Toksoplazmoza – choroba pasożytnicza od kotów. Sprawdź, jak ją zdiagnozować?

Toksoplazmoza jest pasożytniczą chorobą zakaźną wywołaną przez pierwotniaka z gatunku Toxoplasma gondii. Według WHO pasożytem jest zarażona około ⅓ populacji na świecie. W Polsce dotyka to ponad 50% ludności. Jednak u osób z prawidłowo działającym układem odpornościowym zakażenie przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Niebezpieczeństwo choroby wynika z ryzyka zarażeń wrodzonych w czasie ciąży oraz reaktywacji choroby u osób z obniżoną odpornością. Jakie badania należy wykonać, aby ją zdiagnozować?

Toksoplazmoza – co to jest?

Toksoplazmoza jest chorobą pasożytniczą powodowaną przez wewnątrzkomórkowego pierwotniaka Toxoplasma gondii. Jego 3 podstawowe postaci rozwojowe to: tachyzoit, cysta tkankowa oraz oocysta. Rozwój płciowy pierwotniaka odbywa się w komórkach nabłonka błony śluzowej jelita cienkiego żywiciela ostatecznego – kota domowego. Natomiast rozwój bezpłciowy w tkankach żywicieli pośrednich – ssaków (w tym człowieka) oraz niektórych gatunków ptaków.

Toxoplasma gondii rozmnaża się w komórkach nabłonka jelita cienkiego kota. Następnie po odbyciu cykli podziałowych część komórek T. gondii przekształca się w komórki rozrodcze męskie i żeńskie, które łączą się ze sobą, tworząc zygotę. Jako tzw. oocysta jest ona usuwana wraz z kałem kota na zewnątrz. Zarażone zwierzę przez okres około 1-3 tygodni produkuje nawet kilkanaście milionów oocyst dziennie.

Klasyfikuje się kilka typów toksoplazmozy:

• ze względu na sposób zarażenia – nabytą lub wrodzoną,
• ze względu na występujące objawy – objawową lub utajoną. 

Badania na toksoplazmozę

W ramach profilaktyki toksoplazmozy wrodzonej u kobiet na początku ciąży (lub przed zajściem w planowaną ciąży) rutynowo oznacza się poziom przeciwciał specyficznych dla Toxoplasma gondii w klasie IgM oraz IgG. Przeciwciała klasy IgM są obecne u osób ze świeżo zarażonych. Mogą się utrzymywać około roku od zakażenia lub dłużej. Przeciwciała klasy IgG utrzymują się przez całe życie. Ich obecność świadczy o tym, że do zakażenia doszło w odleglejszej  przeszłości. Bardzo ważne jest, by kobiety planujące ciążę wykonały te badania, które określają ich status serologiczny w stosunku do pasożyta. Ciąże kobiet, u których rozpoznano przeciwciała klasy IgG przy braku przeciwciał IgM, są bezpieczne. W celu określenia czasu jaki minął od zakażenia, oznacza się tzw. awidność przeciwciał IgG, czyli siłę wiązania z antygenem toksoplazmy. Toksoplazmoza w ciąży niesie ryzyko ogromnych zagrożeń dla rozwoju płodu. Należy podkreślić, iż choroba nie stanowi ryzyka dla zdrowia matki. Zarażenie pasożytem w trakcie ciąży i w okresie okołokoncepcyjnym może być przyczyną toksoplazmozy wrodzonej u dziecka. Przybiera ona postać ciężką, prowadzącą do obumarcia płodu, samoistnego poronienia, przedwczesnego porodu, zajęcia narządów dziecka, zwłaszcza ośrodkowego układu nerwowego (co skutkuje wodogłowiem lub niedorozwojem mózgu czy upośledzeniem wzroku).

Drogi zarażenia toksoplazmozą

Do zarażenia człowieka dochodzi poprzez:

• pożywienie (warzywa, owoce), wodę i ręce zanieczyszczone oocystami wydalanymi z kałem kota;
• spożycie surowego lub niedogotowanego mięsa (najczęściej wieprzowiny i baraniny), pochodzącego od zarażonych zwierząt i zawierającego cysty pierwotniaka;
• przypadkowe przeniesienie rękoma do ust oocyst (po kontakcie z ziemią, piaskiem czy żwirem z kociej kuwety);
• pracę z zakażonym materiałem (np. krwią pacjenta) w laboratorium;
• transfuzję krwi zarażonego dawcy przeszczep narządu od zarażonego dawcy.

Mówimy wówczas o toksoplazmozie nabytej. Wrodzona postać choroby może rozwinąć się u płodu wówczas, gdy matka została zarażona pasożytem niedługo przed poczęciem lub w czasie ciąży. Ryzyko przeniesienia zakażenia na płód jest największe w 3. trymestrze ciąży – wynosi około 60%.

Toksoplazmoza – objawy 

Objawy są zależne od postaci i patogenności pierwotniaka, źródła zarażenia oraz sprawności układu odpornościowego. Toksoplazmoza nabyta może przyjmować postać: węzłową, uogólnioną oraz oczną.

Symptomy toksoplazmozy węzłowej to powiększenie węzłów chłonnych wzdłuż tylnego brzegu mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego (najczęściej zausznych, szyjnych, karkowych), stany podgorączkowe, bóle mięśniowe, uczucie osłabienia, nawracające bóle głowy.

Postać uogólniona choroby występuje stosunkowo rzadko. Wówczas u chorych obserwuje się objawy pochodzące z jednego lub kilku narządów wewnętrznych – zapalenie mięśnia sercowego, płuc, opłucnej, powiększenie wątroby czy śledziony. Mogą towarzyszyć temu bóle głowy, zaburzenia równowagi oraz oczopląs.

Postać oczna przebiega z zapaleniem siatkówki i naczyniówki, chory może odczuwać zaburzenia widzenia, mroczki przed oczami oraz ból gałki ocznej. 

W przypadku toksoplazmozy wrodzonej charakterystyczna jest tzw. triada Sabina-Pinkertona − 3 objawy, które jest w stanie określić lekarz podczas badania USG lub po urodzeniu dziecka. Jest to:

• wodogłowie,
• zapalenie siatkówki i naczyniówki oka,
• zwapnienia śródczaszkowe.

Jak leczy się toksoplazmozę?

W leczeniu toksoplazmozy stosuje się chemioterapeutyki, takie jak: pirymetamina, sulfonamidy czy spiramycyna. Leczenie stosuje się u kobiet w ciąży, osób z immunosupresją oraz w przypadku wrodzonego zakażenia u noworodków. W przypadku ciężarnych dopuszczalnym lekiem jest wyłącznie spiramycyna, gdyż pozostałe wykazują silne działanie teratogenne (niekorzystne dla rozwoju płodu). Gdy badania wykażą pierwotne zakażenie w trakcie trwania ciąży, kobieta musi być pod stałą opieką specjalisty chorób zakaźnych oraz ginekologa.

Wszystkie badania w kierunku toksoplazmozy wykonasz w DIAGNOSTYCE. Zachęcamy również do odbywania konsultacji wyników online z naszymi lekarzami.

Bibliografia:

• „Proponowane postępowanie w zakażeniu Toxoplasma gondii u ciężarnych i ich dzieci” Milewska-Bobula B., Lipka B., Przegląd Epidemiologiczny, 2015; 69: 403-410.
• Interna Szczeklika, pod red. P. Gajewskiego, Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.