Zapalenie przełyku – jak rozpoznać i leczyć?

Przełyk jest częścią układu pokarmowego, łączącą gardło z żołądkiem. Jest to kanał mięśniowy o długości około 25-30 centymetrów u dorosłego człowieka. Przełyk pełni kluczową rolę w procesie połykania, przesuwając pokarm stały i płyny z jamy ustnej do żołądka za pomocą ruchów perystaltycznych, czyli rytmicznych skurczów mięśniowych. W anatomii przełyku ważną rolę odgrywają zwieracze przełyku: górny, tak zwany gardłowo-przełykowy oraz dolny, stanowiący przejście do części żołądkowej. Główne zadanie zwieraczy to nadzorowanie treści pokarmowej przechodzącej przez przełyk oraz zapobieganie cofaniu się treści żołądkowej z kwasem solnym do przełyku i gardła.

Zapalenie błony śluzowej przełyku (łac. ezofagitis), to stan zapalny błony śluzowej wyściełającej przełyk. Może być spowodowane przez różnorodne czynniki, a jego nasilenie waha się od łagodnego podrażnienia do poważnych zmian w tkankach przełyku. 

Zapalenie przełyku – przyczyny i rodzaje

Przyczyny wywołujące stany zapalne w części błony śluzowej przełyku determinują ich klasyfikację:

Refluksowe zapalenie przełyku

Refluks żołądkowo-przełykowy, czyli GERD, (ang. Gastroesophageal Reflux Disease) to najczęstsza przyczyna stanów zapalnych przełyku. GERD to przewlekła choroba, w której kwas żołądkowy i czasami treść żołądka, cofają się do przełyku. Jest to spowodowane dysfunkcją dolnego zwieracza przełyku, czyli mięśnia, który normalnie zapobiega cofaniu się treści żołądkowej. Gdy zwieracz jest osłabiony lub nie domyka się prawidłowo, kwas żołądkowy może przedostawać się do przełyku, powodując podrażnienie i zapalenie jego błony śluzowej. Przedostając się wyżej, do gardła, powoduje refluks gardłowo-krtaniowy. 

Eozynofilowe zapalenie przełyku 

Eozynofilowe zapalenie przełyku (EZP) to przewlekła choroba zapalna charakteryzująca się wzrostem liczby eozynofili w błonie śluzowej przełyku. Eozynofile, należące do grupy białych krwinek, normalnie nie występują w dużej liczbie w przełyku, a ich nadmierna obecność jest oznaką stanu zapalnego. EZP może prowadzić do uszkodzenia tkanek przełyku, powodując trudności w połykaniu, bóle w klatce piersiowej i inne dolegliwości. Przyczyny eozynofilowego zapalenia przełyku nie są w pełni poznane, ale schorzenie jest uważane za chorobę o podłożu immunologicznym, związaną głównie z reakcjami alergicznymi.  Wiele przypadków tego typu jest związanych z alergiami pokarmowymi lub wziewnymi. Istnieje dowód na to, że EZP może mieć tło genetyczne. Osoby z rodzinną historią chorób alergicznych, astmy, atopowego zapalenia skóry czy innych chorób związanych z nadreaktywnością układu odpornościowego mogą być bardziej narażone na rozwój tego schorzenia.

Infekcyjne zapalenie przełyku

Choć rzadziej spotykane niż zapalenie przełyku spowodowane refluksem czy alergiami, infekcyjne zapalenie przełyku występuje częściej u osób z osłabionym układem odpornościowym, na przykład osób zakażonych HIV lub chorych na AIDS; osób po przeszczepach narządów; chorych na nowotwory poddawanych terapii immunosupresyjnej, czy osób przyjmujących leki sterydowe. Patogenami mogącymi infekować przełyk są:

• wirus opryszczki pospolitej (HSV),
• wirus cytomegalii (CMV),
• drożdżak candida albicans. 

Infekcje grzybicze jamy ustnej czy przełyku są powszechne u osób z obniżoną odpornością, cukrzycą, nowotworami oraz u osób stosujących długotrwałą terapię antybiotykową lub kortykosteroidową.

Polekowe zapalenie przełyku 

Polekowe zapalenie przełyku może być spowodowane bezpośrednim podrażnieniem błony śluzowej przełyku przez lek lub działaniem samego leku, który może prowadzić do uszkodzenia tkanki przełyku.

Sytuacje sprzyjające polekowemu zapaleniu przełyku to:

• niewystarczające popijanie leków wodą, 
• leżąca pozycja ciała podczas przyjmowania leków, 
• zaburzenia motoryki przełyku,
• zwężenia przełyku, 

Lekami odpowiedzialnymi najczęściej za polekowe zapalenie przełyku są antybiotyki i leki z grupy NLPZ.

Zapalenie przełyku spowodowane przez czynniki fizyczne i chemiczne

Czynniki fizyczne lub chemiczne powodują zazwyczaj ostre zapalenie przełyku, lub przyczyniają się do powstania uszkodzenia śluzówki i stanu zapalnego. Czynniki i sytuacje sprzyjające polekowemu zapaleniu przełyku to:

• gorące napoje i pokarmy (oparzenia),
• połknięcie ciała obcego,
• urazy mechaniczne,
• radioterapia w obrębie klatki piersiowej,
• spożycie substancji chemicznych, takich jak kwasy (np. baterie, środki czyszczące) lub zasady (np. wybielacze, detergenty),
• kwas solny żołądkowy (w przypadku GERD),
• leki (NLPZ).

Nadżerkowe zapalenie przełyku 

Nadżerkowe zapalenie przełyku jest konsekwencją przewlekłego, długotrwałego, zapalenia przełyku. Nadżerki to ubytki w błonie śluzowej, które powstają na skutek nacieków zapalnych. Przyczyną nadżerkowego zapalenia przełyku mogą być wszystkie wcześniej wymienione czynniki, takie jak refluks żołądkowo-przełykowy (GERD), infekcje (wirusowe, grzybicze, bakteryjne), leki, spożycie substancji żrących, nadmierne spożycie alkoholu, palenie tytoniu, urazy mechaniczne, zaburzenia motoryki przełyku oraz stres i dieta.

Zapalenie przełyku – objawy

Najbardziej charakterystyczne objawy zapalenia przełyku to:

• zgaga – uczucie pieczenia, kwaśność lub dyskomfort w okolicy przełyku, często promieniujące do gardła;
• odbijanie się pokarmu lub kwaśnej treści;
• odynofagia – ból przy połykaniu;
• dysfagia – trudności w połykaniu;
• dysfonia – zmiana głosu;
• nudności i wymioty; 
• ból w klatce piersiowej – objawiający się jako pieczenie lub dyskomfort za mostkiem, często pogłębiający się po posiłku lub podczas połykania.

Objawy zapalenia przełyku mogą być podobne do objawów innych schorzeń, takich jak choroby sercowe, naczyniowe, płucne czy mięśniowo-szkieletowe. Podejrzenie zapalenia przełyku należy zawsze konsultować z lekarzem: gastrologiem lub POZ (Podstawowej Opieki Zdrowotnej), który może przekierować pacjenta do odpowiedniego specjalisty. 

Zapalenie przełyku – leczenie i diagnozowanie

Diagnostyka zapalenia przełyku opiera się przede wszystkim na szczegółowym wywiadzie medycznym, dotyczącym objawów, czynników ryzyka i historii zdrowia pacjenta, a następnie badaniu fizykalnym, w tym badaniu jamy ustnej i gardła. 

Po wstępnej diagnozie kolejnymi krokami diagnostycznymi mogą być:

• endoskopia przełyku,
• badanie histopatologiczne,
• RTG klatki piersiowej,
• badania krwi zalecone przez lekarza w zależności od podejrzewanej przyczyny schorzenia.

Leczenie zapalenia przełyku jest złożonym procesem, który może wymagać różnorodnych podejść terapeutycznych. Skuteczne zarządzanie tym schorzeniem często obejmuje kombinację farmakoterapii oraz modyfikacji stylu życia.

• farmakoterapia (niesteroidowe leki przeciwzapalne, kortykosteroidy; leki przeciwhistaminowe; leki przeciwwirusowe; przeciwgrzybicze; antybiotyki – stosowane w przypadku zidentyfikowanych infekcji; leki prokinetyczne – stosowane w zaburzeniach motoryki górnego przełyku, przyspieszające opróżnianie żołądka; leki hamujące wydzielanie kwasu żołądkowego);
• dietoterapia (unikanie pikantnych, tłustych, kwaśnych potraw oraz ograniczenie spożycia kofeiny, napojów gazowanych, które mogą nasilać objawy);
• unikanie palenia tytoniu;
• unikanie jedzenia tuż przed snem, dla zmniejszenia ryzyka refluksu nocnego;
• unikanie alergenów, szczególnie pokarmowych, jeśli alergia jest przyczyną stanu zapalnego;
• wyeliminowanie alkoholu;
• regularna aktywność fizyczna i utrzymanie zdrowej wagi; 
• unikanie przewlekłego stresu. 

Nieleczone zapalenie przełyku niesie za sobą poważne konsekwencje dla pacjenta. Przewlekające się zapalenie błony śluzowej przełyku może prowadzić do uszkodzenia tkanek, co z kolei skutkuje powstawaniem owrzodzeń i blizn. Te zmiany strukturalne zwiększają ryzyko krwawień z przełyku oraz pojawienia się przewlekłego bólu podczas połykania. Dodatkowo nieleczona choroba może prowadzić do rozwoju zwężenia przełyku. Utrudnia to przesuwanie się pokarmu i prowadzi do zaburzeń odżywiania oraz problemów z połykaniem. W dłuższej perspektywie przewlekłe stany zapalne zwiększają ryzyko rozwoju poważniejszych schorzeń, takich jak rak przełyku. 

Dr n.med. Iwona Chromik