Układ limbiczny – jaka jest jego rola?

Ośrodkowy układ nerwowy składa się z wielu osobnych struktur, które pełnią określone funkcje. Układ limbiczny, który określany jest także jako układ rąbkowy, odpowiedzialny jest głównie za regulację pewnych stanów emocjonalnych, zachowań związanych z emocjami oraz uczestniczy w procesach zapamiętywania oraz podtrzymywania motywacji wewnętrznej. Z czego składa się układ limbiczny, jakie choroby najczęściej prowadzą do jego uszkodzeń oraz jakie mogą być tego konsekwencje?

Układ limbiczny – co to jest?

Układ limbiczny to specyficzny układ struktur tworzących mózg, który odpowiedzialny jest za prawidłowy przebieg określonych procesów fizjologicznych. Położony jest on w obrębie kilku części ośrodkowego układu nerwowego, przy czym dokładne określenie obszarów mózgu uczestniczących w funkcjonowaniu układu limbicznego jest niezwykle trudne. Zazwyczaj w opisach anatomicznych jako składowe układu limbicznego wymienia się następujące struktury:

W niektórych opracowaniach do układu limbicznego wlicza się także m.in. zakręty oczodołowe kory mózgowej, części gałki bladej oraz prążkowia, a także istotę szarą okołowodociągową i pole brzuszne nakrywki. Warto pamiętać, że „układ limbiczny” to pojęcie odnoszące się do fizjologii, a więc pełnionych funkcji, przez co dokładne granice tego układu w kontekście anatomicznym pozostają niejasne.

Jakie są funkcje układu limbicznego?

Krótko po opisaniu układu limbicznego główną funkcją przypisywaną tej strukturze był odbiór doznań węchowych. Wraz z postępem rozwoju nauki okazało się, że układ limbiczny pełni wiele innych, niezwykle istotnych ról umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu.

Układ limbiczny uczestniczy m.in. w regulacji zachowań popędowych (m.in. głód, popęd seksualny, pragnienie) oraz odpowiada za wyzwalanie określonych emocji, takich jak strach, lęk oraz agresja. Omawiany układ uczestniczy także w procesach zapamiętywania. Hipokampy, które wchodzą w skład układu limbicznego są jednymi z najważniejszych ośrodków, które warunkują prawidłowe przetwarzanie otrzymywanych za pomocą zmysłów informacji oraz właściwą konsolidację tych danych z pamięcią.

Poza warunkowaniem odczuwania nieprzyjemnych emocji, określone elementy układu limbicznego są odpowiedzialne za wywoływanie przyjemnych doznań, takich jak euforia, uczucie zadowolenia oraz radość. Poza funkcjami związanymi ze sferą psychiczną omawiany układ uczestniczy także w regulacji pewnych obszarów gospodarki hormonalnej, a także czynności wegetatywnych.

Objawy uszkodzenia układu limbicznego

Wiele chorób neurologicznych może prowadzić do uszkodzeń struktur wchodzących w skład układu limbicznego. Dokładne objawy związane z degradacją struktur neuronalnych są bezpośrednio związane z tym, który obszar mózgu uległ uszkodzeniu.

Dla przykładu – uszkodzenia hipokampa prowadzą do wystąpienia m.in. zaburzeń pamięci oraz zaburzeń ogólnych funkcji kognitywnych. Nieprawidłowości te mogą skutkować zarówno nieprawidłowym przetwarzaniem informacji, jak i zaburzonym ich zapamiętywaniem. Zaburzenia w obrębie ciała migdałowatego związane są m.in. z nieprawidłowym przetwarzaniem obrazów twarzy, zaburzoną regulacją stanów emocjonalnych oraz wadliwym funkcjonowaniem w kontekście społecznym.

Choroby układu limbicznego mogą skutkować także zaburzeniem funkcji wegetatywnych, takich jak prawidłowa praca serca, regulacja ciśnienia tętniczego oraz oddychanie. Dodatkowo, uszkodzenia omawianego układu prowadzą do pojawienia się zaburzeń emocjonalnych, otępienia i nieprawidłowości w obrębie pracy układu hormonalnego, wraz ze wszystkimi wtórnymi następstwami tych zaburzeń. Układ limbiczny może także ulegać uszkodzeniom m.in. w przebiegu napadów padaczkowych oraz choroby Alzheimera. Istnieje także związek pomiędzy nieprawidłową budową określonych struktur hipokampa a występowaniem schizofrenii.

Dokładny opis objawów uszkodzeń układu limbicznego jest dość trudny do wykonania, jako że omawiany układ nie jest strukturą anatomiczną, lecz pojęciem fizjologicznym – z tego powodu zakres zarówno prawidłowego funkcjonowania, jak i ewentualne następstwa jego chorób mogą znacząco różnić się pomiędzy poszczególnymi przypadkami klinicznymi.

Jakie są najczęstsze choroby układu limbicznego?

Liczne jednostki chorobowe mogą skutkować rozwojem uszkodzeń struktur tworzących układ limbiczny. Dokładny zakres degradacji tych elementów układu nerwowego zależny jest od poszczególnej choroby, jej stopnia zaawansowania oraz indywidualnej prezentacji klinicznej. W kontekście zaburzeń pracy układu limbicznego często wymieniane są takie choroby jak schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa, różnego typu otępienia, padaczka lub też zaburzenia lękowe.

Leczenie tych chorób jest każdorazowo dobierane indywidualnie, najczęściej przez lekarza neurologa lub psychiatrę. W wielu przypadkach do prawidłowego prowadzenia danego pacjenta niezbędna jest ścisła współpraca obu tych specjalistów. Dzięki właściwemu dobraniu farmakoterapii często możliwe jest znaczące zmniejszenie nasilenia dolegliwości chorobowych oraz spowolnienie postępu określonych schorzeń.

Badania układu limbicznego

Diagnostyka chorób ośrodkowego układu nerwowego (w tym także układu limbicznego) opiera się przede wszystkim na badaniach obrazowych, takich jak tomografia komputerowa (CT) lub rezonans magnetyczny (MRI). Przed wykonaniem niektórych badań może być konieczne przeprowadzenie dodatkowych testów laboratoryjnych krwi, takich jak np. oznaczenie stężenia kreatyniny w celu oceny wydolności nerek przed podaniem kontrastu dożylnego. Dokładny zakres diagnostyki oraz niezbędne badania każdorazowo powinny być omówione z pacjentem przez lekarza prowadzącego, w celu zaplanowania optymalnego pakietu testów, który będzie skutecznie odpowiadał potrzebom leczniczo-diagnostycznym danej osoby.

Źródła

https://neuroexpert.org/wiki/uklad-limbiczny/

https://www.is.umk.pl/~duch/Wyklady/Kog1/B05-limbiczny.htm

https://qbi.uq.edu.au/brain/brain-anatomy/limbic-system

https://www.simplypsychology.org/limbic-system.html

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2917081/

https://www.braininjury-explanation.com/consequences/impact-by-brain-area/limbic-system