Jakie badania do endokrynologa? Co warto zbadać przed wizytą?

Endokrynolog jest lekarzem specjalistą, który zajmuje się leczeniem osób ze schorzeniami wynikającymi z zaburzeń hormonalnych. Do takich dolegliwości należą między innymi problemy z tarczycą, zaburzenia dojrzewania, zaburzenia wzrostu, cukrzyca czy menopauza. Układ hormonalny (inaczej dokrewny) składa się z wielu gruczołów – podwzgórza, przysadki mózgowej, tarczycy, przytarczyc, nadnerczy, trzustki, jajników oraz jąder, których zadaniem jest wydzielanie hormonów. Hormony działają jak przekaźniki chemiczne, podróżując po całym ciele i uruchamiają różne funkcje. Niektóre regulują wzrost i dojrzewanie płciowe, podczas gdy inne kontrolują temperaturę ciała czy metabolizm. Jeszcze inne wpływają na poziom glukozy we krwi, nastrój i potrzeby seksualne. Niewiele jest rzeczy, których hormony nie robią. Dlatego zakres badań endokrynologicznych, które możemy wykonać przed wizytą u lekarza endokrynologa jest szeroki.

Kiedy należy udać się do endokrynologa?

Niepożądane objawy, które z pozoru mogą wydawać się błahe, ale powinny zwrócić naszą uwagę i które warto skonsultować z lekarzem endokrynologiem to między innymi:

• przyrost lub nagła utrata masy ciała,
• nadmierna senność lub bezsenność,
• nadmierne wypadanie włosów,
• łamliwe paznokcie,
• przesuszona skóra,
• nadmierna potliwość,
• wahania nastrojów,
• depresja,
• nieregularne miesiączki lub brak miesiączki,
• trądzik,
• łysienie,
• nadmierne owłosienie,
• przerost gruczołu piersiowego u mężczyzn (ginekomastia,)
• zaburzenia erekcji,
• zaburzenia w dojrzewaniu płciowym (opóźnienie bądź przyspieszenie),
• zaburzenia wzrostu,
• trudności z zajściem w ciążę.

Jakie badania zrobić przed wizytą u endokrynologa?

Wstępne zalecenia dotyczące badań endokrynologicznych, które można wykonać przed wizytą u endokrynologa powinien przekazać lekarz pierwszego kontaktu. Wskazania do wizyty u endokrynologa zwykle nie są jednoznaczne i zależą od dolegliwości jakie towarzyszą pacjentowi. Często jest to zespół objawów, który wymaga wykonania testów z kilku grup. Poniżej przedstawiono badania z krwi jakie można zrobić przed wizytą u endokrynologa, aby usprawnić diagnostykę i wprowadzić terapię dostosowaną do naszych potrzeb.

Badania podstawowe, które zawsze warto wykonać udając się do każdego specjalisty, jak również, gdy wykonujemy badania okresowe to:

• Morfologia krwi – jest podstawowym badaniem, które ocenia elementy morfotyczne występujące w naszej krwi. Dzięki temu badaniu, które opisane jest pod postacią skomplikowanych parametrów, lekarz lub doświadczony diagnosta laboratoryjny może ocenić, czy doszło do pojawienia się stanu zapalnego czy infekcji w naszym organizmie, czy jesteśmy odpowiednio nawodnieni lub czy osłabienie i bóle głowy nie wynikają z anemii niedoborowej.
• Badanie ogólne moczu – skład moczu wbrew pozorom jest bogaty i już jego kolor i gęstość może stanowić wskazówki co do oceny kondycji zdrowia pacjenta. Ponadto parametry oceniane w moczu nie tylko mówią o funkcji nerek, ale również o stanie innych narządów jak wątroba czy trzustka.
• Glukoza – ocenia poziom „cukru” we krwi. Należy pamiętać, że ten parametr, aby był wiarygodny musi być oceniany na czczo. Poziom glukozy (zazwyczaj jej nadmiar) wpływa negatywnie na wiele struktur w organizmie, jak również może współtowarzyszyć wielu chorobom, także o podłożu endokrynologicznym.
• TSH – jest podstawowym hormonem pośrednio oceniającym stan tarczycy. To badanie powinno być okresowo wykonywane szczególnie u kobiet, ponieważ tą grupę najczęściej dotykają schorzenia tego gruczołu.
• Poziom witaminy D3 – określanej jako 25-hydroksy witamina D – witamina 25(OH)D – suplementacja witaminy D jest konieczna ze względu na jej szerokie spektrum działania nie tylko w układzie kostno-szkieletowym, ale również w pozostałych układach i wielu ważnych procesach.

Badania endokrynologiczne z krwi, które ukierunkowane są na diagnostykę zaburzeń funkcjonowania tarczycy to:

• TSH – służy jako „system wczesnego ostrzegania” – wysoki poziom TSH wskazuje, że tarczyca nie wytwarza wystarczającej ilości hormonu (pierwotna niedoczynność tarczycy). Sytuacja odwrotna, w której poziom TSH jest niski, zwykle wskazuje na to, że tarczyca produkuje zbyt dużo hormonu tarczycy (nadczynność tarczycy)
• fT4 – jest główną formą hormonu tarczycy krążącego we krwi
• fT3 – jest drugim hormonem wytwarzanym bezpośrednio przez tarczycę
• Przeciwciała anty –TPO – przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej, choroba autoimmunologiczna
• Przeciwciała anty – TG – przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie (białko hormonalne)

Choroby, które najczęściej są diagnozowane przez endokrynologa po badaniach z krwi oraz dodatkowych takich jak USG czy biopsja to:

• Niedoczynność tarczycy (np. choroba Hashimoto)
• Nadczynność tarczycy (np. choroba Graves – Basedowa)
• Guzki i nowotwory tarczycy.

Do badań hormonalnych dla kobiet z zaburzeniem miesiączkowania, nadmiernym owłosieniem, problemami z zajściem w ciążę czy w okresie menopauzalnym, najczęściej zaliczamy badanie stężenia:

• TSH – zaburzenia tarczycy mogą być przyczyną zaburzeń miesiączkowania, owulacji, jak również trudności w zajściu w ciążę,
• LH  i FSH – to bardzo ważne hormony kobiece kontrolujące pracę gonad, czyli jajników jak i cykl miesięczny kobiety. Bardzo ważne jest, aby te badania wykonywać między 3 a 5 dniu cyklu (krwawienia miesięcznego),
• AMH – jest to jedno z podstawowych badań służących ocenie płodności – warto wykonać to badanie, gdy kobieta stara się o ciążę,
• Estradiol – to hormon, który reguluje temperaturę ciała, przyczynia się do procesu twardnienia chrząstek kości nasadowych kości długich, bierze udział w rozroście błony śluzowej macicy jak również dojrzewaniu pęcherzyków w jajniku,
• Progesteron – bierze udział w utrzymaniu ciąży,
• Testosteron – zaburzenia poziomu tego hormonu u kobiet wywołuje wiele niepożądanych problemów od trądziku, nadmiernego owłosienia po niepłodność,
• DHEA – S – czyli siarczanu dehydroepiandrosteronu, u kobiet uczestniczy w produkcji estrogenów (hormonów płciowych),
• Prolaktyna – wysoka prolaktyna u kobiet powoduje zaburzenia miesiączkowania, niepłodność, trądzik i nadmierne owłosienie.

Na podstawie wymienionych badań hormonalnych lekarz endokrynolog bądź ginekolog-endokrynolog może diagnozować przyczyny:

• Niepłodności,
• Torbieli jajników,
• Zaburzeń menopauzalnych,
• Zespół policystycznych jajników (PCOS),
• Zaburzeń miesiączkowania,
• Zaburzeń owulacji,
• Nadmiernego owłosienie,
• Mlekotoku i bólu piersi.

Badania hormonalne dla mężczyzn, na podstawie których endokrynolog będzie mógł ocenić stan układu hormonalnego mężczyzny oraz powiązać lub ewentualnie wykluczyć jednostki chorobowe związane z objawami to:

• Testosteron – to najważniejszy męski hormon wytwarzany przez jądra, warunkuje męskie cechy płciowe,
• FSH – wysoki poziom tego hormonu u mężczyzn może oznaczać niewydolność jąder, uszkodzenie ich struktur oraz wyjaśniać obniżoną produkcję lub brak plemników (azoospermia),
• Prolaktyna – wysoka prolaktyna u mężczyzn impotencja i ginekomastia (powiększenie piersi) jak również zaburzenia libido,
• DHEA – S – pełni rolę w procesie stymulacji produkcji testosteronu i estrogenów.

Do objawów zespołu niedoboru testosteronu należą:

• obniżone libido,
• zaburzenia wzwodu,
• ginekomastia (powiększenie piersi),
• zmniejszenie owłosienia ciała,
• zmniejszenie masy mięśniowej,
• tendencja do otyłości,
• niepłodność,
• hipogonadyzm (defekt układu rozrodczego męskiego).

Endokrynolog a cukrzyca

Lekarz endokrynolog posiada również szeroką wiedzę na temat choroby metabolicznej jaką jest cukrzyca i może być lekarzem pierwszego rzutu zanim trafi się do lekarza diabetologa. Choroba ta jest związana z nieprawidłowym funkcjonowaniem trzustki, która jest gruczołem dokrewnym i produkuje hormony regulujące poziom glukozy we krwi — insulinę i glukagon. W diagnostyce cukrzycy bądź podejrzeniu stanu przedcukrzycowego, jak również nieprawidłowej tolerancji glukozy wykonuje się badania:

• stężenie glukozy na czczo,
• doustny test tolerancji glukozy (OGTT), 
• oznaczenie hemoglobiny glikowanej HbA1c.

W związku z bardzo szeroką gamą działań układu hormonalnego oraz wpływ na prawie wszystkie procesy zachodzące w naszym organizmie, problem lub choroba, który dotyczy pacjenta może wymagać podejścia multidyscyplinarnego np. endokrynologa i ginekologa czy też endokrynologa i diabetologa. Wykonanie badań endokrynologicznych z krwi przed wizytą u specjalisty może przyspieszyć diagnostykę problemu lub choroby, jak również wprowadzić odpowiednią terapię dostosowaną do potrzeb pacjenta.

Autor: Dr n.med. Iwona Chromik

Bibliografia:

1.     Laboratory Testing in Thyroid Conditions – Pitfalls and Clinical Utility. Soh SB, Aw TC. Ann Lab Med. 2019;39(1):3–14.

2.     Zalecenia Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego oraz Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego dotyczące diagnostyki i leczenia zaburzeń funkcji tarczycy w cukrzycy typu 1 i 2. Sowiński J., Czupryniak L., Milewicz A., Hubalewska-Dydejczyk A, Szelachowska M, Ruchała M, Lewiński A, Górska M, Siewko K, Wender-Ożegowska E, Zozulińska-Ziółkiewicz D, Junik R, Sawicka N, Gutaj P. Endokrynologia Polska 2013; 64.

3.     Diagnostyka Laboratoryjna Tom I pod redakcją Andrzeja Szutowicza i Anny Raszei-Specht Gdańsk 2009, Gdański Uniwersytet Medyczny.