31 marca 2017 - Przeczytasz w 3 min

Markery nowotworowe – Znaczenie diagnostyczne i przygotowanie do badania

Liczba zachorowań na nowotwory zwiększa się z roku na rok. Większe szanse na całkowity powrót do zdrowia lub znaczące przedłużenie życia mają pacjenci, u których uda się wykryć chorobę we wczesnym, bezobjawowym i nie dającym jeszcze przerzutów stadium.

Wielu nowotworom towarzyszy wzmożone uwalnianie cząsteczek określnych mianem markerów nowotworowych. To cząsteczki produkowane przez komórki nowotworu lub też zdrowe tkanki organizmu w odpowiedzi na toczący się w organizmie proces nowotworowy. Mogą być obecne we krwi, kale, płynie mózgowo-rdzeniowym, moczu, czy też wydzielinach z przewodu oddechowego (plwocinie). Stwierdzenie zwiększonego stężenia markera nowotworowego w analizowanym materiale, znacznie ułatwia ocenę stopnia zaawansowania choroby, zarówno przed rozpoczęciem leczenia jak i w jego trakcie. Do wykrywania chorób onkologicznych na podstawie wyników badań markerów nowotworowych należy jednak podchodzić ostrożnie.

Markery nowotworowe powinny być wykorzystywane tylko w trzech sytuacjach:

  • do oceny stopnia zaawansowania procesu nowotworowego już na etapie diagnozowania, choroby (wykonywane łącznie z innymi badaniami np. obrazowymi, histopatologicznymi),
  • w celu kontroli skuteczności leczenia (w trakcie chemio- radioterapii, po operacjach onkologicznych),
  • po zakończonym leczeniu, aby wykluczyć albo wcześnie rozpoznać nawrót nowotworu,
  • nie należy wykorzystywać pomiaru stężenia markerów nowotworowych do tzw. badań przesiewowych, czyli takich które wykonuje się profilaktycznie w celu wczesnego wykrycia choroby. Wyjątek stanowi PSA, czyli marker stosowany w diagnozowaniu raka prostaty.

Najczęściej oznacza się stężenie markerów następujących nowotworów:

Pomiar stężenia markerów nowotworowych wykonuje się najczęściej we krwi, rzadziej w płynie mózgowo – rdzeniowym albo w moczu. Na wynik badania mogą wpływać czynniki niezwiązane z chorobą nowotworową, dlatego ważne jest odpowiednie przygotowanie do badania. Obowiązuje kilka prostych zasad:

  • na badanie nie należy zgłaszać się z przeziębieniem, gorączką czy aktywnie toczącą się infekcją,
  • w przypadku oznaczania niektórych markerów (np. PSA dla raka prostaty) lekarz może zalecić powstrzymanie się od współżycia, unikanie długotrwałego przebywania w pozycji siedzącej czy też jazdy na rowerze,
  • na pobranie krwi można zgłosić się po posiłku, nie trzeba przestrzegać zasady bycia na czczo przed badaniami.

Ostrożna interpretacja

Wyniki badań markerów nowotworowych zawsze powinien interpretować lekarz. Są ku temu co najmniej dwie ważne przesłanki. Po pierwsze, może się zdarzyć, że poziom markera wzrośnie dopiero w zaawansowanym stadium choroby nowotworowej. Jeśli obserwujemy u siebie zmiany wzbudzające niepokój czy wątpliwości, należy zacząć od konsultacji z lekarzem, który zaproponuje inne, dostosowane do konkretnego przypadku metody weryfikacji podejrzenia nowotworu np. proste badanie obrazowe (USG). Po drugie, wynik badania markera może być fałszywie dodatni, a sprawcami pomyłek bywają inne, nienowotworowe choroby.

Inne niż nowotworowe przyczyny zwiększenia stężenia markerów nowotworowych:

  • PSA – zapalenie prostaty, niewydolność nerek, cewnikowanie pęcherza moczowego, jazda na rowerze,
  • CEA – choroby zapalne jelit, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, marskość wątroby,
  • CA 125 – endometrioza, stan zapalny w obrębie miednicy mniejszej,
  • CA 19-9 – stan zapalny wątroby lub/i trzustki.

Ze względu na powyższe przykłady nawet w sytuacji, gdy poziom markera nowotworowego we krwi jest wyższy niż dopuszczalny, nie należy popadać w panikę. Dalsze postępowanie i sposób wyjaśnienia przyczyn wzrostu stężenia markera nowotworowego powinien wskazać lekarz specjalista.

ZOBACZ e-PAKIET ONKOLOGICZNY DAMSKI

ZOBACZ e-PAKIET ONKOLOGICZNY MĘSKI

Powiązane badania

CEA
CEA. Antygen karcynoembrionalny. Oznaczenie CEA w surowicy,  przydatne w diagnostyce, prognozowaniu i monitorowaniu leczenia raka.

CA 19-9
 CA 19-9.  Oznaczany w surowicy marker raka trzustki, dróg wątrobowo-żółciowych oraz jelita  grubego i odbytnicy, przydatny w diagnostyce i postępowaniu z chorymi.

CA 125
CA 125. Marker raka jajnika. Oznaczany w surowicy jest przydatny w ocenie skuteczności leczenia i wykrywanie nawrotów choroby. Wchodzi w skład algorytmu oceny ryzyka raka jajnika:  ROMA. 

ROMA (Ca125+HE4+ROMA)
Ocena ryzyka raka jajnika zgodnie z algorytmem ROMA. 

HE4
Oznaczenie HE4 w surowicy krwi, przydatne w diagnostyce i monitorowaniu leczenia raka jajnika.  

AFP
  AFP, alfa-fetoproteina. W onkologii stężenie AFP w surowicy jest  markerem nowotworów zarodkowych jąder i jajników (nonseminoma i non-dysgerminoma)oraz raka wątrobowokomórkowego (hepatocellular carcinoma), przydatnym

PSA całkowity
PSA całkowity. Marker przerostu prostaty oznaczany we krwi, przydatny w diagnostyce, leczeniu i monitorowaniu przerostu i raka prostaty.

PSA wolny
PSA wolny. Marker raka prostaty (CaP) w krwi, wykorzystywany do obliczania stosunku stężeń: PSA wolny/PSA całkowity, określającego ryzyko obecności CaP.

PSA panel (PSA,FPSA, wskaźnik FPSA / PSA)
PSA panel (PSA, fPSA, wskaźnik fPSA/PSA). Wyliczanie stosunku PSA wolnego (fPSA) do PSA całkowitego (tPSA) w krwi, jako wskaźnika prawdopodobieństwa raka prostaty (CaP).