Zespół CADASIL – co to za choroba?

Zespół CADASIL, czyli mózgowa autosomalna dominująca arteriopatia z podkorowymi zawałami i leukoencefalopatią, to rzadka, genetycznie uwarunkowana choroba naczyń krwionośnych mózgu. Pomimo iż jej nazwa sugeruje, że jest to wyłącznie problem z ukrwieniem mózgu, w rzeczywistości schorzenie ma złożony, wielonarządowy charakter. Charakteryzuje się nawracającymi udarami niedokrwiennymi, migreną z aurą oraz postępującymi zaburzeniami funkcji poznawczych, prowadzącymi ostatecznie do ciężkiej demencji naczyniowej. Dowiedz się więcej na temat zespołu CADASIL.

Epidemiologia zespołu CADASIL

Zespół CADASIL jest chorobą rzadką, lecz prawdopodobnie częstszą niż do tej pory sądzono. Częstość występowania zespołu CADASIL szacuje się na 2-5 przypadków na 100 000 osób. Większość odnotowanych przypadków dotyczy populacji europejskiej, choć obserwuje się również sporadyczne zachorowania wśród mieszkańców Azji i Ameryki Północnej. Choroba występuje z podobną częstością u obu płci i nie wykazuje predylekcji do określonej grupy wiekowej – pierwsze objawy mogą pojawić się już w 3. lub w 4. dekadzie życia.

Zespół CADASIL stanowi ważny problem kliniczny ze względu na postępujący, wielonarządowy charakter oraz brak skutecznej terapii przyczynowej. Wczesne rozpoznanie choroby i wdrożenie leczenia objawowego może wpłynąć na poprawę jakości życia pacjentów oraz spowolnić progresję niepełnosprawności. Dlatego też kluczowe znaczenie ma poszerzanie wiedzy na temat tego schorzenia wśród lekarzy różnych specjalności, a także prowadzenie dalszych badań nad patomechanizmami choroby i poszukiwanie nowych metod leczenia.

Etiologia i patogeneza zespołu CADASIL

Przyczyną wystąpienia zespołu CADASIL są mutacje w genie NOTCH 3, zlokalizowanym na 19. chromosomie. Gen ten koduje receptor Notch 3, białko przezbłonowe, odgrywające kluczową rolę w procesach regulacji proliferacji, różnicowania i przeżycia komórek mięśni gładkich naczyń krwionośnych. Mutacje powodują gromadzenie się nieprawidłowo sfałdowanych form receptora NOTCH 3 w ścianie naczyń, co prowadzi do stopniowego ich uszkodzenia i upośledzenia funkcji. W efekcie dochodzi do zwłóknienia i zgrubienia ścian małych i średnich tętnic mózgowych, co przekłada się na zmniejszenie ich średnicy i zaburzenie autoregulacji przepływu krwi w mózgu. Kluczową rolę w patogenezie zespołu CADASIL odgrywa także aktywacja szlaku sygnałowego, transformującego czynnik wzrostu beta (TGF-β), będąca skutkiem zaburzeń związanych z receptorem NOTCH 3.

Objawy zespołu CADASIL

Obraz kliniczny zespołu CADASIL jest bardzo zróżnicowany, nawet wśród członków tej samej rodziny. Pierwsze symptomy choroby pojawiają się zazwyczaj w 3. lub w 4. dekadzie życia. Są to m.in.:

• Migrena z aurą – występuje u 20–40% pacjentów, często będąc pierwszym objawem choroby.
• Przemijające incydenty niedokrwienne (TIA) i udary mózgu – pojawiają się u 40–80% chorych. Prowadzą do deficytów neurologicznych, takich jak niedowład kończyn, zaburzenia mowy czy świadomości.
• Zaburzenia funkcji poznawczych – dotykają praktycznie wszystkich pacjentów. Obejmują spowolnienie psychoruchowe, trudności z koncentracją uwagi, zaburzenia pamięci i funkcji wykonawczych. Wraz z upływem czasu dochodzi do rozwoju otępienia naczyniowego.
• Zaburzenia nastroju, w tym szczególnie depresja – występują u znacznej części chorych.
• Zaburzenia chodu i równowagi – pojawiają się w zaawansowanym stadium choroby, uniemożliwiają samodzielne poruszanie się.

📌 Dowiedz się, czym jest ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń.

Diagnostyka zespołu CADASIL

Rozpoznanie zespołu CADASIL opiera się na kompleksowej ocenie obrazu klinicznego, wyników badań neuroobrazowych oraz potwierdzeniu mutacji w genie NOTCH 3 w badaniu genetycznym.

• Badania obrazowe:
  • Rezonans magnetyczny (MRI) mózgu – uwidacznia charakterystyczne zmiany w istocie białej mózgu, takie jak hiperintensywne ogniska w sekwencjach T2-zależnych, szczególnie w obrębie jąder podstawy, istoty białej półkul mózgowych oraz torebki zewnętrznej. Zmiany te mogą wyprzedzać wystąpienie objawów klinicznych nawet o kilka lat.
  • Angiografia mózgowa – wykazuje zwężenie i nieregularności w przebiegu małych i średnich tętnic mózgowych.
• Badania genetyczne – analiza mutacji w genie NOTCH 3 stanowi złoty standard w diagnostyce zespołu CADASIL. Wykrycie patogennej mutacji w badaniach genetycznych pod kątem zespołu CADASIL potwierdza rozpoznanie choroby.

📌 Poznaj badania pod kątem choroby małych naczyń mózgowych.

• Badania histopatologiczne – biopsja skórno-mięśniowa umożliwia ocenę zmian w ścianie małych naczyń krwionośnych, takich jak gromadzenie się ziarnistego, eozynofilowego materiału (GOM) w błonie środkowej tętnic. Badanie to jest jednak mało czułe i rzadko wykorzystywane w praktyce klinicznej.

Rokowanie w zespole CADASIL

Niestety, na chwilę obecną nie istnieje leczenie przyczynowe zespołu CADASIL. Terapia ma charakter wyłącznie objawowy i ukierunkowany na zapobieganie powikłaniom naczyniowo-mózgowym oraz leczenie objawów neurologicznych i psychiatrycznych. Rokowanie w zespole CADASIL jest poważne. Średni czas przeżycia od wystąpienia pierwszych objawów wynosi około 10–20 lat, a choroba nieuchronnie prowadzi do całkowitej niesprawności i śmierci.

Różnicowanie zespołu CADASIL

W diagnostyce różnicowej zespołu CADASIL należy brać pod uwagę inne choroby naczyniowe mózgu, takie jak:

• Stwardnienie rozsiane – zwłaszcza w początkowym okresie choroby, gdy dominują objawy ogniskowe i zmiany w istocie białej mózgu.
• Ostre rozsiane zapalenie mózgu – charakteryzujące się szybkim rozwojem objawów neurologicznych i radiologicznych zmian demielinizacyjnych.
• Choroba Binswangera – postać otępienia naczyniopochodnego z dominującymi zaburzeniami funkcji wykonawczych.
• Choroby mitochondrialne, np. MELAS, MERRF – mogą dawać podobny obraz kliniczny i radiologiczny.

Precyzyjne odróżnienie zespołu CADASIL od innych schorzeń wymaga kompleksowej oceny objawów, wyników badań obrazowych oraz potwierdzenia mutacji w genie NOTCH 3.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska