Witamina A – działanie, właściwości i rola w organizmie
Witaminy to organiczne związki chemiczne, które są niezbędne do prawidłowego zachodzenia licznych procesów ludzkiego metabolizmu. Substancje te muszą być dostarczane z zewnątrz, jako że organizm nie jest w stanie wytworzyć ich samodzielnie. Z tego powodu, w przypadku nieprawidłowej diety lub występowania określonych schorzeń istnieje ryzyko rozwoju niedoborów witaminowych, które mogą znacząco wpływać na stan zdrowia pacjenta.
Witamina A – co to jest?
Witamina A to określenie zbiorcze dla grupy substancji chemicznych, z których najważniejsze dla ludzkiego organizmu są retinol, retinal oraz określone karoteny. Omawiane związki chemiczne biorą udział w licznych procesach metabolicznych zachodzących w ciele człowieka, które wpływają na właściwy stan zdrowia wielu układów oraz narządów.
Jedną z ważniejszych funkcji witaminy A jest udział w funkcjonowaniu narządu wzroku poprzez wytwarzanie impulsów nerwowych w siatkówce oka pod wpływem światła. Dzięki temu możliwe jest odbieranie bodźców świetlnych oraz przekształcanie ich na obraz we właściwych strukturach mózgu.
Dodatkowo witamina A uczestniczy w procesach związanych z regulowaniem funkcji i dojrzewania komórek i nabłonkowych. Poprzez to działanie witamina A warunkuje utrzymywanie zdrowego stanu skóry, paznokci oraz włosów. Związek ten wpływa także na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, który stanowi podstawową ochronę organizmu przed chorobami wywoływanymi przez czynniki infekcyjne, jak np. wirusy lub bakterie.
Określone komórki tkanki kostnej także są wrażliwe na działanie witaminy A. Dzięki temu związek ten bierze udział w procesie wzrostu kości oraz wpływa na ich prawidłowe formowanie i utrzymywanie integralności strukturalnej.
Witamina A – występowanie
Ludzki organizm nie jest w stanie samodzielnie syntetyzować witaminy A – z tego powodu musi być ona dostarczana wraz z pożywieniem. Ze względu na mechanizm magazynowania tej witaminy, najwięcej witaminy A znajduje się w produktach pochodzenia zwierzęcego, które wytwarzane są z wykorzystaniem ich wątroby, jak np. tran. Witamina A obecna jest także m.in. w serze, mleku, jajkach oraz maśle. Dodatkowo, wysokie stężenia tego związku występują w następujących warzywach i innych produktach roślinnych:
- Marchew
- Bataty
- Szpinak
- Dynia
- Papryka
Dzienne zapotrzebowanie na witaminę A zależy od wielu czynników, m.in. wieku, płci oraz stanu fizjologicznego ( ciąża lub karmienie piersią). Z tego powodu ewentualne rozpoczęcie dodatkowej suplementacji witaminy A za każdym razem musi być analizowane indywidualnie oraz skonsultowane z lekarzem.
Witamina A badanie – kiedy je wykonać?
Badanie stężenia witaminy A w organizmie zalecane jest osobom, które podejrzewają, że mogą cierpieć na niedobór lub nadmiar tej witaminy. Stany te nazywane są odpowiednio hipo- oraz hiperwitaminozą. Każde z tych zaburzeń charakteryzuje się oddzielnym zestawem objawów klinicznych oraz związane jest z ryzykiem rozwoju specyficznych powikłań zdrowotnych. Ze względu na wpływ witaminy A na właściwy rozwój płodu istotne jest także, aby kobiety planujące oraz będące w ciąży zadbały o utrzymywanie właściwych stężeń tej substancji w organizmie. Dodatkowo oznaczenie poziomów witaminy A powinno być wykonywane przed rozpoczęciem jej suplementacji oraz w jej trakcie, w celu oceny skuteczności wdrożonego leczenia.
Objawy niedoboru witaminy A
Obecnie niedobór witaminy A rzadko występuje w tzw. krajach wysokorozwiniętych, jednak zawsze należy mieć na uwadze możliwość pojawienia się tego zespołu chorobowego, szczególnie w przypadku współwystępowania zaburzeń odżywiania oraz innych chorób wpływających na funkcję układu pokarmowego. W przypadku niedoborów witaminy A najczęściej można zaobserwować następujące objawy:
- Ślepota zmierzchowa (dawniej nazywana „kurzą ślepotą”) – znacząco osłabione widzenie w warunkach niskiego oświetlenia,
- Przesuszenie oka, które może prowadzić do podrażnień i stanów zapalnych,
- Częste, nawracające infekcje o cięższym przebiegu,
- Pogorszenie kondycji skóry- nadmierna suchość, łuszczenie się, trądzik,
- Zwiększona łamliwość i wypadanie włosów,
- Uszkodzenia zębów, zanik szkliwa.
Czy hipowitaminoza witaminy A może być groźna? Skutki niedoboru witaminy A
Długotrwałe niedobory witaminy A znacząco pogarszają jakość życia pacjenta. Są one szczególnie niebezpieczne wśród najmłodszej grupy wiekowej, jako że to właśnie dzieci najbardziej narażone są na groźne powikłania związane ze zbyt niskimi poziomami witaminy A. Niedobór witaminy A zwiększa częstotliwość biegunek, które u pacjentów pediatrycznych prowadzą do zaburzeń elektrolitowych oraz skrajnego, zagrażającego życiu odwodnienia. Dodatkowo niedobory witaminy A mogą skutkować zaburzonym rozwojem układu kostnego, zahamowaniem wzrostu oraz permanentnym uszkodzeniem narządu wzroku, co może prowadzić do całkowitej ślepoty.
Nadmiar witaminy A – objawy
Tak samo jak niedobory, nadmiar witaminy A także nie jest korzystny dla funkcjonowania ludzkiego organizmu. Najczęściej do jego rozwoju dochodzi w przebiegu nieprawidłowo prowadzonej suplementacji tego związku z wykorzystaniem preparatów dietetycznych dostępnych bez recepty. W celu uniknięcia powikłań zdrowotnych z tym związanych zawsze warto skonsultować się z lekarzem oraz wykonać właściwe badania diagnostyczne przed podjęciem decyzji o uzupełnianiu swojej diety o dodatkowe ilości witaminy A. Najczęstszymi objawami, które mogą pojawić się w przebiegu hiperwitaminozy A są m.in.:
- Pogorszenie apetytu,
- Nadmierna pobudliwość, nerwowość,
- Bóle głowy,
- Zaburzenia widzenia
- Nudności, wymioty,
- Przewlekłe zmęczenie
- Ogólne osłabienie,
- Nadwrażliwość na światło słoneczne,
- Zwiększone ryzyko złamań kości.
Witamina A w organizmie człowieka − czy nadmiar jest szkodliwy?
Nadmiar witaminy A stanowi znaczące zagrożenie dla zdrowia pacjenta. W skrajnych przypadkach może on prowadzić do rozwoju zaburzeń bezpośrednio mogących skutkować zgonem, jak m.in. uszkodzenia wątroby lub wzrost ciśnienia śródczaszkowego. Dodatkowo, hiperwitaminoza A jest szczególnie niebezpieczna podczas ciąży. Nadmiar witaminy A w organizmie matki wykazuje działanie teratogenne. Oznacza to, że może on prowadzić do rozwoju licznych, nieodwracalnych wad wrodzonych u dziecka lub też skutkować przedwczesnym porodem, a nawet poronieniem. Z tego powodu podczas ciąży nigdy nie należy samodzielnie podejmować decyzji o włączaniu jakiejkolwiek suplementacji dodatkowej oraz każdorazowo konsultować się z lekarzem prowadzącym ciążę.
Źródła:
https://www.nhs.uk/conditions/vitamins-and-minerals/vitamin-a/
https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminA-HealthProfessional/
https://www.mayoclinic.org/drugs-supplements-vitamin-a/art-20365945
https://www.health.harvard.edu/newsletter_article/vitamin-a-and-your-bones
https://medlineplus.gov/ency/article/002400.htm
https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs11910-008-0015-0
