Żółtaczka u noworodka - normy bilirubiny, metody leczenia, czas trwania

Żółtaczka u noworodka to sytuacja kliniczna pojawiająca się u sporej liczby nowonarodzonych dzieci. W większości przypadków nie wymaga leczenia a jej objawy ustępują samoistnie. Jakie są przyczyny hiperbilirubinemii? Kiedy jest ona groźna dla zdrowia?

Żółtaczka u noworodka – co to jest?

Żółtaczka u noworodka to zjawisko, będące efektem podwyższenia stężenia bilirubiny całkowitej w surowicy (TSB). W pierwszym tygodniu życia pojawia się u około 55-60% dzieci urodzonych w terminie i u około 80% wcześniaków. Rozróżniamy:

• Fizjologiczną żółtaczkę u noworodka – ma ona charakter przejściowy, a jej objawy nie są nasilone. Jest odpowiedzialna za około 75% przypadków hiperbilirubinemii u noworodków. Pierwsze objawy występują po 24 godzinach życia dziecka, maksymalne stężenie bilirubiny to 12 mg/dl (205 μmol/l) w 3.-4. dobie życia. Symptomy znikają w ciągu 7.-10. dni (noworodki urodzone o czasie) oraz 14. dni (wcześniaki). U noworodków karmionych naturalnie stężenia bilirubiny mogą sięgać nawet do 17 mg/dl.
• Patologiczną żółtaczkę u noworodka – pojawia się już w pierwszej dobie życia, a stężenie bilirubiny przekracza 7 mg/dl w 12. godzinie życia (kolejne stężenia bilirubiny całkowitej w surowicy przekraczają normy określone dla wieku). Wg wytycznych American Academy of Pediatrics żółtaczkę u noworodków uważa się za patologiczną, kiedy dodatkowo TSB rośnie w tempie przekraczającym 5 mg/dl/ na dobę lub 0,2 mg/dl/ na godzinę, a stężenie bilirubiny związanej przekracza 1 mg/dl. Żółtaczka patologiczna utrzymuje się dłużej niż fizjologiczna – zwykle jest to okres od dwóch do trzech tygodni u noworodków urodzonych o czasie.

Czas hospitalizacji zależy od stopnia nasilenia objawów oraz przyczyny, która wywołała żółtaczkę u noworodka.

Pomiar bilirubiny

Pomiaru poziomu bilirubiny można dokonać za pomocą:

• bilirubinometru (pomiar przezskórny) – jest to badanie nieinwazyjne i proste do przeprowadzenia. Umożliwia wielokrotne dokonanie pomiarów i otrzymanie wyniku w krótkim czasie. Przy pomocy urządzenia skóra noworodka jest naświetlana, następnie mierzony jest stopień absorpcji powracających fal o różnej długości (absorpcja jest proporcjonalna do stężenia bilirubiny w skórze). Wadą badania jest fakt, że nie powinno się go przeprowadzać na skórze, która wcześniej poddana była fototerapii.
• badań laboratoryjnych – polegają one na pomiarze stężenia bilirubiny we krwi dziecka.

Żółtaczka u noworodka – przyczyny

Fizjologiczna żółtaczka występuje w efekcie jednoczesnego rozpadu w organizmie dziecka dużej ilości erytrocytów (czerwonych krwinek) oraz zawartej w nich hemoglobiny – w trakcie procesów metabolicznych zostaje ona przekształcona do bilirubiny. Bywa, że niedojrzała wątroba noworodka nie jest w stanie w odpowiednim czasie efektywnie usunąć bilirubiny z organizmu – jej wysokie stężenie daje typowe dla żółtaczki objawy.

Przedłużająca się żółtaczka u noworodka, będąca odstępstwem od fizjologii, może wiązać się z takimi czynnikami jak np.:

• spożywanie przez dziecko pokarmu matki – w kobiecym mleku znajdują się enzymy sprawiające, że wątroba noworodka ma problem z wychwyceniem bilirubiny (w tym wypadku najczęściej nie ma przeciwwskazań do dalszego karmienia piersią, zwykle zaleca się utrzymanie częstych i efektywnych karmień),
• niewystarczająca kaloryczność pokarmu matki,
• konflikt serologiczny,
• wrodzone schorzenia wątroby,
• niedrożność dróg żółciowych,
• choroby zakaźne (takie jak np. cytomegalia, toksoplazmoza itp.),
• schorzenia o podłożu genetycznym (takie jak np. mukowiscydoza, zespół Alagille’a, galaktozemia itp.).

Żółtaczka u noworodka – objawy

Żółtaczka u noworodka daje bardzo charakterystyczne objawy w postaci żółtawego zabarwienia twardówek, skóry oraz błon śluzowych. W pierwszym etapie symptomy widoczne są głównie na twarzy dziecka, wraz ze wzrostem stężenia bilirubiny, zażółcenie obejmuje kolejno szyję, klatkę piersiową oraz kończyny górne i dolne. Wizualna ocena zażółcenia skóry noworodka wymaga od lekarza doświadczenia, zawsze powinna być dokonywana w świetle dziennym.

Żółtaczka u noworodka – powikłania

W zdecydowanej większości przypadków żółtaczka nie stanowi dla dziecka zagrożenia i nie prowadzi do trwałego uszczerbku na jego zdrowiu. Bywają jednak sytuacje, kiedy wysoki poziom bilirubiny u noworodka wywołuje poważne konsekwencje. Dlatego w przypadku dzieci borykających się z hiperbilirubinemią, niezbędne jest monitorowanie ich stanu zdrowia, ze szczególnym uwzględnieniem stężeń bilirubiny. Wszystko po to, aby uniknąć groźnych powikłań, związanych z pojawieniem się żółtaczki.

Do najbardziej niebezpiecznych konsekwencji hiperbilirubinemii należą powikłania o podłożu neurologicznym. W takiej sytuacji może wystąpić obniżone napięcie mięśniowe, piskliwy płacz, apatia, problemy ze ssaniem mleka. W przypadku braku wdrożenia właściwej terapii może pojawić się niepełnosprawność umysłowa, pozapiramidowa postać porażenia mózgowego, głuchota czuciowo-ruchowa czy padaczka.

Żółtaczka u noworodków – leczenie fototerapią

W przypadku żółtaczki fizjologicznej, której przebieg ma łagodny charakter, zwykle nie ma konieczności podejmowania leczenia – objawy zazwyczaj mijają samoistnie.

Decyzję o podjęciu terapii podejmuje lekarz na podstawie oceny wartości stężenia bilirubiny w poszczególnych godzinach życia noworodka oraz przyczyny, która wywołała hiperbilirubinemię.

Podstawową metodą leczenia żółtaczki u noworodków jest fototerapia (terapia światłem białym, fioletowym oraz niebieskim). Bardzo ważne jest naświetlanie możliwie jak największej części ciała dziecka (aby chronić wzrok pacjenta, nakłada się mu specjalną opaskę/okulary ochronne). Dzięki działaniu lampy UV, zmagazynowana w skórze bilirubina ulega rozkładowi, a następnie jest usuwana z organizmu.

Fototerapia jest wprawdzie metodą małoinwazyjną, jednak wiąże się z ryzykiem pojawienia się skutków ubocznych, do których zaliczamy między innymi:

• odwodnienie (niewidzialna utrata wody),
• rzadkie stolce o zielonym zabarwieniu,
• wahania temperatury,
• uszkodzenie siatkówki w oczach,
• rumień.

Warto zaznaczyć, że lekarz może zadecydować również o innych metodach leczenia żółtaczki u noworodka, takich jak np. podanie immunoglobuliny IgG. W określonych przypadkach terapia będzie w znacznej mierze skupiała się na leczeniu choroby podstawowej, która wywołuje żółtaczkę.

Jak pozbyć się żółtaczki u noworodka w domu?

W niektórych przypadkach możliwe jest przeprowadzenie fototerapii w warunkach domowych, pod warunkiem, że jakość urządzenia do naświetlania domowego nie budzi żadnych wątpliwości. Jak podaje American Academy of Pediatrics, leczenie tego rodzaju można przeprowadzić w sytuacji gdy:

• dziecko urodziło się w 38. tygodniu ciąży lub później,
• dziecko ukończyło drugą dobę życia,
• noworodka charakteryzuje dobry stan kliniczny, prawidłowo się odżywia,
• dziecko nie wykazuje czynników ryzyka neurotoksyczności bilirubiny,
• dziecko nie było wcześniej poddawane fototerapii,
• stężenie TSB w surowicy nie jest większe niż 1 mg/dl powyżej wartości progowych dla fototerapii,
• jest możliwość natychmiastowego włączenia leczenia,
• jest możliwość codziennego pomiaru stężenia bilirubiny.

Leczenie żółtaczki u noworodków – transfuzja wymienna

W szczególnych sytuacjach, w przebiegu żółtaczki u noworodka konieczne jest przeprowadzenie transfuzji wymiennej, czyli transfuzji krwi. Zabieg ma na celu obniżenie poziomu bilirubiny, usunięcie przeciwciał wywołujących immunizację oraz uzupełnienie niedokrwistości. Jest to procedura inwazyjna, która łączy się z ryzykiem powikłań, takich jak np. zaburzenia układu krążenia, zaburzenia elektrolitowe, metaboliczne oraz dysfunkcje naczyniowe.

Bibliografia:

1. Banaś Ewa (i in.), Hiperbilirubinemia u noworodków urodzonych ≥35 tygodnia ciąży – wytyczne American Academy of Pediatrics. Online: https://podyplomie.pl/pediatria/38598,hiperbilirubinemia-u-noworodkow-urodzonych-35-tygodnia-ciazy-wytyczne-american-academy-of, dostęp:08.05.2023.
2. Toczek Maciej, Żółtaczka u noworodka – przyczyny, objawy, leczenie i hospitalizacja. Czy jest to groźna choroba?, online: https://www.doz.pl/czytelnia/a1569-Zoltaczka_u_noworodka__przyczyny_objawy_leczenie_i_hospitalizacja._Czy_jest_to_grozna_choroba, dostęp: 08.05.2023.
3. Lachowska Monika, Szafrańska Agnieszka, Lisowska-Mikołajków Dorota, Żółtaczki okresu noworodkowego, W: Noworodek donoszony pacjentem lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, (red.) Barbara Królak-Olejnik, Wrocław 2018, Wrocławskie Wydawnictwo Naukowe Atla 2, ISBN 978-83-65071-31-6, 124-139, online: https://ppm.umw.edu.pl/info/article/UMWa66cdc9f78c64da88ac84c034fd3e403/?ps=20&lang=pl&cid=722, dostęp: 08.05.2023.
4. Żółtaczka u noworodka – co ją wywołuje? Jak leczyć?, Weryfikacja merytoryczna: Pełkowska Anna, online: https://www.heydoc.pl/zoltaczka-u-noworodka-co-ja-wywoluje-jak-leczyc/, dostęp: 08.05.2023.
5. Wasiluk Alicja, Polewko Agnieszka, Ozimirski Andrzej, Współczesna diagnostyka i leczenie żółtaczek u noworodków i niemowląt, online: https://www.researchgate.net/publication/234024075_Wspolczesna_diagnostyka_i_leczenie_zoltaczek_u_noworodkow_i_niemowlat, dostęp: 11.05.2023.