Zespół PANDAS – objawy, diagnostyka i rokowania

Zespół PANDAS, będący akronimem od angielskiego terminu „Pediatric Autoimmune Neuropsychiatric Disorders Associated with Streptococcal Infections„, czyli autoimmunologiczny pediatryczny zespół zaburzeń neuropsychiatrycznych po infekcji Streptococcus to rzadkie schorzenie neuropsychiatryczne. Łączy on objawy neurologiczne i psychiatryczne z infekcjami streptokokowymi. Chociaż zespół PANDAS najczęściej diagnozowany jest u dzieci, jego wystąpienie u dorosłych również jest możliwe. Na wstępie należy zaznaczyć, że zespół ten wzbudza kontrowersje w świecie medycznym, a hipotezy jego powstawania pozostają wciąż w sferze badań naukowych. Poniżej przedstawiamy szczegółowy opis objawów, badań diagnostycznych oraz rokowań związanych z zespołem PANDAS.

Zespół PANDAS – co to?

Zespół PANDAS jest schorzeniem, które charakteryzuje się nagłym wystąpieniem lub pogorszeniem objawów neuropsychiatrycznych po infekcji streptokokowej, a w szczególności zapaleniu gardła. Objawy zespołu PANDAS mogą obejmować:

• Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD): Jednym z najczęstszych objawów zespołu PANDAS są nagłe i intensywne objawy OCD. Dzieci mogą doświadczać natrętnych myśli i wykonywać rytualne działania, które znacząco wpływają na ich codzienne życie.
• Zaburzenia tikowe: Napady tikowe, które mogą obejmować zarówno tiki motoryczne (np. mruganie oczami, drganie rąk) jak i wokalne (np. chrząkanie, wydawanie dźwięków), są częstym objawem zespołu PANDAS.
• Nagłe zmiany nastroju: U dzieci z zespołem PANDAS mogą występować nagłe i ekstremalne zmiany nastroju, takie jak drażliwość, wybuchy gniewu, nieuzasadnione lęki i depresyjność.
• Problemy z zachowaniem: Objawy mogą obejmować problemy z koncentracją, trudności w nauce oraz zmiany w zachowaniu, które są trudne do wyjaśnienia dla otoczenia dziecka.
• Problemy z motoryką i koordynacją: Dzieci mogą mieć trudności z koordynacją ruchową, a także wykazywać objawy dyspraksji (trudności w zaplanowaniu i wykonaaniu ruchów).
• Objawy somatyczne: Często pojawiają się również objawy somatyczne, takie jak bóle głowy, bóle brzucha czy problemy z apetytem.

Zespół PANDAS – jakie badania? 

Diagnostyka zespołu PANDAS jest skomplikowana, ponieważ przedstawione objawy są bardzo podobne do innych schorzeń neuropsychiatrycznych. W diagnostyce zespołu PANDAS uwzględnia się kilka kluczowych badań i ocen:

• Historia medyczna i występowanie objawów: Kluczowym krokiem w diagnozie jest dokładna analiza historii medycznej, w tym przebytych infekcji streptokokowych oraz nagłych zmian w zachowaniu i występujących objawach.
• Badania laboratoryjne: W celu potwierdzenia infekcji paciorkowcowej mogą być wykonane badania takie jak:
  • Testy na obecność streptokoków: Testy takie jak wymaz z gardła lub badanie ASO z krwi (antystreptolizyna O) mogą pomóc w wykryciu wcześniejszej infekcji streptokokowej.
  • Badania serologiczne: Mogą obejmować badania na obecność przeciwciał przeciwko streptokokom, które mogą być podwyższone w przypadku przebytej infekcji.

• Ocena psychiatryczna i neurologiczna: Konsultacje z psychiatrami i neurologami są kluczowe w celu oceny objawów obsesyjno-kompulsyjnych, tików i innych zaburzeń. Diagnostyka różnicowa jest ważna, aby wykluczyć inne możliwe przyczyny objawów.
• Obrazowanie mózgu: Chociaż nie zawsze konieczne, w niektórych przypadkach lekarz może zalecić badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografia komputerowa (CT), aby wykluczyć inne potencjalne przyczyny objawów.

Zespół PANDAS u dzieci

Zespół PANDAS najczęściej diagnozowany jest u dzieci, zwykle w wieku od 3. do 12. roku życia. U dzieci z zespołem PANDAS objawy mogą być nagłe i intensywne, często pojawiające się w krótkim czasie po infekcji streptokokowej. Warto zwrócić uwagę na:

• Nagły początek objawów: Objawy zespołu PANDAS mogą pojawić się nagle, w ciągu kilku dni lub tygodni, po przebytym zakażeniu streptokokowym.
• Reakcje na leczenie: W odpowiedzi na leczenie antybiotykami, dzieci z zespołem PANDAS mogą doświadczać poprawy objawów, co wspiera diagnozę tego schorzenia.
• Wpływ na codzienne życie: Objawy zespołu PANDAS mogą znacznie wpływać na funkcjonowanie w szkole, relacje społeczne i codzienne obowiązki, co wymaga specjalistycznego wsparcia i terapii.

Zespół PANDAS u dorosłych

Chociaż zespół PANDAS jest przede wszystkim diagnozowany u dzieci, istnieją również przypadki u dorosłych. Diagnozowanie zespołu PANDAS u dorosłych może być trudniejsze, ponieważ objawy mogą być mniej charakterystyczne lub różnić się od tych obserwowanych u dzieci. W przypadku dorosłych objawy mogą obejmować:

• Przewlekłe zaburzenia obsesyjno-kompulsywne: U dorosłych z zespołem PANDAS mogą występować przewlekłe i uporczywe objawy OCD, które mogą nasilać się po infekcjach streptokokowych.
• Zaburzenia tikowe: Chociaż mniej powszechne u dorosłych, mogą występować tiki motoryczne i wokalne, które mogą być związane z wcześniejszymi infekcjami streptokokowymi.
• Problemy psychiczne i emocjonalne: Nagłe zmiany nastroju, lęki i depresja mogą być również obserwowane, podobnie jak w przypadku dzieci.

Zespół PANDAS – rokowania 

Rokowania w zespole PANDAS są różne i zależą od wielu czynników, takich jak wiek pacjenta, czas trwania objawów, czas rozpoczęcia leczenia oraz odpowiedź na terapię. U dorosłych zespół PANDAS jest znacznie rzadszy, a co za tym mniej przebadany. Nie ma jeszcze tak dobrze rozwiniętej bazy informacyjnej na temat jego rokowania w tej grupie wiekowej. U niektórych dorosłych pacjentów objawy mogą ulec poprawie po leczeniu infekcji i po odpowiednich terapiach objawowych, podczas gdy inni pacjenci mogą doświadczać przewlekłych problemów neuropsychiatrycznych. W przypadku dorosłych, częstość i intensywność objawów mogą być różne w porównaniu do objawów występujących u dzieci.

Kluczowe aspekty rokowania obejmują:

• Odpowiedź na leczenie: Wiele dzieci i dorosłych z zespołem PANDAS może doświadczyć znacznej poprawy objawów w odpowiedzi na leczenie antybiotykami oraz terapię objawową, taką jak leczenie OCD i tików.
• Długoterminowe skutki: U niektórych pacjentów objawy mogą utrzymywać się dłużej lub nawracać, co wymaga dalszej terapii i monitorowania. Długoterminowe skutki mogą obejmować chroniczne objawy OCD i problemy z zachowaniem.
• Wsparcie terapeutyczne: Skuteczna terapia obejmująca zarówno leczenie farmakologiczne, jak i psychoterapię, jest kluczowa dla poprawy jakości życia pacjentów i minimalizowania objawów.

Lek. med. Katarzyna Lizak