Zapalenie brzegów powiek – jak rozpoznać i jak leczyć?

Zapalenie brzegów powiek to uciążliwe schorzenie, którego przyczyny bywają różne. Chorobę należy bezwzględnie leczyć; zaniedbana może wywołać poważne konsekwencje. Poznaj objawy, na które warto zwrócić uwagę – ich pojawienie się powinno skłonić do wizyty u okulisty.

Co to jest zapalenie brzegów powiek?

Zapalenie brzegów powiek ZBP (łac. blepharitis marginalis, ang. chronic blepharitis lub ang. lid margin disease) jest przewlekłym stanem zapalnym, toczącym się w brzegach powiekowych. Schorzenie może mieć różne przyczyny, najczęściej pojawia się u osób w średnim oraz starszym wieku. Choroba miewa charakter przewlekły, łagodny lub ostry.

Bardzo istotna jest odpowiednia diagnostyka i właściwie, często długotrwałe leczenie schorzenia. Przewlekłe zapalenie brzegów powiek (ang. chronic blepharitis marginalis) w większości przypadków występuje obustronnie i symetrycznie; wymaga znacznego zaangażowania pacjenta w proces terapii.

Tylne zapalenie brzegów powiek

Tylne zapalenie brzegów powiek (łac. blepharitis posteriori) to stan zapalny, który związany jest z nieprawidłową pracą gruczołów Meiboma (MGD, ang. meibomian gland dysfunction). Ich głównym zadaniem jest produkowanie tłuszczowej składowej filmu łzowego pokrywającego powierzchnię oka chroniącego je przed nadmiernym parowaniem wody (wysychaniem). To dlatego, w wyniku zaburzeń pracy gruczołów Meiboma, często dochodzi do zespołu suchego oka.

Czasami tylne zapalenie brzegów powiek obserwuje się w przebiegu trądziku różowatego skóry; bywa, że towarzyszy występowaniu jęczmieni mnogich lub nawrotowych.

Przednie zapalenie brzegów powiek

Przednie zapalenie brzegów powiek (łac. blepharitis anterior) rozwija się wokół podstawy rzęs. Może mieć związek z zakażeniem gronkowcem (bakteryjne zapalenie brzegów powiek), np. na skutek pocierania oczu brudnymi rękoma czy zakażoną chusteczką higieniczną. Dolegliwość rozwija się w związku z nieprawidłową komórkową reakcją immunologiczną na egzotoksyny ściany komórkowej gronkowca złocistego (łac. Staphylococcus aureus).

Zapalenie może mieć również podłoże łojotokowe – wówczas gruczoły tarczkowe produkują nadmierną ilość wydzieliny, która blokuje ich ujście. W takiej sytuacji u pacjentów często występuje ogólne łojotokowe zapalenie skóry obejmujące np. głowę lub fałdy nosowo-wargowe.

Schorzenie mogą również wywołać różnego rodzaju substancje uczulające – wówczas mówimy o alergicznym zapaleniu brzegów powiek. Do najczęstszych należą: alergeny roślinne, zwierzęce oraz substancje toksyczne znajdujące się w powietrzu, kosmetykach czy klejach do sztucznych rzęs. Zapalenie brzegów powiek powodują również pasożyty, takie jak np. nużeniec czy (rzadziej) wesz łonowa.

Nużyca brzegów powiek 

Na osobne omówienie zasługuje zapalenie brzegów powiek wywołane bytującymi w mieszkach włosowych lub gruczołach łojowych nużeńcami – wówczas mówimy o demodekozie, potocznie zwanej nużeńcowym zapaleniem brzegów powiek.

Nużeńce to mikroskopijnej wielkości roztocza, żywiące się komórkami nabłonka oraz łojem. Pasożyty gromadzą się w mieszkach włosowych i gruczołach Meiboma. Do zakażenia dochodzi: 

• na skutek kontaktu ze skórą chorej osoby, 
• poprzez używanie wspólnych kosmetyków (np. tuszów do rzęs), ręczników, 
• poprzez osadzający się na powiekach kurz, w którym znajdują się jaja pasożyta.

Objawami mogącymi wskazywać na zakażenie nużeńcem są: zaczerwienienie, łzawienie oczu, świąd i obrzęk powiek. Dodatkowo pojawia się światłowstręt oraz nadwrażliwość na kurz i dym. Na krawędziach powiek widoczne są małe, woskowe łuski. Dodatkowym symptomem jest intensywne wypadanie rzęs.

Zapalenie brzegów powiek – objawy

Objawy zapalenia brzegów powiek nie są swoiste i mogą oznaczać również rozwój innych chorób oczu. Głównym symptomami schorzenia są:

• dyskomfort oraz uczucie podrażnienia, pieczenia oczu,
• suchość oczu,
• nadmierne łzawienie,
• pogorszenie widzenia,
• uczucie ciała obcego w oczach,
• przekrwienie spojówek,
• nadmierna produkcja wydzieliny na brzegach powiek,
• sklejanie się rzęs,
• nadmierne wypadanie rzęs,
• zwiększona męczliwość oczu,
• nawracające gradówki, jęczmienie,
• światłowstręt,
• nietolerancja soczewek kontaktowych,
• łuszcząca się skóra wokół brzegów powiek.

W zależności od przyczyny wywołującej zapalenie brzegów powiek schorzenie wiąże się z zestawem różnych charakterystycznych symptomów. Poszczególne objawy bywają bardziej lub mniej dokuczliwe; niektóre z nich mogą pojawić się z wyjątkową intensywnością, w innym przypadku wcale. Przykładowo: w zapaleniu brzegów powiek o podłożu łojotokowym bardzo charakterystyczne są posklejane rzęsy, łuski na powiekach oraz tłusta wydzielina na brzegach powieki – objawy te nasilają się głównie rano. W sytuacji gdy dochodzi do dysfunkcji gruczołów Meiboma, obserwuje się zaczopowanie ujść gruczołów, tylne brzegi powiek są przekrwione, film łzowy jest tłusty i pienisty.

Istnieją czynniki, które mogą zaostrzać dokuczliwe objawy. Należą do nich między innymi:

• suche powietrze,
• ekspozycja na dym (również papierosowy),
• stosowanie szkieł kontaktowych,
• długotrwała praca przy komputerze,
• długotrwałe przebywanie w pomieszczeniach oświetlonych sztucznym światłem (np. biurowce, supermarkety),
• spożywanie alkoholu,
• stosowanie kosmetyków zawierających składniki drażniące oczy,
• kontakt z alergenami.

Zapalenie brzegów powiek – diagnostyka

W przypadku wystąpienia objawów mogących świadczyć o zapaleniu brzegów powiek, należy udać się do okulisty. W pierwszej kolejności lekarz przeprowadza wywiad z pacjentem na temat dolegliwości, które chory odczuwa, stopnia ich nasilenia, czasu trwania oraz pory dnia, w której bywają najbardziej dokuczliwe. Lekarza należy poinformować o tym, czy objawy pojawiają się w jednym oku, czy w obu oraz o czynnikach, które zaostrzają dolegliwości (np. soczewki kontaktowe, wiatr, silne światło itp.). Okulista z pewnością zapyta również o to, czy pacjent cierpi na takie choroby, jak np. trądzik różowaty, atopowe zapalenie skóry czy łuszczycę. Dla specjalisty istotnymi informacjami są również przebyte zabiegi w gałce ocznej lub powiekach oraz wszelkie wcześniej leczone schorzenia narządu wzroku.

Po przeprowadzeniu wywiadu lekarz przystępuje do badania przedmiotowego pacjenta – dokonywany jest pomiar ostrości wzroku oraz ciśnienia wewnątrzgałkowego. Specjalista ogląda również powieki oraz skórę wokół oczu. 

W razie konieczności zleca posiew wydzieliny z brzegów powiek lub badanie mikroskopowe rzęs pod kątem diagnostyki w kierunku zakażenia nużeńcem. W przypadku podejrzenia raka gruczołu łojowego powieki, lekarz może zadecydować o biopsji diagnostycznej, polegającej na pobraniu fragmentu podejrzanej zmiany i przekazaniu jej do badania patomorfologicznego.

Zapalenie brzegów powiek – jak leczyć?

Czy istnieją skuteczne i uniwersalne maści lub krople na zapalenie brzegów powiek? Należy pamiętać, że leczenie schorzenia zależy od przyczyny, która je wywołuje, a o sposobie walki z chorobą decyduje okulista. Niestety, całkowite wyleczenie często jest niemożliwe, ale dzięki stosowaniu się do wskazówek lekarza, można skutecznie złagodzić objawy, a nawet doprowadzić do remisji schorzenia.

W przypadku nieprawidłowej pracy gruczołów Meiboma ulgę mogą przynieść oczyszczanie i masaże powiek. Na bakteryjne zapalenie powiek stosuje się miejscową i (lub) ogólną antybiotykoterapię. Niekiedy pacjentowi zaleca się miejscowe środki przeciwzapalne. Niebagatelną rolę w leczeniu odgrywa właściwa higiena powiek oraz ciepłe okłady na oczy. Gdy schorzeniu towarzyszą dysfunkcje związane produkcją filmu łzowego, stosowanie tzw. sztucznych łez może przynieść wyraźną ulgę. W zwalczania nużeńców pomocne bywają preparaty na bazie np. olejku z drzewa herbacianego.

Zapalenie brzegów powiek należy leczyć, ponieważ schorzenie może prowadzić do powikłań, takich jak np. bakteryjne zapalenie rogówki, nieprawidłowy wzrost i wypadanie rzęs, nawracające jęczmienie, bliznowacenie spojówek.

Zapalenie brzegów powiek – zapobieganie

Nie zawsze można zapobiec rozwojowi zapalenia brzegów powiek, ale stosując pewne zasady, można ograniczyć ryzyko rozwoju choroby. Należą do nich:

• dbanie o higienę skóry twarzy oraz oczu: regularne jej mycie i demakijaż przed snem;
• niedotykanie oczu brudnymi rękoma czy używanymi wcześniej chusteczkami higienicznymi;
• powstrzymywanie się od tarcia oczu;
• regularne wizyty kontrolne u okulisty.