” mrożą krew w żyłach czytelnika nieświadomego komarzego okrucieństwa. Niezależnie od pasjonującego i wciągającego stylu narracji Winegarda prawdą jest, że każdego dnia na świecie setki milionów osób stają się ofiarami ataków tych krwiożerczych drapieżników. 

Najczęściej szybko zapominamy o swędzących bąblach będących najczęstszą i niewiele znaczącą „pamiątką” po ukłuciu komara. W historii ludzkości plagi komarów niejednokrotnie wywarły znaczący wpływ na bieg dziejów. 

Komary i epidemie przenoszonych przez nie chorób, np. malarii, wykorzystywane były przez wielu strategów wojskowych począwszy od Saladyna. Odpierając brytyjską ofensywę na Walcheren podczas V koalicji antyfrancuskiej w 1809 roku, Napoleon Bonaparte nakazał swym wojskom przerwać groble i wywołując tym samym powódź, efektem, której była plaga komarów bezlitośnie atakujących angielskich żołnierzy. Wywołana w ten sposób epidemia malarii uśmierciła ponad cztery tysiące z nich. Rozprzestrzeniająca się malaria opóźniła także zwycięstwo Unii w amerykańskiej wojnie secesyjnej, przyczyniając się do podjęcia przez Abrahama Lincolna decyzji dotyczącej zniesienia niewolnictwa. Gdyby nie plaga komarów roznoszących zarodźce sierpowate, szybka porażka Konfederatów mogłaby nie doprowadzić do Proklamacji Emancypacji w 1863 roku. Oczywiście komary nie były jedyną przyczyną tych historycznych wydarzeń, jednak w znacznym stopniu przyczyniły się do ich zajścia.

Poza wojnami, które decydowały o losach państw i narodów, ukłucia komarów mogą być uznane za atak w wojnie, której nie widać „gołym okiem”. Mowa o walce, jaką toczy nasz układ odpornościowy, uruchamiając rekcje obronne w odpowiedzi na antygeny, które uznaje za niebezpieczne dla organizmu. Czasami reakcje te wywołane są niepotrzebne i indukowane przez czynniki, które dla większości osób są zupełnie nieszkodliwe – alergeny.

📌 Sprawdź również: Ugryzienia roztoczy – czy są możliwe? Objawy alergii na roztocza

Najniebezpieczniejszy gatunek na Ziemi 

Książkę Timothy’ego Winegarda moglibyśmy sklasyfikować jako bardzo ciekawą pozycję popularnonaukową z pogranicza historii i nauk przyrodniczych. Dla zrozumienia, w jaki sposób ukłucie komara może wywołać alergię, musimy posłużyć się faktami ze świata nauki przez „duże N”. 

A faktem potwierdzonym przez liczne publikacje naukowe jest, że komary są jednym z najniebezpieczniejszych gatunków zwierząt zamieszkujących naszą planetę i stanowią poważny problem dla zdrowia publicznego. Każdego roku na świecie na przenoszone przez nie choroby zapada ponad 700 milionów osób. Odpowiada to łącznej liczebności populacji Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych. Największym zagrożeniem dla zdrowia ludzi są choroby zakaźne, takie jak: Gorączka Zachodniego Nilu, Gorączka Chikungunya, Denga, Zika, malaria czy żółta febra, w przypadku których wektorami transmisji są właśnie komary.

Komary to owady należące do rodziny Culicidae, obejmującej ponad 3000 gatunków zasiedlających wszystkie kontynenty poza Antarktydą. Niektóre gatunki mają niesamowitą zdolność adaptacji do różnych warunków klimatycznych. 

Alergia na komary

Najbardziej rozpowszechnionymi i mogącymi wywołać reakcje alergiczne są gatunki komarów: Aedes aegypti, Culex pipiens i Culex quinquefasciatus. Przypadki występowania alergii na komary obserwuje się na całym świecie, zwłaszcza w klimacie tropikalnym i subtropikalnym. Tam, ze względu na sprzyjające ich cyklowi życiowemu i rozwojowemu warunki klimatyczne, komary występują szczególnie licznie.

Uczulenie na komary – objawy

Zanim omówimy objawy towarzyszące uczuleniu na komary, a ściślej na alergeny ich śliny, zastanówmy się, dlaczego ukłucie komara może u niektórych osób wywołać alergię. 

Większość gatunków komarów wyposażona jest w tzw. aparat kłująco-ssący, dzięki któremu owady mogą odżywiać się krwią lub nektarem kwiatowym. Po „wybraniu” ofiary, komar wydziela nieco śliny, która działając przeciwbólowo, ma zapewnić owadowi niezakłócony posiłek. Następnie, przebijając się kłujką przez skórę, komar znów wydziela ślinę, która zapobiega krzepnięciu krwi oraz zawiera enzymy i związki bakteriolityczne. Łącznie ślina komarów zawiera około 30 substancji, z których wiele jest alergenami wywołującymi odpowiedź immunologiczną gospodarza.  

W odpowiedzi na ukłucie komara mogą rozwinąć się miejscowe reakcje skórne (natychmiastowe i opóźnione), reakcje skórne o dużym nasileniu, a w niektórych przypadkach także reakcje ogólnoustrojowe.

Bąble jak po ugryzieniu komara – alergia

Typowe reakcja na ukłucie komara obejmuje natychmiastowe pojawienie się bolesnego bąbla o średnicy od 2 do 10 mm, z otaczającym go rumieniem rozwijającym się do około 20 do 30 minut po ataku owada (tzw. reakcja natychmiastowa) i podobnej wielkości swędzące grudki obserwowane po 24 do 36 godzinach, które następnie zmniejszają się po kilku dniach (reakcja opóźniona). 

Wśród objawów obserwowanych po ukłuciu komara, mogących wskazywać na rozwój reakcji alergicznej, wymienić można:

• duże rumieniowe, swędzące obrzęki o średnicy często przekraczającej 3 cm, połączone z uczuciem ciepła na skórze,
• obecność w miejscu ukłucia zmian grudkowatych lub wypełnionych płynem surowiczym pęcherzy.

W niektórych przepadkach, poza reakcją miejscową, mogą wystąpić także objawy ogólnoustrojowe jak np. gorączka czy uogólniona pokrzywka. Reakcje anafilaktyczne (silne natychmiastowe reakcje ogólnoustrojowe, dotykające różnych układów: np. reakcja skórna połączona z trudnościami w oddychaniu) na ukłucie komarów zdarzają się niezwykle rzadko. Jednocześnie małe dzieci i osoby z upośledzoną odpornością są bardziej narażone na większe ryzyko wystąpienia ciężkich reakcji alergicznych.

📌 Przeczytaj: Alergia kontaktowa (wyprysk kontaktowy) – poznaj przyczyny i objawy

Uczulenie na komary – co robić? 

Większość przypadków objawowego uczulenia (alergii) rozwijającego się w następstwie ukłucia komara nie wymaga kontaktu z lekarzem. 

Uczulenie na komary – jak leczyć?

We wczesnej fazie rozwoju reakcji alergicznej, skuteczną metodą leczenia jest podawanie leków antyhistaminowych drugiej generacji, takich jak cetyryzyna lub lewocetyryzyna. W przypadku łagodnej reakcji alergicznej późnej fazy na zmiany należy aplikować krem z glikokortykosteroidami (hydrokortyzon, dimetynden maleinianu). Leki te dostępne są w aptekach i do ich zakupu nie jest wymagana recepta lekarska. W przypadku utrzymujących się objawów miejscowych lub wystąpienia objawów ogólnoustrojowych należy skontaktować się z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej. 

Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza