Zespół Pfeiffera – objawy, przyczyny, leczenie

Zespół Pfeiffera jest rzadką chorobą genetyczną, charakteryzującą się deformacjami czaszki, które wynikają z przedwczesnego zarośnięcia szwów czaszkowych (kraniosynostozy). Choroba ta jest dziedziczona autosomalnie dominująco jako mutacja w genach FGFR1 lub FGFR2. Jakie inne symptomy towarzyszą zespołowi Pfeiffera? Jakie metody leczenia stosuje się u pacjentów z tą chorobą i, co najważniejsze, czy jest ona groźna dla życia dziecka? To pytania, na które odpowiadamy w artykule poniżej.

Czym jest zespół Pfeiffera i jakie są jego przyczyny?

Zespół Pfeiffera (nazywany także akrocefalosyndaktylią typu V) jest rzadkim, nieuleczalnym zespołem wad genetycznych, dotykającym około 1 dziecka na 100000 urodzeń, bez względu na płeć – zarówno dziewczynki, jak i chłopcy chorują z równą częstotliwością.

Przyczyną zespołu Pfeiffera jest obecność mutacji w genie FGFR1 (zlokalizowanym na chromosomie 8p11.2-p11) lub FGFR2 (zlokalizowanym na chromosomie 10q26), kodujących receptory 1 i 2 czynnika wzrostu fibroblastów, które odpowiadają za sygnalizację komórkową. Mutacja ta powoduje wydłużenie czasu przesyłania sygnałów do komórki, co skutkuje przedwczesnym dojrzewaniem komórek kostnych w rozwijającym się zarodku i w efekcie przedwczesnym zrośnięciem szwów w czaszce (kraniosynostozy) oraz kości w rękach i stopach. U zdrowego dziecka czaszka rośnie w miarę rozwoju mózgu. Natomiast u dziecka z kraniosynostozą jeden lub więcej szwów zarasta zbyt wcześnie, co prowadzi do nieprawidłowego, asymetrycznego wzrostu czaszki i twarzy. Jeśli kraniosynostoza obejmuje wiele szwów, może powodować zwiększenie ciśnienia wewnątrzczaszkowego lub zahamowanie rozwoju mózgu, co może objawiać się opóźnieniem rozwoju umysłowego, napadami drgawek, utratą wzroku lub słuchu. 

Zespół Pfeiffera dziedziczy się autosomalnie dominująco, co oznacza, że jeżeli rodzic jest nosicielem zmutowanego genu, to istnieje 50% prawdopodobieństwo przekazania go dziecku. W rzadszych przypadkach dochodzi do tzw. mutacji de novo, czyli spontanicznego pojawienia się niekorzystnej zmiany genetycznej u dziecka zdrowych rodziców w trakcie rozwoju płodowego. Przyczyny i czynniki ryzyka wystąpienia tych mutacji genetycznych pozostają na razie nieznane.

📌 Zobacz również: Cechy recesywne i dominujące – poznaj tajemnice dziedziczenia

W jaki sposób objawia się zespół Pfeiffera?

Zespół Pfeiffera można rozpoznać na podstawie określonych cech budowy twarzoczaszki i innych charakterystycznych objawów, do których zalicza się:

• kraniosynostozę, czyli przedwczesne zarośnięcie szwów czaszkowych, co prowadzi do charakterystycznego kształtu czaszki (brachycefalia) i uniemożliwia prawidłowy rozwój powiększającego się mózgu,
• wypukłe czoło i płaską tylną część głowy,
• wysoko osadzone i szeroko rozstawione oczy (hiperteloryzm),
• płytkie oczodoły oraz nieprawidłowości narządu wzroku,
• wydatne policzki i płaski nos,
• wady zaburzające oddychanie i karmienie, takie jak zarośnięcie nozdrzy tylnych,
• szerokie i nieprawidłowo ustawione kciuki i duże paluchy u stóp, które mogą być szersze niż normalnie, skierowane do środka  i nieco skrócone,
• zrosty palców rąk i stóp oraz występowanie błony lub zrostów pomiędzy palcami (syndaktylia),
• problemy z układem słuchowym, w tym upośledzenie słuchu spowodowane wąskim przewodem słuchowym i uchem środkowym,
• zaburzenia wzroku związane z nieprawidłowym położeniem oczu oraz zwiększonym ciśnieniem śródczaszkowym wynikającym z przedwczesnego zrostu szwów czaszki,
• wady serca,
• problemy z układem oddechowym,
• wady układu moczowo-płciowego,
• wady rozwojowe układu nerwowego,
• opóźnienie rozwoju psychoruchowego.
• problemy neurologiczne, które mogą wynikać z ciśnienia wewnątrzczaszkowego spowodowanego kraniosynostozą,
• problemy stomatologiczne.

W zależności od nasilenia objawów wyróżnia się trzy typy zespołu Pfeiffera:

• Typ 1 (klasyczny), który charakteryzuje się łagodnym krótkogłowiem (brachycefalia), niedostatecznym wykształceniem środkowej części twarzy (hipoplazja) oraz nieprawidłowościami w budowie palców dłoni i stóp. W tym typie mogą występować wodogłowie i upośledzenie słuchu, jednak rozwój neurologiczny i umysłowy jest prawidłowy, a rokowania są dobre.
• Typ 2, który wyróżnia się czaszką „typu koniczyny” (ang. cloverleaf skull), skrajnie nasilonym wytrzeszczem gałek ocznych oraz synostozą lub ankylozą łokci (deformacją, zesztywnieniem i ograniczeniem ruchomości w stawie łokciowym). Zniekształcenie czaszki może prowadzić do ograniczenia rozwoju mózgu i upośledzenia umysłowego. Typ ten często wiąże się z opóźnieniem rozwoju oraz powikłaniami neurologicznymi.
• Typ 3, podobny do typu 2, ale czaszka nie ma charakterystycznego kształtu „typu koniczyny”.

Granice między typami choroby nie są jednak ostre i u części pacjentów mogą występować fenotypy pośrednie.

Jak rozpoznać zespół Pfeiffera u dziecka?

Rozpoznanie zespołu Pfeiffera opiera się na badaniu fizykalnym i wywiadzie lekarskim. Podejrzenie choroby pojawia się przede wszystkim u dzieci z przedwczesnym zrośnięciem kości czaszki. Aby uzyskać potwierdzenie diagnozy, zaleca się wykonanie badań genetycznych. Kluczowe w diagnostyce zespołu Pfeiffera jest badanie genetyczne, które polega na identyfikacji mutacji w genach FGFR1 (ekson 5, pod kątem mutacji P252R) i FGFR2 (ekson 7 i 8). 

Dodatkowo zaleca się wykonanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego mózgu, a także zdjęć rentgenowskich tych części ciała, gdzie występują deformacje. Pozwala to na lepsze dobranie odpowiednich metod leczenia. W diagnostyce różnicowej należy uwzględnić takie schorzenia jak zespół Aperta, zespół Saethre-Chotzen, zespół Jackson-Weiss oraz zespół Crouzona.

📌 Przeczytaj także: Badania genetyczne – jak wyglądają? Kiedy je wykonać?

Zespół Pfeiffera – leczenie

Rodzice dzieci z zespołem Pfeiffera często zastanawiają się, jaka jest szansa na wyleczenie i ile można żyć z tą chorobą? Otóż rokowanie u pacjentów z zespołem Pfeiffera zależy od postaci choroby. W przypadku typu I dzieci zazwyczaj mają prawidłowy intelekt i oczekiwana długość życia jest podobna do zdrowych osób. Natomiast w typach II i III prognozy są gorsze – mogą występować zaburzenia intelektualne, a także wyższe ryzyko przedwczesnej śmierci z powodu różnych komplikacji, takich jak problemy neurologiczne czy oddechowe.

Choć obecnie nie istnieje dostępne leczenie przyczynowe dla mutacji powodujących zespół Pfeiffera, to możliwa jest terapia objawowa, zmniejszająca dyskomfort i zagrożenia dla pacjenta, głównie poprzez zabiegi chirurgiczne. W przypadku przedwczesnego zarośnięcia szwów czaszkowych, które może powodować zaburzenia rozwoju mózgu, lekarze mogą zdecydować się na bardzo wczesne operacje korygujące wygląd czaszki, nawet w pierwszych trzech miesiącach życia dziecka. U pacjentów z wodogłowiem stosuje się dodatkowe techniki, takie jak założenie zastawki komorowo-otrzewnowej. W trakcie operacji można również powiększyć oczodoły, aby poprawić widzenie.

Pozostałe interwencje zależą od specyficznych problemów występujących u dziecka, obejmując na przykład korekty zrośniętych palców. W późniejszych latach życia pacjenci mogą również poddawać się kolejnym operacjom w celu korygowania wyglądu twarzy.