Wodniak jądra – przyczyny, objawy i metody leczenia u dzieci i dorosłych mężczyzn

Wodniaki jąder mogą być niepokojące, ponieważ powodują obrzęk tej niezwykle wrażliwej części męskiego ciała. Chociaż w wielu przypadkach obecności wodniaka nie towarzyszy ból, to duże zmiany mogą powodować dyskomfort podczas siedzenia lub chodzenia. Czym jest wodniak jądra, jakie są jego objawy i możliwe metody leczenia?

Jądra – budowa

Jądro jest parzystym narządem znajdującym się w mosznie, a jego zadaniem jest wydzielanie hormonów, głównie testosteronu oraz wytwarzanie męskich gamet, czyli plemników. Moszna jest asymetryczna, a u większości mężczyzn prawe jądro jest nieco większe i umiejscowione wyżej niż lewe. Ten pozornie niewiele znaczący detal męskiej anatomii intrygował ludzi już w czasach starożytnych, czego dowodzi wiele zachowanych rzeźb, na których niezwykle realistyczne oddano i eksponowano męskie genitalia. Grecka sztuka klasyczna hołdująca idei kalokagatii (połączenie dobra z pięknem), przywiązując dużą wagę do szczegółów anatomicznych, zwróciła uwagę na tę asymetrię, przedstawiając jednak niepoprawnie lewe jądro jako widocznie większe. Pozwala to przypuszczać, że Grecy, stosując prostą teorię mechaniczną, uważali, że lewe jądro jest niższe, ponieważ jest większe i cięższe, a zatem bardziej podatne na siłę grawitacji.

Przyczyna widocznej asymetrii budowy męskiego ciała nie jest w pełni poznana. Natomiast wyjaśnienia, dlaczego lubujący się w symetrii Grecy tak wyraźnie oddawali w zachowanych do dziś rzeźbach tę nierównowagę i „niedoskonałość”, można poszukiwać w greckim postrzeganiu różnic funkcjonalnych pomiędzy prawą a lewą stroną; różnic, które dotyczyły również tak istotnych kwestii jak spłodzenie męskiego potomka. Już w 330 roku p.n.e. Arystoteles zalecał mężczyznom pragnącym spłodzić synów podwiązanie lewego jądra. Z kolei w średniowieczu mężczyznom pragnącym mieć synów, czasami usuwano lewe jądro. Podstawą tych zabiegów była przekonanie, że symetria i wygląd jąder determinują płeć potomstwa, a prawe, wyżej położone jądro wytwarza plemniki „męskie”, a lewe „żeńskie”. 

Jądra, ze względu na swoje położenie anatomiczne są podatne na ryzyko wystąpienia urazu, a zarazem łatwe do chirurgicznego usunięcia. Wpływ testosteronu wytwarzanego przez jądra i zarazem efekt jego braku w konsekwencji ich usunięcia, w historii ludzkości zostały dość wcześnie poznane (choć sam testosteron został wyizolowany dopiero w 1935 roku). Kastracja, prowadząca do utraty męskości i płodności, była stosowana przez stulecia, zarówno w celu karania przestępców, jak i zdrajców stanu, stworzenia posłusznych niewolników i służących jak i dla zachowania przed mutacją głosów sopranowych.

Świadomi roli, jaką jądra pełnią w organizmie mężczyzny, ludzie od wieków oceniali wygląd męskich genitaliów, wywodząc na podstawie ich obrazu i rozmiaru m.in. o wyższości płci męskiej. Abstrahując jednak od przekonań Starożytnych, ocena wyglądu i wielkości jąder ma istotne znacznie w kontekście wykrycia wielu chorób z zakresu „męskiego zdrowia”, w tym wodniaka jąder. Chociaż u większości pacjentów wodniaki jądra wydają się być dość nieszkodliwe, ich ocena zależy ostatecznie od uciążliwości i zagrożenia stwarzanego w konkretnych przypadkach.  

Wodniak jądra – co to?

Wodniak jądra to stan kliniczny, w którym pomiędzy blaszkami błony surowiczej jądra dochodzi do nagromadzenia płynu, w wyniku czego wyczuwalne jest zazwyczaj bezbolesne powiększenie jądra. Zmiany te mogą mieć charakter wrodzony lub nabyty.  

Wrodzony wodniak jądra

Wystąpienie wodniaka wrodzonego wynika z niezamknięcia wyrostka pochwowego otrzewnej. W rozwoju prenatalnym, jądra tworzą się zaotrzewnowo w jamie brzusznej i w trzecim tygodniu ciąży schodzą do moszny przez kanał pachwinowy. Zstępowaniu jąder do moszny towarzyszy fałd otrzewnej wyrostka pochwowego. Zwykle proksymalna część wyrostka pochwowego ulega zamknięciu, podczas gdy część dystalna utrzymuje się w postaci osłonki pokrywającej przednią, boczną i przyśrodkową część jąder. Osłonka ta jest przestrzenią, w której potencjalnie dochodzi do gromadzenia płynu, w przypadku, gdy bliższa część wyrostka pochwowego pozostaje drożna, umożliwiając połączenie z jamą otrzewnej, prowadzące do rozwoju wrodzonego wodniaka.

W chwili urodzenia, około 80–90% donoszonych noworodków płci męskiej posiada przetrwały, niezamknięty wyrostek pochwowy, jednak w rozwoju postnatalnym odsetek ten maleje i w wieku dwóch lat stabilizuje się na poziomie około 25–40%. Ponadto, u około 20% mężczyzn wyrostek pochwowy otrzewnej pozostaje drożny nawet do okresu dorosłego życia, jednak tylko w 6% przypadków dochodzi do manifestacji objawów klinicznych po okresie noworodkowym.

Czynniki ryzyka wystąpienia wodniaka pierwotnego obejmują niską masę urodzeniową i stosowanie przez matkę progestagenów w czasie trwania ciąży. Niemniej jednak należy zaznaczyć, że większość wodniaków pierwotnych występujących u dorosłych mężczyzn zamieszkujących strefę klimatu umiarkowanego Europy, Ameryki Północnej i Południowej oraz Chin ma charakter idiopatyczny.

📌 Sprawdź również: Wnętrostwo u dzieci – kiedy interweniować?

Wtórny (nabyty) wodniak jądra

Wodniaki wtórne (nabyte) powstają w wyniku toczącego się procesu zapalnego lub choroby podstawowej: infekcji (np. filarioza, gruźlica najądrza, kiła), urazu, przepukliny, choroby nowotworowej czy też niedrożności naczyń żylnych lub limfatycznych jąder. Niedrożność naczyń może być spowodowana skrętem jądra, chłoniakiem lub szczególnie w regionach tropikalnych, obecnością przenoszonych przez komary nicieni z grupy Filariaidae. Z wyjątkiem wodniaka spowodowanego przez te pasożytnicze robaki, wodniaki nabyte są zazwyczaj mniejsze niż zmiany wrodzone. 

Wodniak jądra po operacji przepukliny pachwinowej

Wodniak może być także powikłaniem leczenia operacyjnego przepuklin pachwinowych, implantacji zastawki komorowo-otrzewnowej czy transplantacji nerek.

Wodniak jąder – objawy i leczenie

Występowanie wodniaka jądra można potwierdzić w badaniu fizykalnym, w którym pomocna jest latarka. W przypadku występowania wodniaka będzie można zobaczyć światło przechodzące przez mosznę. W diagnostyce wykonuje się także badanie ultrasonograficzne jąder oraz badania laboratoryjne mające na celu wykluczenie infekcyjnej etiologii schorzenia. Obecności wodniaków jąder zwykle nie towarzyszy ból, a najczęściej zgłaszanym objawem jest obrzęk moszny, któremu może towarzyszyć uczucie dyskomfortu i ciężkości w mosznie. U niektórych pacjentów obrzęk może być większy w godzinach porannych niż wieczorem, a wzrost rozmiarów wodniaków o etiologii nieinfekcyjnej zwykle przebiega powoli lub wielkość pozostaje niezmienna.

W przypadku wodniaków powstałych w wyniku niezamknięcia wyrostka pochwowego otrzewnej, płyn surowiczy może przemieszczać się zarówno do jak i z moszny, a w zależności od wielkości pozostałego otworu, może także rozwinąć się przepuklina pachwinowa, wymagająca niekiedy interwencji chirurgicznej. 

📌 Zobacz także: Rak jąder – objawy, badania, jak wygląda guz jądra

Wodniak jąder u dzieci

Diagnozowane u dzieci wodniaki pierwotne mogą wchłonąć się samoistnie, dlatego też, jeśli nie rodzą powikłań, zwykle stosuje się leczenie zachowawcze i obserwację. W leczeniu wodniaków, które nie wchłonęły się przed drugim rokiem życia chłopca oraz zmian występujących u dorosłych mężczyzn, obieranym postępowaniem jest leczenie operacyjne. 

Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza