Zapaść - co to jest? Wyjaśniamy pojęcie

Zapaść to nagle występująca niewydolność krążenia z powodów sercowych i/lub naczyniowych, zazwyczaj wymagająca pilnej interwencji medycznej. Zapaść kojarzona jest zwykle z utratą przytomności, choć nie zawsze ona wstępuje. Jakie przyczyny prowadzą do zapaści oraz jakie jest postępowanie w przypadku jej rozpoznania?

Co to jest zapaść?

Zapaść sercowo-naczyniowa to znaczne niedociśnienie spowodowane ostrą dysfunkcją serca lub obwodowych naczyń krwionośnych, powodujące hipoperfuzję mózgową (obniżone ukrwienie i niedotlenienie mózgu) i w konsekwencji utratę przytomności.

Zapaść – przyczyny

Przyczyny zapaści obejmują łagodne stany jak omdlenia neurokardiogenne (wazowagalne), a także stany zagrażające życiu: zaburzenia rytmu serca, rozległy zawał serca, zatorowość płucna.

Najczęściej jest wynikiem zmniejszenia objętości płynów ustrojowych (zwiększenie przepuszczalności naczyń krwionośnych, utrata krwi), spadku oporu naczyń krwionośnych – dochodzi wtedy do spadku ciśnienia krwi oraz zaburzeń czynności serca.

Najczęściej zapaść jest spowodowana:

• znaczną utratą płynów ustrojowych: znaczne odwodnienie (np. wymioty, biegunka), krwotok,
• czynnikami sercowymi jak: zawał mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu serca,
• toksycznym działaniem leków, alkoholu etylowego, narkotyków,
• reakcją anafilaktyczną – głównie jad owadów, pokarmy,
• sepsą – ogólnoustrojowa reakcja zapalna w odpowiedzi na zakażenie.

Gdy w przebiegu zapaści nie dojdzie do ustąpienia objawów następuje zatrzymanie akcji serca. Nagłe zatrzymanie akcji serca to stan wymagający natychmiastowej interwencji medycznej.

Objawy mogące świadczyć o zapaści:

• bóle i zawroty głowy,
• osłabienie,
• nudności,
• uczucie ciepła,
• skóra blada, pokryta zimnym potem,
• niewyraźne widzenie,
• słabo wyczuwalny, zwolniony puls,
• czasami puls jest przyspieszony, nieregularny odczuwany jako palpitacje serca,
• przyspieszony, płytki oddech,
• utrata przytomności.

Objawy poprzedzające wystąpienie zapaści lub występujące w trakcie jej trwania zależą od jej przyczyny.

Zapaść na tle nerwowym

Omdlenie wazowagalne inaczej neurokardiogenne to rodzaj zapaści na tle nerwowym. Przyczyną jest nadmierna reakcja odruchowa organizmu na skrajny stres emocjonalny. Dochodzi do nagłego spadku tętna i ciśnienia krwi, co prowadzi do zmniejszenie przepływu krwi przez mózg, powodując nagłą utratę przytomności, której towarzyszy zanik napięcia mięśniowego. Ten rodzaj zapaści jest niegroźny i nie wymaga leczenia, chociaż czasem może podczas omdlenia dojść do urazu. Ważne, aby wykluczyć inne poważniejsze przyczyny utraty przytomności.

Czynniki wyzwalające omdlenie to m.in.:

• stanie przez dłuższy czas,
• ekspozycja na ciepło,
• pobranie krwi,
• widok krwi.

Co robić w razie wystąpienia omdlenia?

Osobę, która odczuwa objawy poprzedzające omdlenie: bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, uczucie duszności, bóle głowy czy brzucha, gdy pojawia się bladość skóry i brak kontaktu słownego należy ułożyć w pozycji leżącej z uniesionymi nogami, a gdy nie ma takiej możliwości powinna usiąść z głową schyloną między kolanami.

Omdlenie zwykle ustępuje samoistnie. W przypadku niemożności „docucenia” pacjenta konieczna jest interwencja zespołu ratunkowego.

Zapaść u kobiet w ciąży

Jest rzadko spotykanym stanem zagrażającym życiu, występującym w czasie ciąży i do 6 tygodni po porodzie. Jest to nagłe załamanie czynności układu krążenia i oddechowego oraz mózgu prowadzące do utraty świadomości a niekiedy również zgonu.

Przyczyny są różne związane ze stanem ciąży jak i ze schorzeniami występującymi przed okresem ciąży. Należą do nich:

• krwotok należy do najczęstszych przyczyn zapaści u kobiet w ciąży i w okresie połogu. Głównie występuje: krwawienie poporodowe, krwawienie w ciąży związane z nieprawidłowościami łożyska, ciążą pozamaciczną;
• choroba zakrzepowo-zatorowa, w ostatnim czasie zastosowanie profilaktyki zakrzepowej zmniejszyło skalę tego zjawiska;
• zator płynem owodniowym;
• choroby serca;
• sepsa – uogólniona reakcja zapalna organizmu w odpowiedzi na zakażenie;
• krwawienie wewnątrzczaszkowe – może być powikłaniem niekontrolowanego nadciśnienia tętniczego lub istnieniem nieprawidłowości naczyniowych np. tętniaka;
• toksyczne działanie leków;
• rzucawka – wystąpienie drgawek u kobiety w stanie przedrzucawkowym;
• reakcja anafilaktyczna – czyli uogólniona reakcja nadwrażliwości np. na pokarm lub jady owadów.

U pacjentek mogą na krótko przed zapaścią wywołaną zatorem płynem owodniowym występują objawy ostrzegawcze:

• duszność,
• ból w klatce piersiowej,
• uczucie zimna,
• zawroty głowy,
• uczucie niepokoju, paniki,
• mrowienie i kłucie w palcach rąk,
• nudności, wymioty.

Zapaść u dziecka

U dzieci zapaść najczęściej występuje w postaci omdlenia. Nie należy również wykluczać poważniejszych chorób przebiegających z utratą przytomności takich jak: padaczka, śpiączka cukrzycowa, odwodnienie, wady serca i choroby układu krążenia, chociaż te występują rzadko i zazwyczaj objawy pojawiają się wcześniej.

Omdlenia u dzieci są częste, szczególnie między 10. a 18. r.ż. Są to omdlenia na drodze odruchowej a czynnikami wyzwalającymi są: silny stres emocjonalny (występy szkolne), długotrwałe nieruchome przebywanie w pozycji stojącej (apele, akademie), wysoka temperatura otoczenia, tłok. Może dojść również w czasie procedur medycznych w wyniku których odczuwany jest ból: leczenie stomatologiczne, szczepienie, pobieranie krwi. Czasami omdlenie może też wystąpić w trakcie uporczywego kaszlu, oddawania moczu czy stolca.

Każdy epizod utraty przytomności powinien przeanalizować lekarz na podstawie dokładnego wywiadu i badań diagnostycznych, aby wykluczyć poważne przyczyny.

Autor: Mgr Renata Grzelik

Bibliografia:

1. Zatrzymanie krążenia – postępowanie w sytuacjach szczególnych. Truhlar A. et al. Wytyczne resuscytacji 2015. www.prc.krakow.pl
2. https://www.acc.org/latest-in-cardiology/journal-scans/2014/01/17/13/38/circulatory-shock
3. https://www.mp.pl/ginekologia/poloznictwo/73835,zapasc-ukobiet-wokresie-ciazy-ipologu-wytyczne-rcog-2011
4. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/vasovagal-syncope/symptoms-causes/syc-20350527
5. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/sudden-cardiac-arrest/symptoms-causes/syc-20350634
6. Cardiovascular Collapse, Cardiac Arrest, and Sudden Cardiac Death. Albert Ch.M., Stevenson W.G. Chapter 299.  Acces Medicine. Harrison’s Principles of Internal Medicine, 20e
7. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/152359,omdlenia-u-dzieci