CA 19-9

Oznaczany w surowicy marker raka trzustki, dróg wątrobowo-żółciowych oraz jelita  grubego i odbytnicy,  CA 19-9,  jest przydatny w diagnostyce i postępowaniu z chorymi. CA 19-9 (z ang. cancer antigen 19-9, carcinoma antigen 19-9) jest monsialogangliozydem obecnym w glikoproteinie wydzielanej w zwiększonych ilościach do śluzu przez komórki  m.in. trzustki i raka jelita grubego (sialowanym antygenem Lewis’a krwinek). CA 19-9 jest również wykrywany w mucynie uwalnianej do surowicy chorego. W niewielkich ilościach jest obecny w surowicy osób zdrowych, a jego źródłem są zdrowe: trzustka, drogi żółciowe, nabłonek żołądka, okrężnicy, macicy i ślinianek. Nieznacznie podniesiony poziom CA 19-9 obserwowany jest u chorych na łagodne choroby zapalne wątroby i dróg żółciowych, trzustki i przewodu pokarmowego, w łagodnych nowotworach jajników i macicy. Bardzo znaczny wzrost stężenia CA 19-9 występuje w surowicy chorych na raka trzustki (w tym bezobjawowych). Czułość kliniczna testu w przypadku raka trzustki dochodzi do 95%, specyficzność do 100%. Mniejszy, ale o wiele większy niż w przypadków wymienionych chorób łagodnych,  wzrost CA 19-9  ma miejsce w przypadku chorych na raka dróg wątrobowo-żółciowych (67% przypadków), na  raka żołądkowo-jelitowego, w tym głównie na raka jelita grubego (18% przypadków). W przypadku chorych na raka trzustki, CA 19-9  wykorzystywany jest w diagnostyce, monitorowaniu leczenia, wznowy i przerzutów. Jest również użyteczny w monitorowaniu leczenia raka dróg żółciowych i raka żołądka. 

Wzrost stężenia: rak trzustki, rak dróg żółciowych, rak jelita grubego i odbytnicy, rak żołądka, rak wątrobowokomórkowy, rak piersi, zapalenie trzustki, łagodne choroby przewodu pokarmowego.

Przeciwciała heterofilne.

Markery nowotworowe to grupa substancji, których podwyższone stężenia we krwi mogą wskazywać na rozwój różnego typu chorób onkologicznych w organizmie. Antygen CA 19-9 jest jednym z markerów nowotworowych, które wykorzystywane są podczas diagnozowania oraz różnicowania poszczególnych raków narządów układu pokarmowego. Kiedy należy wykonać badanie CA 19-9, jakie objawy mogą wskazywać na rozwój raka przewodu pokarmowego, kto powinien oznaczyć CA 19-9 oraz o czym mogą świadczyć zbyt wysokie poziomy CA 19-9 we krwi?

Badanie CA 19-9 to test laboratoryjny przeprowadzany w próbce krwi żylnej, która najczęściej pobierana jest z naczynia podskórnego zlokalizowanego w dole łokciowym. Test ten polega na oznaczeniu stężenia określonej substancji we krwi pacjenta – CA 19-9, czyli antygenu nowotworowego 19-9 (cancer antigen 19-9).

Biochemicznie CA 19-9 jest monsialogangliozydem, czyli molekułą zaliczaną do grupy węglowodanów. Głównym zastosowaniem badania CA 19-9 jest diagnostyka raka trzustki, ocena skuteczności wdrożonego leczenia w tej chorobie oraz prognoza dalszych rokowań u pacjenta. Poza rakiem trzustki poziom CA 19-9 we krwi może wzrastać także w przebiegu innych, nienowotworowych, schorzeń układu pokarmowego, takich jak m.in. zapalenie wątroby, OZT (ostre zapalenie trzustki), choroby dróg żółciowych oraz pęcherzyka żółciowego.

Podobnie jak wiele innych markerów nowotworowych CA 19-9 występuje także w organizmie osób zdrowych. Fizjologicznie CA 19-9 produkowany jest w niewielkich ilościach przez komórki nabłonkowe m.in. dróg żółciowych, trzustki, żołądka, okrężnicy oraz ślinianek. Ze względu na tę charakterystykę markera CA 19-9 oraz możliwe, inne przyczyny podwyższenia jego wartości we krwi, samo oznaczenie poziomów CA 19-9 nie wystarczy do postawienia rozpoznania. Badanie to najczęściej przeprowadzane jest w połączeniu z innymi testami laboratoryjnymi (takimi jak m.in. morfologia krwi obwodowej, ocena parametrów wątrobowych lub pomiar stężenia amylazy i lipazy we krwi) oraz badaniami obrazowymi – w przypadku raka trzustki najczęściej jest to tomografia komputerowa jamy brzusznej z podaniem kontrastu dożylnego. Dokładny zakres badań diagnostycznych niezbędnych do potwierdzenia lub wykluczenia raka trzustki każdorazowo ustalany jest indywidualnie.

Badanie antygenu nowotworowego CA 19-9 stanowi jedno z badań dodatkowych, które wykonywane są w przypadku podejrzenia raka trzustki. Oznaczenie poziomów tego markera nowotworowego stosowane jest także w ocenie pooperacyjnej pacjenta z rozpoznanym rakiem trzustki oraz po włączeniu chemio lub radioterapii. . Marker CA 19-9 wykazuje dość wysoką czułość w przebiegu omawianego nowotworu trzustki. Poziomy tego markera we krwi wykazują wysoką korelację ze stopniem zaawansowania choroby oraz pozwalają na ocenę dalszych rokowań pacjenta. Szczególnie istotna jest tutaj dynamika zmian stężeń CA 19-9 we krwi przed wdrożeniem określonych procedur leczniczych oraz po ich przeprowadzeniu.

Rak trzustki to złośliwy nowotwór wywodzący się z tkanki nabłonkowej tego narządu. Schorzenie to najczęściej występuje w tzw. krajach wysokorozwiniętych. Rak trzustki zazwyczaj rozpoznawany jest u mężczyzn po 50 roku życia. Wyróżnia się liczne czynniki zwiększające ryzyko rozwoju tej choroby, przy czym do najistotniejszych z nich zalicza się m.in.:

• Palenie papierosów i innych wyrobów tytoniowych,
• Cukrzyca typu 2,
• PZT, czyli przewlekłe zapalenie trzustki,
• Nadmierne spożycie alkoholu,
• Otyłość oraz nadwaga.

Podobnie jak w przypadku wielu innych nowotworów rak trzustki przez długi czas może rozwijać się w sposób bezobjawowy, a pierwsze dolegliwości pojawiają się najczęściej dopiero gdy choroba znajduje się w wysokim stadium zaawansowania. Wczesne objawy w wielu przypadkach mogą zostać zbagatelizowane, jako że przypominają inne, mniej groźne schorzenia układu pokarmowego. Nigdy jednak nie należy ignorować niepokojących dolegliwości, jako że mogą one świadczyć o rozwoju poważnych schorzeń.

Oznaczenie markera nowotworowego CA 19-9 (w połączeniu z innymi badaniami diagnostycznymi) może zostać zlecone w celu wyjaśnienia przyczyn objawów, które mogą wynikać z rozwoju raka trzustki. Do objawów tych zalicza się m.in.:

• Nudności,
• Wymioty,
• Szybko pojawiające się uczucie pełności podczas posiłku,
• Ból zlokalizowany w nadbrzuszu,
• Żółtaczka – zażółcenie skóry oraz błon śluzowych,
• Tłuszczowe stolce,
• Przewlekłe zatwardzenia,
• Zmiana zabarwienia moczu na ciemniejszy kolor.

Badanie poziomu CA 19-9 we krwi nie wymaga specjalnego przygotowania. Test ten może zostać przeprowadzony o każdej porze dnia. Nie występuje konieczność stawienia się na badanie na czczo. Warto zadbać o właściwe nawodnienie organizmu przed pobraniem krwi.

W celu interpretacji wyników badania antygenu CA 19-9 we krwi należy zestawić otrzymane rezultaty z zakresem referencyjnym, który umieszczany jest na dokumentacji wydawanej osobie badanej. Normy CA 19-9 zależne są od stosowanych przez dane laboratorium metod analitycznych i mogą różnić się pomiędzy poszczególnymi placówkami. Otrzymany wynik każdorazowo należy omówić z lekarzem prowadzącym, jako że nie w każdym przypadku nieprawidłowe rezultaty tego badania będą wskazywały na rozwój niebezpiecznego procesu chorobowego. W celu precyzyjnego ustalenia źródła problemów zdrowotnych może być konieczne przeprowadzenie dodatkowych badań laboratoryjnych lub/oraz badań obrazowych. Decyzja na temat dalszego postępowania każdorazowo powinna być podejmowana przez lekarza prowadzącego po uwzględnieniu wszystkich czynników potencjalnie wpływających na stan zdrowia pacjenta.

Stopień podwyższenia poziomów markera CA 19-9 we krwi jest istotny z diagnostycznego punktu widzenia. W przypadku chorób zapalnych narządów przewodu pokarmowego najczęściej górna granica normy dla CA 19-9 jest przekroczona kilkukrotnie. W przypadku raka trzustki stężenie antygenu nowotworowego jest znacząco podwyższone – warto jednak zaznaczyć, że nieprawidłowe, zbyt wysokie wartości CA 19-9 każdorazowo wymagają zestawienia z wynikami innych testów laboratoryjnych, badań obrazowych oraz z obrazem klinicznym prezentowanym przez pacjenta.

Podwyższony poziom CA 19-9, poza rakiem trzustki może występować także w przebiegu innych chorób, takich jak m.in.:

• Rak dróg żółciowych,
• Rak jelita grubego,
• Rak żołądka,
• Zapalenie trzustki,
• Zapalenie wątroby,
• Marskość wątroby,
• Zapalenie płuc,
• Zapalenie pęcherzyka żółciowego.