Sepsa – przyczyny, objawy, leczenie

Sepsa to niezwykle poważny stan chorobowy, który nieleczony prowadzi do zgonu pacjenta. Przyczyny sepsy związane są z czynnikiem zakaźnym, którym najczęściej są bakterie, jednak do jej rozwoju może także dojść na podłożu wirusowym lub grzybiczym. W przypadku wystąpienia sepsy niezbędne jest jak najszybsze rozpoczęcie leczenia, które wymaga hospitalizacji oraz wprowadzenia wielu, zaawansowanych procedur medycznych nakierunkowanych zarówno na usunięcie przyczyny sepsy, jak i zmniejszenie nasilenia objawów. Ze względu na wysoką śmiertelność sepsy warto jest znać jej możliwe przyczyny oraz pierwsze objawy, aby wiedzieć na co zwrócić uwagę oraz kiedy należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza.

Sepsa – co to jest?

Sepsa (nazywana dawniej posocznicą) definiowana jest jako rozległa, nasilona reakcja zapalna całego organizmu w odpowiedzi na zakażenie. Często można spotkać się z poglądem, że sepsa to „stan zakażenia krwi” – do zdiagnozowania sepsy nie jest konieczne wykrycie mikroorganizmów chorobotwórczych w krwiobiegu, jednak w większości przypadków będą one tam obecne. Najczęściej za rozwój sepsy odpowiadają bakterie oraz produkowane przez nie toksyny, choć może być także wywołana przez pasożyty, grzyby lub (rzadko) wirusy. Opisywany stan chorobowy najczęściej jest powikłaniem silnego zakażenia występującego u znacząco osłabionego pacjenta. Warto mieć jednak na uwadze możliwość rozwoju nagłej postaci sepsy, jak np. sepsa meningokokowa u dzieci, gdzie stan pacjenta ulega gwałtownemu pogorszeniu na przestrzeni zaledwie kilku godzin. Sepsa może występować z różnym nasileniem – wyróżnia się 3 postacie kliniczne sepsy:

• Sepsę,
• Ciężką sepsę,
• Wstrząs septyczny.

W każdym przypadku sepsa stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia pacjenta, jako że związana jest ze znaczącym ryzykiem rozwoju niewydolności wielonarządowej oraz progresji do wstrząsu septycznego, a w konsekwencji wystąpienia ciężkich zaburzeń hemodynamicznych oraz zgonu pacjenta.

Szacuje się, że rocznie na całym świecie występuje ok. 18 milionów przypadków sepsy i jest to jedna z najczęstszych przyczyn zgonów wewnątrzszpitalnych. Około 25% pacjentów leczonych na oddziałach intensywnej terapii znajduje się tam z powodu rozwoju ciężkiej reakcji odpornościowej w odpowiedzi na infekcję. Na rozwój ciężkiej postaci sepsy o wiele bardziej narażeni są pacjenci dodatkowo obciążeni, np. poprzez jednoczasowe występowanie choroby nowotworowej, zaburzeń pracy układu odpornościowego (np. w przebiegu zakażenia wirusem HIV) oraz źle kontrolowanej cukrzycy.

Sepsa – objawy

Objawy sepsy związane są z występowaniem uogólnionego stanu zapalnego. W pierwszych fazach dolegliwości mogą być tożsame z danym zakażeniem, które występuje u danego pacjenta, jak np. zapalenie płuc lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Niezależnie od przyczyny objawy nasilonego procesu zapalnego obejmują m.in.:

• Gorączkę,
• Nudności,
• Ogólne pogorszenie samopoczucia,
• Uczucie rozbicia,
• Bóle mięśni i stawów.

O progresji zakażenia do sepsy może świadczyć szybki rozwój następujących dolegliwości:

• Temperatura ciała niższa niż 36°C lub wyższa niż 38°C,
• Dreszcze,
• Tachypnoe – częstość oddechów wyższa niż 20/minutę,
• Tachykardia – tętno wyższe niż 90 uderzeń serca/minutę,
• Duszność,
• Bladość powłok skórnych,
• Zaburzenia świadomości – pogorszenie orientacji co do miejsca, czasu, zamroczenie, spadek stopnia kontaktu z otoczeniem, nadmierna senność,
• Obrzęki kończyn.

W przypadku rozwoju tego typu objawów należy jak najszybciej udać się do szpitala, gdyż brak szybkiego wdrożenia właściwego postepowania leczniczego może skutkować zgonem pacjenta w przeciągu kilku godzin. Dodatkowymi wskaźnikami sepsy są określone wyniki badań laboratoryjnych, które mogą zostać zlecone po przyjęciu do szpitala, jak m.in.:

• Wzrost stężenia wykładników stanu zapalnego, jak CRP (białko C-reaktywne) oraz prokalcytonina,
• Wzrost stężenia cukru we krwi bez historii cukrzycy (hiperglikemia),
• Zaburzone poziomy leukocytów w wynikach morfologii krwi żylnej,
• Spadek ciśnienia parcjalnego tlenu we krwi tętniczej (wykrywane w badaniu gazometrycznym),
• Wzrost stężenia mleczanów we krwi.

W zależności od stopnia zaawansowania choroby odchylenia wyników badań dodatkowych od normy mogą być różne, co bezpośrednio przekłada się na decyzję lekarza o dalszym postępowaniu leczniczym oraz stopniu zintensyfikowania włączonego leczenia. W ciężkich postaciach sepsy dodatkowo dochodzi do rozwoju objawów niewydolności narządowej, które zależne są od zajętych przez chorobę układów. Mogą one obejmować, m.in. skąpomocz (oliguria), podwyższone poziomy enzymów wątrobowych, wzrost stężenia kreatyniny, rozwój śpiączki, znaczący spadek saturacji (poziomu natlenowania krwi) oraz wiele innych.

Sepsa – przyczyny

Przyczyną sepsy są zarówno bakterie gram-dodatnie jak i gram-ujemne. Określenie „gram-dodatnie” oraz „gram-ujemne” odnosi się do szczegółów budowy bakterii, związanych z występowaniem charakterystycznych struktur ich błon i ścian komórkowych. Gatunki bakterii, które najczęściej odpowiedzialne są za rozwój sepsy to m.in.:

• Escherichia coli,
• Pseudomonas aeruginosa,
• Staphylococcus aureus,
• Streptococcus pyogenes; pneumoniae,
• Klebsiella pneumoniae.

Warto mieć na uwadze, że w wielu przypadkach rozwój sepsy jest swoistym powikłaniem innej choroby o charakterze zakaźnym. Tymi chorobami mogą być np.:

• Zapalenie wyrostka,
• Zapalenie otrzewnej,
• Zapalenie płuc,
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• Odmiedniczkowe zapalenie nerek.

Występowanie wymienionych powyżej chorób nie zawsze musi prowadzić do rozwoju sepsy. Ryzyko powstanie tego ciężkiego powikłania zdrowotnego wzrasta jednak w sytuacji, gdy choroba nie zostanie zdiagnozowana wystarczająco szybko oraz nie zostanie włączone właściwe leczenie – z tego powodu nigdy nie należy ignorować niepokojących dolegliwości, które mogą wskazywać na toczący się stan chorobowy i zawsze należy niezwłocznie skonsultować je z lekarzem.

Rodzaje sepsy – sepsa szpitalna i pozaszpitalna

Do rozwoju sepsy szpitalnej dochodzi najczęściej podczas hospitalizacji pacjenta, w sytuacji gdy jego organizm jest znacząco osłabiony przez inną chorobę, z powodu której został on hospitalizowany. Zwiększone ryzyko rozwoju sepsy szpitalnej wykazują m.in.:

• Pacjenci po rozległych operacjach i zabiegach chirurgicznych,
• Pacjenci wentylowani mechanicznie (za pomocą respiratora),
• Pacjenci z długo utrzymywanymi cewnikami, wenflonami oraz drenami,
• Osoby po wszczepieniu ciał obcych – np. protez stawowych, sztucznych zastawek serca lub rozruszników,
• Pacjenci podczas długotrwałej antybiotykoterapii.

W wielu z tych przypadków może dojść do rozwoju zakażenia wywoływanego przez bakterie oporne na wiele rodzajów antybiotyków, co znacząco utrudnia wdrożenie skutecznego leczenia oraz pogarsza rokowania pacjenta.

Sepsa pozaszpitalna najczęściej charakteryzuje się szybkim (tzw. piorunującym) przebiegiem, który prowadzi do znaczącego pogorszenia się stanu ogólnego pacjenta bez wcześniejszych oznak choroby. Szczególnym przykładem tego typu sepsy jest tzw. sepsa meningokokowa, która najczęściej dotyczy dzieci. Wywoływana ona jest przez bakterię z rodzaju Neisseria meningitidis, odpowiedzialną za rozwój zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Pierwszym objawem tego typu sepsy mogą być niewielkie, pojedyncze wybroczyny na skórze, które łatwo pomylić z wysypką. W krótkim czasie dochodzi do rozwoju dodatkowych objawów, jak gorączka, dreszcze, bóle mięśni i zwiększona senność. Niewykryty i nieleczony stan chorobowy może prowadzić do zgonu pacjenta w ciągu zaledwie kilku godzin.

Czy sepsa jest zaraźliwa?

Sepsa nie jest pojedynczą jednostką chorobową, a zbiorem objawów i reakcji patologicznych powstających w odpowiedzi na zakażenie drobnoustrojem chorobotwórczym. Z tego powodu sepsa nie jest zaraźliwa, jednak możliwe jest zarażenie się czynnikiem, który może powodować rozwój ciężkiego zakażenia oraz sepsy. Możliwe drogi zakażenia oraz statystyczne ryzyko przekazania patogenu na inne osoby różnią się w zależności od choroby podstawowej. W przypadkach, gdzie jest to możliwe warto stosować środki ostrożności oraz profilaktykę, która zmniejszy ryzyko zakażenia, jak np. szczepienia ochronne oraz zachowywanie właściwego dystansu oraz izolacja osób chorych.

Diagnostyka sepsy – jakie badania?

Podstawowe badania w zakresie diagnozowania sepsy obejmują ocenę poziomów wykładników stanu zapalnego we krwi oraz jej pełną morfologię. Najczęściej stosowane jest oznaczenie stężeń białka C-reaktywnego (CRP), którego podwyższony poziom związany jest z występowaniem nasilonego stanu zapalnego w organizmie. Wysokie stężenia prokalcytoniny świadczą o bakteryjnym charakterze infekcji. Dodatkowo lekarz może zlecić wiele innych testów, które umożliwią ocenę m.in. bezpośredniej przyczyny sepsy oraz stopnia jej zaawansowania oraz możliwych uszkodzeń poszczególnych tkanek i narządów. Do tych badań laboratoryjnych krwi zalicza się m.in.:

• Posiew krwi wraz z antybiogramem – badanie to pozwala na ustalenie gatunku bakterii odpowiedzialnego za wywołanie sepsy oraz oznaczenie jego wrażliwości na poszczególne rodzaje antybiotyków,
• Pomiar stężenia kreatyniny – ocena funkcji nerek,
• Pomiar aktywności enzymów wątrobowych,
• Poziom mleczanów,
• Gazometria krwi tętniczej,
• Jonogram,
• Poziom bilirubiny.

Lekarz prowadzący może także zadecydować o wykonaniu innych badań, zarówno z krwi jak i z moczu lub innych materiałów biologicznych. Dokładny zakres diagnostyki zależny jest od stanu zdrowia pacjenta oraz jego obecnych potrzeb terapeutycznych.

Wstrząs septyczny

Wstrząs septyczny jest najbardziej zaawansowaną postacią sepsy, która charakteryzuje się bezpośrednim zagrożeniem dla życia pacjenta. Podczas wstrząsu septycznego w wyniku nasilenia uogólnionych zaburzeń funkcjonowania ustroju dochodzi do przekroczenia jego mechanizmów kompensacyjnych, a w konsekwencji do niedotlenienia i hipoperfuzji tkanek i narządów oraz rozwoju ich niewydolności. Objawy wstrząsu septycznego pokrywają się ze znacznie nasilonymi objawami sepsy oraz niewydolności wielonarządowej, gdzie dodatkowo dochodzi do drastycznych spadków ciśnienia tętniczego, zaburzeń świadomości oraz rozwoju zaburzeń rytmu serca, które mogą prowadzić do wystąpienia nagłego zatrzymania krążenia (NZK).

Sepsa – leczenie

Leczenie sepsy jest nakierunkowane na zwalczanie jej przyczyn (antybiotykoterapia) oraz walkę z zagrażającym życiu pacjenta powikłaniom sepsy, jak spadki ciśnienia tętniczego oraz konsekwencje niewydolności poszczególnych narządów. Niezwykle istotne jest jak najszybsze rozpoczęcie leczenia, gdyż każde opóźnienie we wdrożeniu właściwej terapii znacząco zwiększa śmiertelność oraz ryzyko rozwoju długotrwałych powikłań zdrowotnych. W pierwszej kolejności zazwyczaj włączany jest antybiotyk o szerokim spektrum działania, podczas gdy wykonywane są dodatkowe badania diagnostyczne, które umożliwią precyzyjną identyfikację gatunku bakterii chorobotwórczej odpowiedzialnej za rozwój sepsy u danego pacjenta. Po uzyskaniu wyników tych badań lekarz może zadecydować o zmianie sortowanego antybiotyku na inny, dobrany pod konkretny rodzaj patogenu. W przypadku ciężkiego stanu pacjenta należy także rozpocząć właściwą płynoterapię oraz dodatkowe leczenia mające na celu utrzymanie odpowiedniego ciśnienia tętniczego oraz samoistnej diurezy. Dodatkowe metody leczenia zależne są od stanu klinicznego pacjenta oraz za każdym razem dobierane są indywidualnie przez lekarzy specjalizujących się w leczeniu pacjentów w ciężkim stanie – najczęściej są to anestezjolodzy pracujący na oddziałach intensywnej terapii medycznej (OIOM).

Źródła:

https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/12361-sepsis

https://www.cdc.gov/sepsis/what-is-sepsis.html

https://www.healthline.com/health/sepsis

https://www.nhs.uk/conditions/sepsis/

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/sepsis/symptoms-causes/syc-20351214

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3488423/