Choroideremia - diagnostyka, objawy

Choroideremia to nieuleczalna choroba genetyczna związana z występowaniem mutacji w obrębie genu CHM, zlokalizowanego na chromosomie X. Choroba ta jest dziedziczna, sprzężona z płcią i dotyka głównie mężczyzn, kobiety są zazwyczaj bezobjawowymi nosicielkami choroby. Choroideremia powoduje pogarszanie się wzroku, prowadzące do całkowitej ślepoty. W artykule wyjaśniamy jakie są przyczyny i objawy tej choroby oraz opisujemy metody diagnostyczne umożliwiające jej wykrycie.

Co to jest choroideremia?

Choroideremia (CHM) jest rzadką chorobą genetyczną ale najczęściej występującą dziedziczną dystrofią naczyniówki sprzężoną z chromosomem X. Przyczyną choroby jest mutacja w genie CHM, kodującym białko REP-1. Białko to uczestniczy w transporcie wewnątrzkomórkowym. Mutacje w białku REP-1 wpływają na transport wewnątrzkomórkowy, przez co komórki umierają przedwcześnie. Obecnie stwierdzono ponad 140 mutacji w genie CHM powodujących choroideremię. Choroba ta występuje z częstością 1:50 000 przypadków, jest dziedziczna a dziedziczenie sprzężone jest z płcią. Zazwyczaj tylko u mężczyzn rozwijają się pełne objawy choroby a kobiety są jej nosicielkami.

Objawy choroideremii      

U mężczyzn ze zdiagnozowaną choroideremią dochodzi do postępującego uszkodzenia naczyniówki i siatkówki oka oraz upośledzenia ich funkcji, skutkuje to objawami klinicznymi o różnym nasileniu. Klasyczne objawy choroby obejmują pogorszenie widzenia nocnego, które zauważalne jest już w dzieciństwie. W pierwszej lub drugiej dekadzie życia pacjenta, stwierdza się postępujące zwężenie pola widzenia. U części chorych ostrość wzroku może być dobrze zachowana do wieku średniego lub nawet później, jednak ślepota może ujawnić się w ósmej lub dziewiątej dekadzie życia. Choroba rozpoczyna się zazwyczaj od niejednolitych depigmentacji środkowych obrzeży tęczówki (cętkowania typu „sól i pieprz”), odbarwienia te rozprzestrzeniają się dośrodkowo na dalszych etapach choroby. W dzieciństwie pojawia się pogorszone widzenie zmierzchowe i zwężenie pola widzenia. W końcowej fazie choroby rozwija się całkowita ślepota i nietolerancja światła. U większości kobiet będących nosicielkami choroby nie obserwuje się charakterystycznych objawów. W rzadkich przypadkach kobieta może wykazywać zmiany podobne do zmian u pacjentów płci męskiej, związane jest to ze zjawiskiem lionizacji czyli inaktywacji jednego z dwóch chromosomów X.

Osoby dotknięte chorobą powinny unikać ekspozycji na promieniowanie UV ze światła słonecznego odbitego od wody i śniegu oraz powinny zrezygnować z palenia papierosów jako jednego z głównych czynników zwyrodnienia plamki żółtej. Zaleca się również regularne badania okulistyczne w celu monitorowania postępu choroideremii, ponieważ osoby dotknięte chorobą wymagają porady dotyczącej poziomu funkcji wzrokowych.

Obecnie choroideremia jest chorobą nieuleczalną ale w Niemczech, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Wielkiej Brytanii prowadzone są badania kliniczne sprawdzające skuteczność i bezpieczeństwo stosowania terapii genowej u pacjentów dotkniętych tą chorobą.

Diagnostyka choroideremii          

Choroideremię można zdiagnozować przy pomocy standardowych badań okulistycznych i angiografii fluorescencyjnej. U pacjentów oceniana jest ostrość wzroku, przeprowadza się badanie pola widzenia, badanie dna oka, autofluorescencję dna oka (FAF) lub optyczną koherentną tomografię (OCT). Na chorobę może wskazywać również historia rodzinna i charakterystyczne objawy kliniczne ujawniające się już w młodym wieku o których pisaliśmy wcześniej.

Badania pod kątem choroby              

Rozpoznanie choroideremii ustala się również na podstawie badań molekularnych oceniających występowanie mutacji w obrębie genu CHM, RP2, RPGR. Wyróżnia się testy pojedynczego genu, które obejmują analizę sekwencji genu CHM w celu wykrycia małych delecji/insercji wewnątrzgenowych oraz wariantów miejsca zmiany sensu, nonsensu i splicingu lub wielogenowy panel dziedzicznej dystrofii siatkówki, który obejmuje CHM i inne geny będące przedmiotem badań (RP2, RPGR). Możliwe jest również sekwencjonowanie całego genomu lub egzonu, wykonywane najczęściej techniką sekwencjonowania nowej generacji – NGS (Next Generation Sequencing). Materiałem pobieranym do badania jest krew żylna z której izolowane jest DNA pacjenta.

Bibliografia:

1. Brambati M, Borrelli E, Sacconi R, Bandello F, Querques G. Choroideremia: Update On Clinical Features And Emerging Treatments. Clin Ophthalmol. 2019 Nov 18;13:2225-2231.         
2. Pennesi ME, Birch DG, Duncan JL, Bennett J, Girach A. CHOROIDEREMIA: Retinal Degeneration With an Unmet Need. Retina. 2019 Nov;39(11):2059-2069.
3. MacDonald IM, Hume S, Zhai Y, Xu M. Choroideremia. 2003 Feb 21 [updated 2021 Mar 4]. In: Adam MP, Mirzaa GM, Pagon RA, Wallace SE, Bean LJH, Gripp KW, Amemiya A, editors. GeneReviews® [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993–2023.