Zaburzenia widzenia – w jakich chorobach mogą się pojawiać?

Zaburzenia widzenia dotychczas prawidłowego mogą występować jako np. przejściowy efekt zmęczenia lub jako oznaka stanu chorobowego. Podejście terapeutyczne do zaburzeń widzenia różni się w zależności od jego przyczyny – jeśli jednak zaburzenia widzenia nastąpiły w sposób nagły i nasilony to warto skontaktować się pilnie z lekarzem. 

Wady wzroku, czyli wady refrakcji

Głównymi przyczynami pogorszenia widzenia wraz z wiekiem są przede wszystkim choroby oczu takie jak: zwyrodnienie plamki żółtej, zaćma, retinopatia cukrzycowa i jaskra. Inne częste zaburzenia widzenia obejmują niedowidzenie i zeza.

Wady refrakcji są najczęstszymi zmianami w oku, które powodują zamazanie i brak ostrości obrazu. Do wad refrakcji zalicza się:

• krótkowzroczność (bliskokwzroczność),
• nadwzroczność (dalekowzroczność),
• astygmatyzm (zniekształcenie widzenia na każdą odległość),
• starczowzroczność występującą pomiędzy 40. a 50. rokiem życia (utrata zdolności skupiania wzroku z bliska, niemożność skupienia wzroku na małych literkach, potrzeba trzymania gazety dalej, aby widzieć wyraźnie).

Wady wzroku można skorygować za pomocą okularów, soczewek kontaktowych lub w niektórych przypadkach za pomocą operacji.

Zaburzenia widzenia – przyczyny

Problemy ze wzrokiem mogą mieć swoje źródło w pewnych schorzeniach. Poniżej znajdują się przykłady zaburzeń oraz chorób, które przyczyniają się do zaburzeń widzenia.

Zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem

Zwyrodnienie plamki żółtej, często nazywane zwyrodnieniem plamki związanym z wiekiem (AMD), to zaburzenie widzenia związane ze starzeniem się, które objawia się jako zaburzenia w widzeniu ostrym i centralnym. Plamka żółta znajduje się właśnie w środkowej (centralnej) części siatkówki, która pozwala dostrzegać drobne szczegóły. Widzenie centralne potrzebne jest do wyraźnego widzenia obiektów oraz do wykonywania codziennych zadań, takich jak czytanie czy prowadzenie pojazdów.

Istnieją dwie formy zwyrodnienia plamki żółtej – wysiękowa i sucha.

• Wysiękowa postać AMD występuje, gdy nieprawidłowe naczynia krwionośne za siatkówką zaczynają rozrastać się pod plamką żółtą, ostatecznie prowadząc do wycieku krwi i płynów. Krwawienie, wyciek i blizny z naczyń krwionośnych powodują uszkodzenia, prowadząc do szybkiej utraty widzenia centralnego. Wczesnym objawem wysiękowej postaci zwyrodnienia plamki żółtej jest to, że linie proste wydają się faliste.
• Sucha postać AMD występuje gdy plamka żółta z biegiem czasu w ramach procesów starzenia staje się coraz cieńsza, stopniowo powodując rozmazywanie widzenia centralnego. Postać sucha zwyrodnienia plamki żółtej występuje częściej i stanowi 70-90% przypadków, a jej postęp jest wolniejszy niż postać mokra. Sucha postać AMD zazwyczaj atakuje obydwoje oczu. Jednym z najczęstszych wczesnych objawów suchej postaci AMD są druzy, czyli maleńkie żółte lub białe złogi pod siatkówką. Często występują u osób w wieku 60 lat i starszych. Obecność małych druz jest zjawiskiem normalnym i nie powoduje utraty wzroku. AMD jest główną przyczyną trwałego upośledzenia czytania oraz widzenia dokładnego i bliży u osób w wieku 65 lat i starszych.

Zaćma

Zmętnienie soczewki oka, czyli zaćma, jest główną przyczyną ślepoty na świecie i główną przyczyną utraty wzroku w Stanach Zjednoczonych. Zaćma powoduje objawy takie jak:

• utrata widzenia centralnego,
• niewyraźne lub faliste obszary widzenia centralnego,
• druzy (złogi pod siatkówką).

Zaćma może wystąpić w każdym wieku, z różnych przyczyn i może pojawić się nawet już od urodzenia. Leczenie usunięcia zaćmy jest powszechnie dostępnym zabiegiem, umożliwiającym powrót prawidłowego widzenia. 

Retinopatia cukrzycowa

Retinopatia cukrzycowa należy do częstych powikłań cukrzycy i jest jedną z główną przyczyną ślepoty u osób dorosłych. Charakteryzuje się ona postępującym uszkodzeniem naczyń krwionośnych siatkówki – światłoczułej tkanki znajdującej się w tylnej części oka, niezbędnej do dobrego widzenia, powodując na późniejszych etapach: utratę widzenia centralnego, niewyraźne lub faliste obszary widzenia centralnego, druzy w siatkówce. Przebieg retinopatii cukrzycowej obejmuje cztery etapy:

• łagodną retinopatię nieproliferacyjną (mikrotętniaki),
• umiarkowaną retinopatię nieproliferacyjną (zablokowanie niektórych naczyń siatkówki),
• ciężką retinopatię nieproliferacyjną (zablokowanie większej liczby naczyń prowadzi do pozbawienia siatkówki dopływu krwi, co prowadzi do wzrostu nowych naczyń krwionośnych),
• retinopatię proliferacyjną (najbardziej zaawansowane stadium).

Schorzenie dotyczy zazwyczaj obu oczu. Ryzyko retinopatii cukrzycowej można zmniejszyć poprzez leczenie cukrzycy, które obejmuje dobrą kontrolę poziomu cukru we krwi, ciśnienia krwi i zaburzeń lipidowych. Wczesna diagnoza retinopatii i wczesne leczenie zmniejszają ryzyko utraty wzroku, jednakże aż 50% pacjentów nie poddaje się badaniu wzroku lub diagnozuje się je zbyt późno, aby leczenie było skuteczne. 

Jaskra

Jaskra to grupa chorób, w wyniku których może dojść do uszkodzenia nerwu wzrokowego i w efekcie utraty wzroku. Występuje ona, gdy ciśnienie płynu w oczach powoli wzrasta. Jednak ostatnie badania wskazują, że jaskra może wystąpić nawet przy prawidłowym ciśnieniu w oku. Wczesne podjęcie leczenia jaskry może uchronić oczy przed poważną utratą wzroku.

Istnieją dwie główne kategorie jaskry: otwartego kąta przesączania i wąskiego kąta. Kąt otwarty jest chorobą przewlekłą, która postępuje powoli i przez długi czas. Osoba nie zauważa utraty wzroku, aż do momentu, gdy choroba stanie się bardzo zaawansowana, dlatego nazywa się ją „podstępnym złodziejem wzroku”. Zamknięcie kąta może pojawić się nagle i jest bolesne. Utrata wzroku może postępować szybko, jednakże ból i dyskomfort skłaniają zazwyczaj pacjentów do zwrócenia się o pomoc lekarską, zanim nastąpi trwałe uszkodzenie.

Niedowidzenie i zez

Niedowidzenie, zwane inaczej „leniwym okiem”, jest najczęstszą przyczyną zaburzeń widzenia u dzieci. Amblyopia to termin medyczny używany, gdy widzenie w jednym oku jest ograniczone, ponieważ oko i mózg nie współpracują ze sobą. Samo oko wygląda normalnie, jednak mózg faworyzuje drugie oko, powodując utratę jego funkcji.

Do schorzeń prowadzących do niedowidzenia zalicza się zez – brak równowagi w ułożeniu obu oczu; bardziej krótkowzroczna, dalekowzroczna lub astygmatyczna wada w jednym oku niż w drugim, oraz rzadko inne choroby oczu, takie jak zaćma. Jeśli niedowidzenie nie zostanie skutecznie wyleczone we wczesnym dzieciństwie, zwykle utrzymuje się w wieku dorosłym i jest najczęstszą przyczyną trwałego uszkodzenia wzroku na jedno oko u dzieci oraz młodych i dorosłych w średnim wieku.

Zaburzenia widzenia na tle nerwowym 

Stres to powszechna reakcja na wymagania życia codziennego i jest jego normalną częścią. Jednak gdy staje się nadmierny lub chroniczny, może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, również związanych ze wzrokiem. Kiedy jesteśmy zestresowani i niespokojni, wysoki poziom adrenaliny w organizmie może powodować nadmierne ciśnienie w gałkach ocznych, powodując niewyraźne widzenie, zmęczenie wzroku itp. 

Przewlekły lęk i stres mogą powodować, że ciało stanie się bardzo wrażliwe na każde najmniejsze zmiany, a z biegiem czasu obciążenie zmysłów może powodować napięciowe bóle mięśni, głowy oraz narządu wzroku.

Do objawów zaburzenia widzenia związanego ze stresem należą: 

• nadmierna wrażliwość na światło i ruch,
• drganie gałek ocznych – bezbolesne, jednak mogące powodować dyskomfort,
• uczucie wysuszenia oczu,
• niewyraźne widzenie,
• zmęczenie oczu – dyskomfort lub niewielki ból w wyniku uczucia ściągnięcia i opuchnięcia powiek, 
• męty w oku – maleńkie plamki przepływające przez pole widzenia.

W przypadku doświadczania któregokolwiek z tych objawów bez innych stwierdzonych problemów zdrowotnych zalecanym postępowaniem jest umówienie się na wizytę u okulisty, aby wykluczyć problemy ze zdrowiem oczu. 

Dodatkowo dokonywanie drobnych zmian w stylu życia, takich jak odpowiednia ilość snu i odpoczynek, zdrowe odżywianie, medytacja lub wykonywanie ćwiczeń odprężających, powinno pomóc się zrelaksować. Poświęcenie przynajmniej kilku minut na świadomy relaks pomaga w uspokojeniu ducha i ciała. Dodatkowo w celu ochrony wzroku zalecane jest po ok. 30 minutach pracy przy komputerze spoglądanie przez 30 sekund w dal poza komputer, aby zapewnić napiętym mięśniom gałki ocznej odpoczynek. 

Większość problemów z oczami spowodowanych stresem ma charakter tymczasowy, jednak w przypadku jakichkolwiek problemów z oczami, zwłaszcza objawów wymienionych powyżej, należy udać się do okulisty. Im szybciej problem zostanie zdiagnozowany, tym szybciej będzie można skorygować problemy związane z oczami i zapobiec ich eskalacji.

Zaburzenia widzenia – przyczyny neurologiczne i inne

Jeżeli przyczyny okulistyczne zaburzeń widzenia zostały wykluczone, niezbędna jest konsultacja neurologiczna. Niekiedy zaburzenia widzenia wywołane są zmianami (np. guzami) w strukturach mózgu lub uszkodzeniem nerwów. Przyczyną zaburzenia widzenia może być także choroba pasożytnicza – toksoplazmoza. 

Lek. med. Katarzyna Lizak