Zaburzenia erekcji (impotencja) - przyczyny, jak sobie radzić - jakie badania wykonać?

Kultura masowa promująca męskość opartą ma wzorze macho spowodowała, że problem zaburzeń erekcji traktowany jest temat tabu. Z drugiej strony w telewizji, radiu, czasopismach i Internecie jesteśmy wprost bombardowani przeróżnymi wskazówkami, jak radzić sobie z zaburzeniami erekcji oraz sugestywnymi reklamami suplementów diety i produktów leczniczych mających pomóc zmagającym się z tym problemem mężczyznom. I chociaż obecnie wiele mówi się o zaburzeniach erekcji, ten krępujący problem zdrowotny znany jest ludzkości od najdawniejszych czasów.

Impotencja – problem znany od zarania dziejów

Dowody występowania zaburzeń erekcji wśród starożytnych dostarczają inskrypcje znalezione w egipskich grobowcach, na greckich malowidłach kielichowych i w Starym Testamencie. Próby leczenia impotencji podejmowali już starożytni lekarze, a zachowane wskazówki dotyczące stosowanej terapii pochodzą z Indii z VIII wieku p. n. e. Popularny wśród lekarzy w owych czasach poglądem było wiązanie zaburzeń erekcji ze współżyciem z „niepożądanymi” kobietami.  Zalecane leczenie obejmowało leki ziołowe z dodatkami substancji i wyciągów pochodzącymi od zwierząt, o których sądzono, że zwiększają pożądanie lub pobudzenie. Najbardziej cenione ingrediencje owych medykamentów pochodziły m. in. od aligatorów, myszy, wróbli czy żab.

Metody leczenia starożytnych hinduskich lekarzy wydawać się mogą abstrakcyjne jednak wątpliwe sukcesy w leczeniu impotencji znajdujemy także w czasach niemal nam współczesnych. Przykładem może być terapia promowana przez żyjącego na przełomie XIX i XX wieku amerykańskiego hochsztaplera John’a R. Brinkley’a. Mężczyznom z zaburzeniami erekcji proponował on przeszczepianie kozich jąder, co było wówczas bardzo kosztowną i ekskluzywną operacją. Karierę Brinkley’a zakończało postępowanie przed komisją lekarską, która odbierając mu licencję (kupioną nielegalnie), stwierdziła, że Brinkley „dopuścił się zorganizowanej szarlatanerii… wykraczającej poza wynalazek skromnego oszusta”.

Impotencja – co to?

Zaburzenia erekcji, niejednokrotnie określane jako impotencja, definiuje się jako niemożność osiągnięcia lub utrzymania sztywnej erekcji prącia odpowiedniej do satysfakcjonującego stosunku płciowego. Chociaż definicja ta nie wskazuje określonego okresu utrzymywania się takiego stanu, sugeruje się by dla rozpoznania impotencji, występował on co najmniej sześć miesięcy.

Brak erekcji – przyczyny

Zaburzenia erekcji to powszechne występujący problem medyczny, który dotyka przede wszystkim mężczyzn w wieku powyżej 40 lat, a częstość występowania drastyczne wzrasta wraz z wiekiem i obciążeniem chorobami współistniejącymi. Wśród pacjentów w wieku od 40 do 49 roku życia, częstość występowania zaburzeń erekcji waha się od 2% do 9%, u mężczyzn w wieku od 60 do 69 lat wzrasta do 20-40%. Dostępne wyniki badań wskazują jednak, że schorzenie to dotyka również młodszych mężczyzn, a częstość występowania zaburzeń erekcji wśród pacjentów poniżej 40 roku życia wynosi do 1 do 10%. Co więcej, przewiduje się, że częstość występowania tych zaburzeń na świecie do 2050 roku osiągnie 322 miliony przypadków. Sprawia to, że w kontekście obserwowanego zachowania jakości życia i sprawności starzejących się społeczeństw krajów rozwiniętych, zaburzenia erekcji będą dotykać coraz większej liczby mężczyzn stając się ważnym problemem dla ich samooceny i zdrowia psychicznego.

W przeszłości zaburzenia erekcji uważano w większości przypadków za dysfunkcje o podłożu czysto psychogennym, ale obecne dowody wskazują, że w ponad 80% przypadków problem ten ma etiologię organiczną. Przyczyny organicznych zaburzeń erekcji można ogólnie podzielić na endokrynne (hormonozależne) i nieendokrynne.

Podłoże naczyniopochodne jest najczęściej występującym spośród nieendokrynnych etiologii impotencji i może obejmować zaburzenia krążenie tętniczego i żylnego. Wymienić należy również etiologie neurogenne oraz jatrogenne. Najważniejszym wśród czynników endokrynologicznych mogących prowadzące do zaburzeń erekcji, jest wpływ obniżonego poziomu testosteronu w surowicy jednak dokładny patomechanizm nie został wyjaśniony.

Niejednokrotnie organiczne podłoże zaburzeń erekcji wiąże się również aspektem psychologicznym mając negatywny wpływ na życie intymne, relacje międzyludzkie, nastrój i jakość życia.

Co ważne, zaburzenia erekcji nie ograniczają się wyłącznie do niekorzystnego wpływu na sferę seksualną, ale również mogą być objawem toczących się chorób ogólnoustrojowych.

Impotencja – objawy towarzyszące. Wyniki badań potwierdzają związek zaburzeń erekcji z cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym, hiperlipidemią, zespołem metabolicznym, depresją i schorzeniami dolnych dróg moczowych. Zaburzenia erekcji są ważnym, ale niestety niedocenianym i często bagatelizowanym wskaźnikiem ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Dane medyczne dostarczają mocnych dowodów potwierdzających związek zaburzeń erekcji ze zwiększonym ryzykiem choroby niedokrwiennej serca, udaru niedokrwiennego mózgu i ogólnej śmiertelności.

Ponadto, wykazano, że czynniki środowiskowe i związane ze stylem życia, jak np. palenie tytoniu, otyłość czy brak lub ograniczenie aktywności fizycznej mogą być ważnymi czynnikami powodującymi rozwój zaburzeń lub i brak erekcji. Jednoczenie dowiedziono, że modyfikacja stylu życia obejmująca zmianę diety i zwiększenie aktywności fizycznej przyczyniła się do poprawy stanu pacjentów. Zaburzenia erekcji mogą być również wskazywać na rozwijające się choroby neurologiczne, zaburzenia hormonalne (np. hipogonadyzm, dysfunkcja tarczyca), urazy (np. złamania kości miednicy), czy przerost gruczołu krokowego.

Chociaż psychogenne podłoże zaburzeń erekcji nie zostało dobrze zbadane, czynniki psychologiczne są zaangażowane w znaczną część przypadków zaburzeń erekcji, samodzielnie lub w połączeniu z przyczynami organicznymi. Czynnikami związanymi z niemożnością osiągnięcia i utrzymania erekcji są m. in. stres, depresja, lęk i nasilony niepokój.

Impotencja może być również efektem niepożądanym związanym z przyjmowaniem niektórych leków, jak np. środków psychotropowych czy hipotensyjnych. Efekt ten mogą wywołać leki przeciwdepresyjne, w tym selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i wenlafaksyna. Spośród leków przeciwpsychotycznych przyjmowanie risperidonu i olanzapiny wiąże się z największym ryzykiem wystąpienia zaburzeń erekcji. Wśród leków stosowanych w terapii nadciśnienia największe ryzyko rozwoju impotencji niesie terapia tiazydami i β-adrenolitykami,

Zaburzenia erekcji – diagnostyka

Obecnie big pharma oferuje szeroki asortyment produktów leczniczych przeznaczonych dla mężczyzn dotkniętych problemem impotencji. Możliwość zakupu tych preparatów bez recepty, a co się z tym wiąże koniecznością wizyty u lekarza dodatkowo zwiększa ich atrakcyjność. Leki te działają jednak wyłącznie objawowo i najczęściej krótkotrwale. Jak wspomniano powyżej, zaburzenia erekcji mogą wskazywać na występowanie poważnego problemu zdrowotnego, dlatego też w przypadku zauważenia objawów należy skontaktować się z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej. Jedynie konsultacja lekarska umożliwia wskazanie przyczyny tego wstydliwego problemu jak i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Podstawą w ustaleniu podłoża impotencji jest szczegółowy wywiad lekarski dotyczący zarówno kondycji układu krążenia jak i bezpośrednio zaburzeń erekcji oraz badanie fizykalne, obejmujące zarówno ocenę pracy układu krążenia jak i prostaty. W celu ustalenia etiologii schorzenia, lekarz może zalecić dodatkowe badania laboratoryjne takie jak: oznaczenie stężenia cholesterolu całkowitego i trójglicerydów oraz glikemii i zawartości hemoglobiny glikowanej jako istotnych czynników oceniających ryzyko sercowo-naczyniowe i metaboliczne. W celu wykluczenia hipogonadyzmu należy wykonać oznaczenie stężenia testosteronu całkowitego i globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG). Dodatkowo warto rozważyć oznaczenie stężenia prolaktyny i hormonów tarczycy. Doskonałym zestawem badań w ustaleniu przyczyn erekcji są badania zebrane w pakiecie hormonalnym dla mężczyzn.

W zależności od uzyskanych informacji, lekarz może zalecić także wykonanie badania USG Doppler lub w skierować pacjenta na konsultację urologiczną.

Samoopieka w zaburzeniach erekcji

W zapobieganiu i ograniczeniu zaburzeń erekcji istotną rolę odgrywa zmiana codziennych nawyków obejmująca zarówno modyfikacji diety, ograniczenia konsumpcji alkoholu i palenia papierosów jak również prowadzenie aktywnego stylu życia. Badania wskazują, że mężczyźni, którzy skutecznie uwolnili się od nałogu nikotynowego rzadziej uskarżali się na zaburzenia erekcji, w porównaniu do aktywnych palaczy.

Problemy z erekcją jak sobie radzić? Zwiększenie aktywności fizycznej poza ogólną poprawą zdrowia i kondycji fizycznej poprzez zmniejszenie insulinooporności i nasilenia stanów zapalnych może ograniczyć problem zaburzeń erekcji. Należy pamiętać, że oczekiwane efekty nadejdą z czasem, a ich początkowy brak nie powinien zniechęcać.

Zaburzenia erekcji – jak leczyć?Pacjenci mogą również rozważyć suplementację L-argininy i dedykowanych mężczyznom multiwitaminowych suplementów diety. Doustne produkty lecznicze jak inhibitory fosfodiesterazy-5, np. sildenafil i tadalafil, często są lekami pierwszego wyboru pacjentów w przypadku zaburzeń erekcji. Środki te są skuteczne w szerokim zakresie etiologii, w tym chorobach układu krążenia, cukrzycy i hipogonadyzmie. U pacjentów, w przypadku których impotencja ma podłoże pschogenne pomocne będzie zmniejszenie tempa życia, ograniczenie stresu i napięcia nerwowego. Warto również rozważyć uzyskanie wsparcia psychoseksualnego.

Autor: Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza

Bibliografia:

1. Erectile Dysfunction: A Review of Historical Treatments With a Focus on the Development of the Inflatable Penile Prosthesis.Gurtner K, Saltzman A, Hebert K, Laborde E. Am J Mens Health 2017; 11 (3): 479-486. doi: 10.1177/1557988315596566.
2. Erectile dysfunction. Shamloul R, Ghanem H. Lancet 2013; 381 (9861): 153-65. doi: 10.1016/S0140-6736(12)60520-0.
3. Erectile Dysfunction.Sooriyamoorthy T, Leslie SW. [W:] StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, 2023
4. Erectile dysfunction.Yafi FA, Jenkins L, Albersen M, et al. Nat Rev Dis Primers 2016; 2: 16003. doi: 10.1038/nrdp.2016.3.