Hemoglobina glikowana

Oznaczenie hemoglobiny glikowanej A1c (HbA1c) służy do u monitorowania przebiegu cukrzycy i pomocy w decyzjach terapeutycznych. Wynik HbA1c odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi w okresie poprzedzających 2-3 miesięcy. Część glukozy we krwi nieenzymatycznie kondensuje z aminokwasem waliną znajdującym się na końcu łańcucha białkowego hemoglobiny A, głównej formy hemoglobiny u dorosłych. Glikozylacja hemoglobiny jest procesem nieodwracalnym, stąd glukoza związana z hemoglobiną pozostaje w erytrocycie do końca życia krwinki. HbA1c stopniowo ulega eliminacji z krążenia w miarę powstawania generacji erytrocytów zawierających hemoglobinę nieglikowaną, sukcesywnie zastępujących erytrocyty starsze. Stężenie HbA1c we krwi jest proporcjonalne do długości życia erytrocytu i stężenia glukozy w krwi. Ze względu na długi czas życia erytrocytów (średnio 120 dni) oznaczone wartości HbA1c odzwierciedlają poziomy glukozy w poprzedzających 6-8 tygodniach. 50% puli odzwierciedla poziom glukozy z miesiąca poprzedzającego badanie, okres poprzedzających 60-120 dni reprezentowany jest przez 25% HbA1c. Gwałtowny wzrost stężenia glukozy wpływa na szybkie zmiany HbA1c w ciągu pierwszych dwóch miesięcy, z następującą później stabilizacją. Przy interpretacji wyników oznaczeń HbA1c należy uwzględnić czynniki interferujące, takie jak zmiany czasu życia erytrocytów, hemoglobinopatie czy chemiczne modyfikacje hemoglobiny. Zaniżony poziom HbA1c obserwowany jest po utracie krwi i w anemii hemolitycznej. W przypadku niedokrwistości z niedoboru żelaza występuje podwyższony poziom HbA1c  związany z większym odsetkiem „starych” krwinek. Badanie A1c wykorzystywane jest głównie do kontroli wyrównania poziomu glukozy u chorych na cukrzycę w celu korekty leczenia lub dla ustalenia wysokości poziomu przed leczeniem. Wykonywane jest kilka razy w roku. 

Wzrost stężenia (odsetek HbA1c): wzrost stężenia glukozy (cukrzyca), niedokrwistość z niedoboru żelaza, w niektórych metodach chromatograficznych niewęglowodanowe modyfikacje hemoglobiny (alkoholizm, zatrucie ołowiem, mocznica, długotrwałe stosowanie dużych dawek aspiryny),

Obniżone wartości (odsetek HbA1c): niedokrwistość hemolityczna, utrata krwi, choroby i stany skracające czas przeżycia krwinek np. występowanie nieprawidłowych form hemoglobiny. Zwykle mamy do czynienia z wynikami fałszywie zaniżonymi.

Przeciwciała heterofilne.

Hemoglobina glikowana oznaczana jest skrótem HbA1C. Jest to zmieniona forma prawidłowej hemoglobiny, która powstaje na skutek przyłączania się cząsteczek glukozy do tego białka. reakcja taka zachodzi  szczególnie u osób, które doświadczają przewlekłej hiperglikemii. Z tego powodu oznaczenie stężeń HbA1C wykorzystywane jest przede wszystkim do monitorowania skuteczności leczenia cukrzycy. Kto powinien wykonać oznaczenie stężeń hemoglobiny glikowanej, czym dokładnie jest HbA1C oraz o czym może świadczyć nieprawidłowy wynik badania hemoglobiny glikowanej?

Hemoglobina to białko obecne w erytrocytach, czyli krwinkach czerwonych. To właśnie dzięki niej krew posiada czerwony kolor, a erytrocyty są w stanie pełnić swoje funkcje. Dzięki hemoglobinie możliwe jest skuteczne wiązanie cząsteczek tlenu w płucach oraz transport tego pierwiastka do pozostałych tkanek organizmu.

Do cząsteczek hemoglobiny mogą przyłączać się różnego typu związki organiczne. W przypadku, gdy jest to cząsteczka glukozy proces ten nazywany jest glikacją, a powstający produkt – hemoglobiną glikowaną. Reakcja ta zachodzi w sposób spontaniczny, jednak nasilenie procesu glikacji hemoglobiny jest proporcjonalne do występującej we krwi hiperglikemii. Oznacza to, że u osób, które przewlekle posiadają podwyższony poziom cukru (glukozy) we krwi obecne są wyższe stężenia HbA1C.

Najczęstszą przyczyną długotrwałych, nieprawidłowych stężeń glukozy we krwi jest cukrzyca. Schorzenie to dzieli się na dwa główne podtypy – cukrzycę typu 1 oraz cukrzycę typu 2. Cukrzyca typu pierwszego, dawnej określana mianem „cukrzycy wieku dziecięcego” warunkowana jest genetycznie, a pierwsze objawy pojawiają się na dość wczesnych etapach życia chorego.

Cukrzyca typu drugiego, czyli tzw. „cukrzyca nabyta” rozwija się u osób dorosłych. Ryzyko wystąpienia tej choroby wzrasta w przypadku współwystępowania m.in. otyłości, nieprawidłowych nawyków dietetycznych oraz określonych zaburzeń metabolicznych.

Cukrzyca typu pierwszego oraz cukrzyca typu drugiego różnią się od siebie patomechanizmem rozwoju choroby, jednak w obydwu przypadkach głównym problemem jest nieprawidłowy metabolizm węglowodanowy organizmu, który prowadzi do występowania zbyt wysokich stężeń cukru we krwi. Przewlekła hiperglikemia związana z cukrzycą może prowadzić do rozwoju licznych, poważnych powikłań zdrowotnych. Z tego powodu istotne jest skuteczne leczenie, które pozwoli na długoterminowe zapanowanie nad poziomem glukozy we krwi.

Oznaczenie stężeń hemoglobiny glikowanej we krwi najczęściej przeprowadzane jest w celu pomiaru skuteczności wdrożonego leczenia przeciwcukrzycowego. Dzięki względnie długim czasom przeżycia krwinek czerwonych w krwiobiegu, pomiar poziomu HbA1C pozwala na ocenę glikemii na przestrzeni ok. 6 do 10 tygodni poprzedzających badanie. Zbyt wysokie wartości hemoglobiny glikowanej wykryte w tym badaniu laboratoryjnym sugerują niedostateczną kontrolę glikemii oraz występowanie podwyższonych stężeń glukozy we krwi w okresie kilku tygodni przed pobraniem krwi.

Na podstawie wyników tego badania lekarz prowadzący chorego może zadecydować o konieczności modyfikacji wdrożonego leczenia. W niektórych przypadkach konieczne może być przeprowadzenie dodatkowych badań laboratoryjnych, których zakres zależny jest od indywidualnej sytuacji zdrowotnej pacjenta.

Nowością jest zastosowanie pomiaru HbA1C w rozpoznawaniu cukrzycy. Wg zaleceń klinicznych dotyczących zasad rozpoznawania zaburzeń gospodarki węglowodanowej  wyrażonych w Stanowisku Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2022,  przy braku występowania objawów lub przy współistnieniu objawów i glikemii przygodnej < 200 mg/dl (< 11,1 mmol/l), podstawą do rozpoznania cukrzycy jest pomiar hemoglobiny glikowanej (HbA1c), którego wynik  ≥ 6,5% (≥ 48 mmol/ mol).

Przeprowadzenie oznaczenia stężeń hemoglobiny glikowanej zalecane jest osobom, u których cukrzyca została już rozpoznana oraz rozpoczęto leczenie mające na celu kontrolę glikemii. W zależności od dodatkowych uwarunkowań klinicznych badanie to powinno być przeprowadzane regularnie, co trzy miesiące.

Badanie HbA1C może zostać zlecone w przypadku świeżej diagnozy cukrzycy oraz w przebiegu cukrzycy ciężarnych. Dzięki temu badaniu możliwa jest pośrednia ocena stopnia nasilenia choroby, co wpływa na dalsze decyzje w zakresie optymalnego leczenia. Dzięki oznaczeniu stężeń hemoglobiny glikowanej możliwa jest ocena ryzyka rozwoju powikłań źle kontrolowanej cukrzycy, takich jak m.in. retinopatia cukrzycowa lub nefropatia cukrzycowa.

W wielu przypadkach cukrzyca może rozwijać się w sposób skąpoobjawowy przez dość długi okres. Dolegliwości, które mogą wskazywać na występowanie przewlekłej hiperglikemii to m.in.:

• Wzmożone pragnienie oraz spożywanie płynów,
• Zwiększona objętość oddawanego w ciągu doby moczu,
• Wzrost apetytu,
• Niezamierzona utrata masy ciała,
• Ogólne osłabienie,
• Zaburzenia koncentracji,
• Częste występowanie infekcji, np. zakażeń układu moczowego,
• Przedłużony czas gojenia się ran skórnych.

W celu interpretacji wyników badania hemoglobiny glikowanej należy zestawić otrzymane rezultaty z wartościami referencyjnymi, które umieszczane są na dokumentacji wydawanej osobie badanej. Zakresy norm dla stężeń HbA1C we krwi zależne są od wielu czynników, m.in. typu cukrzycy na którą choruje pacjent, wieku oraz dodatkowych uwarunkowań zdrowotnych.

Kompleksowa interpretacja wyniku wymaga uwzględniania wszystkich dodatkowych czynników, które mogą wpływać na stężenie hemoglobiny glikowanej we krwi  i przeprowadzana jest przez lekarza który prowadzi leczenie przeciwcukrzycowe danej osoby. Na podstawie otrzymanych danych podejmuje on optymalne  decyzje dotyczące ewentualnego modyfikowania stosowanej do tej pory farmakoterapii.

Zaniżenie wartości hemoglobiny glikowanej we krwi może wynikać m.in. ze współwystępowania niedokrwistości hemolitycznej, która prowadzi do nadmiernego rozpadu krwinek czerwonych lub też z innych chorób wpływających na czas przeżycia erytrocytów oraz występowanie nieprawidłowych form hemoglobiny. W większości przypadków wynik jest jednak fałszywie zaniżony i wymaga powtórnego potwierdzenia.

Zbyt wysokie stężenia hemoglobiny glikowanej we krwi w znaczącej większości przypadków wskazują na niedostateczną kontrolę glikemii, która prowadzi do przewlekłego występowania zbyt wysokich stężeń glukozy we krwi. Współwystępowanie niedokrwistości wywoływanej niedoborem żelaza również może prowadzić do  fałszywego zawyżenia wyniku badania. Określone choroby także mogą wpływać na wyniki badania HbA1C – są to m.in. mocznica, zatrucie ołowiem lub przewlekły alkoholizm.

Interpretacja zbyt niskich lub zbyt wysokich wyników badania HbA1C każdorazowo wymaga konsultacji lekarskiej w celu ustalenia przyczyn uwidocznionych nieprawidłowości.