Zespół Zellwegera – przyczyny, objawy, diagnostyka

Zespół Zellwegera to rzadka choroba genetyczna, która może prowadzić do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. Zespół ten wymaga szczególnej uwagi ze względu na jego skomplikowany obraz kliniczny i trudności w diagnozie. Dowiedz się, jakie są przyczyny choroby, jak ona się objawia i jakie metody diagnostyczne pozwalają rozpoznać to schorzenie.

Czym jest zespół Zellwegera?

Zespół Zellwegera, rzadka choroba genetyczna o skomplikowanym obrazie klinicznym i poważnych konsekwencjach dla zdrowia pacjentów, jest wynikiem mutacji w jednym z genów  PEX (PEX2). Mutacje te stanowią jedną z przyczyn występowania wad letalnych związanych z mutacjami punktowymi. Jest to stan spowodowany mutacjami genów związanych z peroksysomami, organellami komórkowymi, istotnymi dla wielu procesów metabolicznych. Peroksysomy pełnią kluczową funkcję w metabolizmie kwasów tłuszczowych, w wytwarzaniu płynów mielinowych i w detoksykacji, dlatego deficyt ich funkcji prowadzi do deregulacji tych procesów.

Pacjenci z zespołem Zellwegera mogą prezentować szereg objawów, takich jak: dysmorfia twarzy, niedorozwój mózgu, inne wady wrodzone, niedowłady oraz zaburzenia wzroku i słuchu. Ponadto ze względu na niedobór peroksysomów dochodzi do akumulacji substancji toksycznych, co prowadzi do uszkodzeń tkanek i narządów, zwłaszcza wątroby, mózgu i nerwów obwodowych. Pomimo postępów w diagnozowaniu i leczeniu zespół Zellwegera pozostaje wyzwaniem dla pacjentów, ich rodzin oraz specjalistów medycznych. Wymaga on zindywidualizowanego podejścia terapeutycznego, opartego na kompleksowej opiece medycznej, rehabilitacji i wsparciu psychospołecznym, aby poprawić jakość życia pacjentów i ich rodzin.

Zespół Zellwegera – objawy

Zespół Zellwegera charakteryzuje się szerokim spektrum objawów, które mogą mieć wpływ na różne układy organizmu. Główne z nich to:

1. Dysmorfia twarzy: pacjenci mogą mieć charakterystyczne cechy dysmorficzne, takie jak: duże czoło, nisko osadzone uszy, mała żuchwa i szeroko rozstawione oczy.
2. Niedorozwój mózgu: towarzyszą mu objawy neurologiczne, takie jak opóźnienie rozwoju psychoruchowego, nieprawidłowy ton mięśniowy i drżenie.
3. Wady wrodzone: m.in. rozszczep podniebienia, wady serca, wady narządu wzroku (na przykład zaćma) oraz wady układu nerwowego.
4. Niedowłady: pacjenci mogą doświadczać niedowładów, które prowadzą do trudności w poruszaniu się i w wykonywaniu czynności dnia codziennego.
5. Zaburzenia wzroku i słuchu: występują problemy ze wzrokiem, takie jak zaćma i retinopatia oraz problemy ze słuchem.
6. Uszkodzenia narządów wewnętrznych: ze względu na kumulację toksycznych substancji zespół Zellwegera prowadzi do uszkodzeń wątroby, mózgu i innych narządów wewnętrznych.
7. Problemy z oddychaniem: nieprawidłowy rozwój płuc może prowadzić do trudności z oddychaniem i występowania infekcji układu oddechowego.
8. Trudności w karmieniu i ssaniu: u noworodków pojawiają się trudności z karmieniem i ssaniem, co może wymagać interwencji medycznej.
9. Opóźnienie wzrastania: pacjenci z zespołem Zellwegera mają opóźnione tempo wzrastania i rozwijania się.

Te objawy mogą się różnić w zależności od przypadku oraz stopnia zaawansowania choroby. Wczesna diagnoza i interwencja medyczna są kluczowe dla zarządzania objawami i poprawy jakości życia pacjentów.

Badania genetyczne w kierunku zespołu Zellwegera

Badania genetyczne w kierunku zespołu Zellwegera odgrywają kluczową rolę w procesie diagnostycznym tej rzadkiej choroby genetycznej. Przeprowadzenie sekwencjonowania DNA pozwala na identyfikację konkretnych mutacji w genach związanych z peroksysomami, takich jak gen PEX2. W przypadku pacjentów podejrzewanych o zespół Zellwegera badania genetyczne mogą być wykonywane w celu potwierdzenia diagnozy oraz określenia konkretnych mutacji genetycznych. Ponadto badania genetyczne umożliwiają identyfikację nosicieli mutacji w rodzinie pacjenta, co może mieć istotne znaczenie dla planowania rodziny i poradnictwa genetycznego. Dzięki postępowi w technologii sekwencjonowania DNA badania genetyczne stają się coraz bardziej dostępne i precyzyjne, co przyczynia się do poprawy diagnozy i opieki nad pacjentami z zespołem Zellwegera.

Inne choroby peroksysomalne

Obok zespołu Zellwegera istnieje wiele innych chorób peroksysomalnych, które również są efektem defektów w funkcjonowaniu peroksysomów, małych organelli komórkowych. Jedną z nich jest choroba Refsuma, czyli choroba metaboliczna, spowodowana brakiem enzymu odpowiedzialnego za rozkład kwasu fitanowego. Skutkuje to gromadzeniem się kwasu fitanowego w organizmie, co prowadzi do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak: neuropatia, zaburzenia wzroku i słuchu oraz uszkodzenia szpiku kostnego.

Kolejną chorobą jest adrenoleukodystrofia (ALD), w której dochodzi do zaburzenia metabolizmu kwasów tłuszczowych, co prowadzi do gromadzenia się bardzo długich łańcuchów kwasów tłuszczowych w tkankach i narządach, szczególnie w mózgu i w nadnerczach. Objawy mogą obejmować uszkodzenia nerwów, problemy z widzeniem i słuchem, a nawet nieodwracalne uszkodzenia mózgu. Adrenoleukodystrofia jest dziedziczona w sposób recesywny, związany z chromosomem X. Występuje u mężczyzn, a kobiety są bezobjawowymi nosicielkami.

Te choroby peroksysomalne różnią się pod względem objawów, mechanizmów patofizjologicznych i ciężkości przebiegu, ale mają wspólny element w postaci zaburzeń w funkcjonowaniu peroksysomów. Prowadzą one do poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Autor: Marta Skrzypek

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian