Zespół Wolfa-Hirschhorna – dziedziczenie, objawy, diagnostyka

Zespół Wolfa-Hirschhorna jest bardzo rzadkim zespołem wad wrodzonych, który może być zdiagnozowany wkrótce po urodzeniu. W większości przypadków zespół Wolfa-Hirschhorna nie był obserwowany wcześniej w rodzinie. Istnieją jednak takie sytuacje, kiedy choroba może być dziedziczona po rodzicach. Zespół Wolfa-Hirschhorna powodowany jest przez mikrodelecję w obrębie ramienia krótkiego chromosomu 4. Objawia się między innymi zmianami w budowie czaszki, opóźnieniem rozwoju, niepełnosprawnością intelektualną i obniżonym napięciem mięśniowym. O tym, czym dokładnie jest zespół Wolfa-Hirschhorna, jakie są jego przyczyny i objawy, przeczytasz w poniższym artykule. Dowiesz się również, jak dziedziczona jest choroba i w jaki sposób można ją zdiagnozować.

Czym jest zespół Wolfa-Hirschhorna?

Zespół Wolfa-Hirschhorna (ang. Wolf-Hirschhorn Syndrome, WHS) występuje u 1 na 50 000 żywo urodzonych dzieci. Częściej dotyka dziewczynki. 

Do symptomów zespołu Wolfa-Hirschhorna zalicza się charakterystyczne rysy twarzy, obniżone napięcie mięśniowe oraz małogłowie. U podstaw zespołu Hirschhorna leży utrata (zwana mikrodelecją) fragmentu materiału genetycznego ramienia krótkiego chromosomu 4. Zmiana ta jest czasami określana jako 4p-. Wielkość traconego materiału genetycznego może być różna u każdego z pacjentów. Dlatego też każdy z nich może mieć objawy chorobowe o różnym nasileniu. Większość pacjentów z bardzo dużą delecją fragmentu ramienia krótkiego chromosomu 4 umiera wkrótce po urodzeniu.

Jakie są przyczyny zespołu Wolfa-Hirschhorna?

Bezpośrednią przyczyną zespołu Wolfa-Hirschhorna jest delecja niewielkiego fragmentu materiału genetycznego z ramienia krótkiego chromosomu 4. W regionie tym znajdują się między innymi geny NSD2, LETM1 i MSX1, które odgrywają ważną rolę na wczesnym etapie rozwoju zarodka.

Utrata genu LETM1 jest przyczyną występowania napadów padaczkowych u osób cierpiących z powodu zespołu Wolfa-Hirschhorna, z kolei brak genu NSD2 wiąże się z opóźnieniem rozwoju i nieprawidłową budową twarzoczaszki. Delecja MSX1 może być odpowiedzialna za rozszczep wargi i podniebienia, które jest obserwowane w tym zespole.

Jak objawia się zespół Wolfa-Hirschhorna?

W zależności od przypadku wachlarz objawów zespołu Wolfa-Hirschhorna oraz ich nasilenie mogą się różnić. Większość symptomów można zauważyć u dziecka już w okresie życia płodowego. Obserwuje się wtedy spowolniony wzrost i ruchy dziecka oraz nieprawidłowe jego ułożenie w łonie matki.

Objawy zespołu Wolfa-Hirschhorna to widoczne u niemowląt to:

• trudności z karmieniem i przybieraniem na wadze,
• osłabione napięcie mięśniowe,
• mikrocefalia,
• rozszczep wargi i podniebienia,
• wytrzeszcz gałek ocznych,
• niedorozwój nerek,
• przepuklina przeponowa,
• trudności z oddychaniem,
• wysokie i wydatne czoło,
• wysoko osadzone, łukowate brwi,
• skośne, skierowane w dół szpary powiekowe,
• cofnięta linia włosów,
• haczykowaty nos o wyglądzie hełmu greckiego wojownika,
• mała żuchwa,
• wady w budowie układu moczowego i płciowego.

Dzieci z zespołem Wolfa-Hirschhorna z powodu licznych wad serca, układu oddechowego, moczowego, pokarmowego i odpornościowego oraz napadów padaczkowych niekiedy umierają przed ukończeniem pierwszego roku życia.

W późniejszym okresie życia dzieci cierpiące z powodu zespołu Wolfa-Hirschhorna mogą mieć liczne zaburzenia rozwojowe, wśród których wymienia się niski wzrost oraz późne nabywanie umiejętności siadania, stania i chodzenia.

W jaki sposób można zdiagnozować zespół Wolfa-Hirschhorna?

Zespół Wolfa-Hirschhorna można podejrzewać na podstawie charakterystycznych objawów widocznych po urodzeniu dziecka lub w badaniu USG wykonanym u kobiety w ciąży. Aby potwierdzić zespół Wolfa-Hirschhorna, warto wykonać badanie cytogenetyczne z krwi obwodowej. Umożliwia ono analizę struktury i liczby wszystkich chromosomów obecnych w komórkach ciała. Do tego badania nie jest wymagane specjalne przygotowanie, jak ma to miejsce w przypadku badań biochemicznych. Wykrycie w badaniu kariotypu delecji w obrębie 4p potwierdza rozpoznanie.

Czy zespół Wolfa-Hirschhorna jest dziedziczny?

Większość przypadków zespołu Wolfa-Hirschhorna jest wynikiem mutacji spontanicznej (de novo), czyli nie jest dziedziczony. Uszkodzenie DNA zachodzi bowiem na etapie tworzenia się komórki jajowej, plemnika lub pierwszych podziałów komórkowych zarodka.

W niewielu przypadkach zespół może być jednak dziedziczony po rodzicach. Ma to miejsce wtedy, kiedy jeden z nich jest nosicielem translokacji chromosomowej przebiegającej bez utraty materiału genetycznego (translokacje zrównoważone). Zwykle nie jest on wtedy świadomy takiego uszkodzenia w materiale genetycznym, ponieważ nie występują u niego żadne objawy chorobowe.

Translokacja zrównoważona może się jednak zmienić w niezrównoważoną na etapie tworzenia się gamet. Wtedy dziecko jest w stanie odziedziczyć chorobę.

Jak wygląda leczenie zespołu Wolfa-Hirschhorna?

Zespół Wolfa-Hirschhorna ze względu na przyczyny jest schorzeniem nieuleczalnym. Nie można zlikwidować przyczyny choroby, ale można zastosować leczenie objawowe. Możliwości terapii uzależnione są jednak od nasilenia objawów choroby.

U osób cierpiących z powodu zespołu Wolfa-Hirschhorna stosuje się leczenie operacyjne oraz rehabilitację. Część osób korzysta również z terapii psychologicznej, by wspomóc ich rozwój emocjonalny.

Dzieci z zespołem Wolfa-Hirschhorna wymagają opieki specjalistów z wielu różnych dziedzin medycyny. Rzadko mogą się samodzielnie poruszać i wykonywać codzienne czynności.

Autor: Marta Szarawarska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian