CA 125

CA 125 (z ang. carcinoma antigen 125, carcinoma antigen 125)  jest markerem raka jajników,  użytecznym w ocenie skuteczności leczenia, w wykrywaniu nawrotów  i prognozowaniu  czasu przeżycia chorych. Stężenie CA 125 w surowicy  koreluje z wielkością zmiany nowotworowej. Jest również przydatny w wykrywaniu endometriozy. Rak jajnika stanowi ok. 4 % wszystkich nowotworów u kobiet, w Polsce notuje się ponad 3300 przypadków rocznie. Jest szczególnie niebezpieczny z powodu braku specyficznych objawów. CA 125 jest wykrywany  w surowicy krwi chorych. Identyfikowany jest w 80% przypadków późnych stadiów  (III i IV stopień)   nieśluzowych raków jajnika i 50% raków śluzowych, nowotworów zawierających komórki  podobne do nabłonka gruczołowego szyjki macicy (wyróżnia się 25 głównych typów nowotworów jajnika).  Podniesiony poziom CA 125 stwierdzany jest ponadto w przypadkach raka trzustki, płuca, żołądka i w chłoniakach,  w stanach fizjologicznych: w ciąży, w trakcie miesiączki i w połogu oraz w niezłośliwych stanach patologicznych, jak endometrioza, zapalenie jajowodu,  mięśniaki macicy, zapalenie osierdzia, niewydolność wątroby, sarkoidoza, choroby tkanki łącznej. Pomiar raku jajnika CA 125 stosowany jest w monitorowaniu chemioterapii chorych, z podniesionym stężeniem markera przed wdrożeniem leczenia operacyjnego i chemioterapii. Spadek poziomu CA 125 w trakcie kolejnych cykli chemioterapii sugeruje jej skuteczność, brak zmian lub wzrost stężenia oznacza zazwyczaj niedoszczętny zabieg chirurgiczny lub przerzuty. Oznaczanie CA 125 w badaniach przesiewowych w kierunku  raka jajnika nie jest zalecane z powodu jego ograniczonej specyficzności. Ponieważ równoczesna ocena kilku markerów nowotworowych jest silniejsza diagnostycznie od wyników oznaczeń pojedynczych markerów, tworzone są zestawy oznaczeń posiadających wspólnie większą czułość diagnostyczną. CA 125 wchodzi w skład algorytmu oceny ryzyka raka jajnika – ROMA,  uwzględniającego oznaczenia  CA 125 i HE4 (ang. human epididymis protein 4) oraz dane związane ze statusem hormonalnej badanej (badanie 198). Biochemicznie,  CA 125 inaczej mucyna 16  jest dużą glikoproteiną o masie 1000 kDa, występującą w kilku formach, o nieznanej funkcji biologicznej.

Wzrost stężenia: rak jajnika,  endometrioza, rak endometrium, rak trzustki, rak płuc, rak piersi, rak jelita grubego i odbytnicy, nowotwory żołądka i jelita cienkiego, faza folikularna cyklu miesiączkowego, miesiączka, zapalenie wątroby, marskość wątroby, wczesna ciąża, zapalenie osierdzia.

Przeciwciała heterofilne.

Oznaczenie stężenia białka CA 125 we krwi to test diagnostyczny, który przeprowadzany jest podczas diagnozowania określonych chorób nowotworowych. W szczególności badanie to użyteczne jest podczas diagnostyki raka jajnika – z tego powodu związek ten określa się markerem nowotworowym. Rak jajnika w wielu przypadkach na wczesnych etapach rozwoju pozostaje bezobjawowy, co znacząco opóźnia postawienie trafnego rozpoznania i ogranicza dostępne możliwości leczenia. Czym dokładnie jest badanie markera nowotworowego jajnika, kiedy należy zbadać antygen CA 125, jakie objawy mogą wskazywać na rozwój raka jajnika i na co może wskazywać wysokie CA 125 we krwi?

CA 125 (ang. cancer antigen 125; carcinoma antygen 125) to marker nowotworowy, który wykorzystywany jest podczas diagnozowania raka jajnika. Pomiar stężenia tego białka we krwi, w połączeniu z innymi badaniami laboratoryjnymi oraz obrazowymi, umożliwia wstępne rozpoznanie typu nowotworu i zaplanowanie dalszego postępowania. Badanie to może być także wykonywane w celu oceny skuteczności wdrożonego leczenia oraz monitorowania ewentualnej wznowy raka jajnika po zakończonej terapii.

Biochemicznie CA 125 jest glikoproteiną, czyli białkiem z przyłączoną do niego częścią cukrową. Inna nazwa tej substancji to mucyna-16. CA 125 występuje fizjologicznie we krwi osób zdrowych, jednak utrzymuje się na dość niskim poziomie. Produkcja CA 125 zachodzi w obrębie komórek nabłonkowych wielu narządów, m.in. otrzewnej, osierdzia, endometrium, opłucnej lub też jajowodów. Prawidłowe komórki jajnika, w przeciwieństwie do komórek zmienionych nowotworowo, nie produkują markera CA 125. Dokładny mechanizm wytwarzania CA 125 nie jest do końca zbadany, podobnie jak jego fizjologiczna funkcja.

Do wzrostu stężenia CA 125 we krwi dochodzi w rozwoju określonych chorób nowotworowych, z czego najbardziej istotne klinicznie zastosowanie pomiaru CA 125 występuje w raku jajnika. Podwyższone wartości omawianego markera nowotworowego we krwi obserwuje się u ok. 83% pacjentek cierpiących na złośliwy nowotwór nabłonkowy jajnika. W zależności od dokładnego typu histologicznego raka, wartość ta może różnić się. Warto zaznaczyć, że marker CA 125 nie jest specyficzny jedynie dla raka jajnika. Podwyższone wartości CA 125 mogą być obecne także w przebiegu m.in.: endometriozy, zapalenia narządów miednicy mniejszej (PID, ang. pelvic inflammatory disease), mięśniaków macicy, marskości wątroby, raka trzustki, raka piersi lub też podczas miesiączki i ciąży.

Ze względu na ograniczenia diagnostyczne, samo badanie markera CA 125 nie jest wystarczające do rozpoznania raka jajnika. Z tego powodu test ten często wykonywany jest w połączeniu z innymi badaniami laboratoryjnymi, na przykład podczas algorytmu ROMA (ang. risk of ovarian malignancy algorithm), gdzie jednoczasowo oznaczane jest także stężenie markera HE 4 (ang. human epidydymis protein 4). Dodatkowo konieczne może być także przeprowadzenie odpowiednich badań obrazowych, takich jak USG lub tomografia komputerowa. W celu zaplanowania właściwej, kompleksowej diagnostyki onkologicznej należy skonsultować się z lekarzem, który na podstawie objawów oraz historii choroby będzie w stanie zlecić odpowiednie testy.

Badanie stężenia markera CA 125 we krwi zalecane jest najczęściej w przebiegu diagnozowania raka jajnika. Warto mieć na uwadze, że ze względu na dość niską swoistość diagnostyczną tego badania, jego przeprowadzenie nie jest zalecane jako test przesiewowy. Badanie CA 125 powinno być wykonywane jedynie jako element szerszej diagnostyki u pacjentek, u których występują objawy lub dodatkowe czynniki ryzyka wskazujące na rozwój raka jajnika. Poza wstępnym rozpoznawaniem oraz klasyfikacją raka jajnika, badanie CA 125 może być również wykorzystywane do monitorowania przebiegu rozpoznanej wcześniej choroby oraz w celu oceny skuteczności wdrożonego wcześniej leczenia.

Rak jajnika to złośliwy nowotwór tego narządu, który rozwija się ze zmienionych patologicznie komórek nabłonkowych. Szacuje się, że co roku w Polsce rozpoznanie raka jajnika stawiane jest u ponad 3500 pacjentek, co stanowi ok. 5% nowych przypadków nowotworów złośliwych. Do rozwoju raka jajnika może dochodzić u osób w każdym wieku, jednak najczęściej schorzenie to pojawia się u kobiet po 50 roku życia.

Ze względu na budowę histologiczną, mechanizm rozwoju oraz przebieg schorzenia, wyróżnia się dwa główne typy raka jajnika:

• Typ I – stanowi ok. 25% przypadków raka jajnika. Rokowania w typie I są dość dobre, w porównaniu z rakiem typu II. Rak rozwija się na podłożu łagodnych zmian oraz tzw. guzów granicznych. Morfologicznie guz jest dobrze ograniczony w jajniku, z czasem może rozprzestrzeniać się w obrębie jamy otrzewnej. Histologicznie typ I mogą stanowić raki endometrialne, surowicze, jasnokomórkowe i śluzowe.
• Typ II – odpowiada za ok. 75% przypadków raka jajnika. Cechuje go większa agresywność i złośliwość w porównaniu z rakiem jajnika typu I, co przekłada się na gorsze rokowania. Choroba szybko rozprzestrzenia się do innych narządów, a diagnoza zazwyczaj stawiana jest na dość późnych etapach zaawansowania.

• Dużą ilość cykli owulacyjnych (wczesne rozpoczęcie miesiączkowania, późna menopauza),
• Brak ciąży w przeszłości,
• Otyłość,
• Stosowanie hormonalnej terapii zastępczej,
• Współwystępowanie endometriozy,
• Naświetlanie narządów miednicy mniejszej (np. w przebiegu radioterapii innych nowotworów),
• Palenie wyrobów tytoniowych,
• Przebyta w przeszłości świnka,
• Stosowanie produktów do higieny intymnej zawierających talk,
• Obciążenie genetyczne – wywiad raka jajnika w rodzinie.

Badanie markera nowotworowego CA 125 powinno zostać przeprowadzone u pacjentek, u których występują podejrzenia rozwoju raka jajnika. Rak jajnika, podobnie jak wiele innych nowotworów, może przez długi czas rozwijać się w sposób bezobjawowy lub też skąpoobjawowy. Pierwsze objawy zazwyczaj pojawiają się dopiero w momencie gdy choroba jest na dość zaawansowanym etapie, a możliwości skutecznego leczenia są już ograniczone. Z tego względu niezwykle istotne jest regularne przeprowadzanie profilaktycznych badań ginekologicznych, takich jak m.in. USG narządów rodnych. Nigdy nie należy także ignorować niepokojących dolegliwości, które mogą sugerować rozwój choroby nowotworowej.

W przebiegu raka jajnika może dochodzić do występowania objawów takich jak m.in.:

• Ból w miednicy mniejszej i podbrzuszu,
• Wzrost obwodu brzucha (wywołany wodobrzuszem),
• Uczucie pełności, nawet po niewielkich posiłkach,
• Ból podczas stosunku,
• Nudności,
• Wzdęcia,
• Zaburzenia wypróżniania (szczególnie zatwardzenia),
• Problemy z oddawaniem moczu,
• Nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych,
• Utrata masy ciała,
• Przewlekłe zmęczenie,
• Przewlekły stan podgorączkowy,
• Ogólne osłabienie,
• Poty nocne.

Badanie CA 125 nie wymaga specjalnego przygotowania. Nie występuje konieczność stawienia się na pobranie krwi na czczo. Test przeprowadzany jest w próbce krwi, która najczęściej pobierana jest z żyły podskórnej zlokalizowanej w obrębie dołu łokciowego.

Istotne jest, aby na badanie CA 125 stawić się we właściwym momencie cyklu miesiączkowego, u kobiet które nadal znajdują się w okresie przed menopauzą. Poziom antygenu CA 125 we krwi ulega cyklicznym zmianom. W czasie miesiączkowania jego wartości w sposób fizjologiczny są wyższe, podobnie w trakcie ciąży. Z tego powodu na badanie CA 125 najlepiej stawić się w czasie przed spodziewaną miesiączką.

W celu interpretacji wyników badania markera raka jajnika należy zestawić otrzymane rezultaty z zakresem norm referencyjnych, które umieszczane są na wydawanej dokumentacji. Należy zaznaczyć, że wyniki badania CA 125 nigdy nie powinny być interpretowane oddzielnie – każdorazowo należy zestawić je z wynikami innych badań laboratoryjnych (jak np. HE4) oraz obrazem klinicznym prezentowanym przez osobę badaną. Ze względu na złożoność mechanizmów odpowiedzialnych za poziomy markerów nowotworowych, wyniki badania najlepiej jest omówić z lekarzem prowadzącym przypadek danego pacjenta.

Wzrost wartości markera CA 125 we krwi może wskazywać na rozwój raka jajnika. Warto jednak mieć na uwadze, że do podwyższenia stężeń tego markera nowotworowego może dochodzić także w przebiegu innych stanów chorobowych, niekoniecznie wynikających z choroby onkologicznej. Poza rakiem jajnika wzrost CA 125 we krwi może być obserwowany także m.in. na skutek:

• Marskości wątroby,
• Raka piersi,
• Raka żołądka,
• Endometriozy,
• Raka trzustki,
• Chorób zapalnych w obrębie miednicy mniejszej,
• Obecności mięśniaków macicy.