Prokalcytonina, ilościowo

Prokalcytonina, PCT,  jest wykrywanym we krwi, zawierającym 116 aminokwasów,  prohormonem kalcytoniny. Obie formy są zupełnie odrębnymi białkami. Kalcytonina jest wytwarzana wyłącznie przez komórki C tarczycy w odpowiedzi na bodźce hormonalne. Odgrywa istotną rolę w regulacji gospodarki wapniowej i fosforanowej, w metabolizmie kości i jest markerem nowotworu rdzeniastego raka tarczycy, MTC (ang. medullary thyroid carcinoma). U zdrowych osób PCT jest szybko przetwarzana do dojrzałego hormonu – kalcytoniny. Stąd wartości PCT u osób niezakażonych są bardzo niskie: < 0,1 µg/L. W przypadku infekcji bakteryjnej synteza PCT indukowana jest poza tarczycą, w tkance miąższowej wielu narządów, a następnie uwalniana do krążenia w dużych ilościach. Początkowo PCT w małych ilościach (< 2 godz.) uwalniana jest przez monocyty obecne w najbliżej miejsca zakażenia, pod wpływem stymulacji cytokinami. Ta ograniczona synteza, odgrywa ważną rolę w inicjacji wybuchu syntezy PCT w tkankach spichrzowych. Wybuch, równoczesny  we wszystkich tkankach magazynujących, osiąga pik w 12-24 godz. Ponieważ tkanka miąższowa stanowi najobficiej reprezentowaną tkankę organizmu, wygenerowany przez nią wzrost stężenia PCT może być 100 000-krotny. Wybuch PCT trwa tak długo, jak długo istnieje bodziec do syntezy.
Wskazaniem do oznaczenia PCT jest:
• wczesne różnicowanie infekcji bakteryjnych i wirusowych, istotne dla decyzji o charakterze wdrażanej terapii – wprowadzeniu antybiotyku, zabiegu chirurgicznym • monitorowanie chorych ze zwiększonym ryzykiem rozwoju zakażenia, np. po zabiegach chirurgicznych, po transplantacji, podczas immunosupresji • określenie  stopnia uogólnienia, ciężkości i rozwoju infekcji bakteryjnej • monitorowanie przebiegu i rokowań w posocznicy, SIRS i zespole niewydolności wielonarządowej • monitorowanie stopnia opanowania zakażenia w wyniku zabiegu chirurgicznego lub podjętej antybiotykoterapii • optymalizacja czasu trwania antybiotykoterapii • wczesna diagnostyka różnicowa zakażeń u noworodków - monitorowanie skuteczności terapii i bieżące określanie momentu zakończenia antybiotykoterapii • monitorowanie i optymalizacja leczenia infekcji (w tym dróg oddechowych) u chorych po zabiegach chirurgicznych w oddziałach intensywnej opieki, poddanych wymuszonemu oddychaniu Pomiar stężenia PCT pozwala na skuteczną ocenę stanu pacjenta - wzrost PCT w surowicy jest związany z nasileniem oraz ze stopniem uogólnienia infekcji. Przy ciężkich zakażeniach stężenie PCT może wzrastać tysiące razy (np. w posocznicy i wstrząsie septycznym).
Wysokie stężenie PCT w pierwszych godzinach rozwijającej się infekcji przemawia za etiologią bakteryjną. Z tego względu prokalcytonina wykorzystywana jest do różnicowania ciężkich zakażeń bakteryjnych, zakażeń wirusowych i zakażeń o innej etiologii. Gwałtowne obniżanie stężenia PCT po wdrożeniu leczenia jest potwierdzeniem jego skuteczności (badanie kontrolne można wykonać po 24 godzinach od zastosowania terapii).
W stanach takich jak urazy mechaniczne, zabiegi chirurgiczne, infekcje wirusowe czy choroby autoimmunologiczne wzrost stężenia PCT jest nieznaczny  lub nie jest w ogóle obserwowany. Każdy wzrost stężenia świadczy o istniejącej patologii.
Zakresy referencyjne dla noworodków do 48 godziny życia są inne niż osób starszych.
 

Stężenie: poniżej 0,5 ng/ml – klinicznie nieistotne; powyżej 0,5 ng/ml – wzrost zależny od uogólnienia i ciężkości stanu.

Nieznaczny wzrost stężenia: zakażenia bakteryjne miejscowe lub ograniczone do narządu, kolonizacja bakteryjna, przewlekłe procesy zapalne, choroby autoimmunologiczne, stan po zabiegach chirurgicznych i  po oparzeniach,

Znaczny wzrost stężeń: uogólnione zakażenie bakteryjne, posocznica, zespół niewydolności wielonarządowej  (MODS), malaria, uogólnione zakażenia grzybicze, zakażenia bakteryjne narządów po przeszczepach, bakteryjne zapalenie płuc, bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, bakteryjne zapalenie wsierdzia.

Brak.

Choroby zakaźne organizmu skutkują, między innymi, wystąpieniem licznych zmian w zakresie stężeń poszczególnych substancji w krwiobiegu. Dzięki przeprowadzaniu pomiarów poziomów tych cząsteczek możliwa jest precyzyjna oraz szybka diagnostyka źródła choroby oraz wdrożenie właściwego leczenia. Jednym z najbardziej istotnych markerów zakażeń bakteryjnych oraz stanów zapalnych jest prokalcytonina. Kiedy należy oznaczyć poziom prokalcytoniny we krwi, w przebiegu jakich chorób dochodzi do zwiększania stężenia PCT, kto powinien wykonać badanie prokalcytoniny oraz o czym mogą świadczyć nieprawidłowe wyniki badania PCT?

Prokalcytonina, skrótowo oznaczana jako PCT, to peptyd stanowiący prekursor w syntezie kalcytoniny, czyli jednego z hormonów tarczycy, który odpowiedzialny jest za regulację gospodarki wapniowo-fosforanowej. W fizjologicznych warunkach zdrowia znacząca większość prokalcytoniny wykorzystywana jest w tkankach tarczycy, przez co stężenie PCT we krwi utrzymuje się na bardzo niskich poziomach.

Przydatność kliniczna oznaczenia prokalcytoniny wynika z jej roli w przebiegu procesów zapalnych. W przypadku nasilonej, uogólnionej, infekcji dochodzi do produkcji prokalcytoniny przez wiele komórek ludzkiego organizmu położonych poza tarczycą – m.in. przez makrofagi, komórki wątroby oraz monocyty. Z tego powodu prokalcytonina zaliczana jest do tzw. białek ostrej fazy, czyli substancji, które uczestniczą w przebiegu reakcji zapalnych, wykazując często bardzo silny wzrost stężenia we krwi.

Przeprowadzenie badania PCT uznawane jest za bardzo czuły marker zakażeń, jako że do wzrostu stężenia prokalcytoniny we krwi dochodzi bardzo szybko (czas rzędu godzin) od momentu nasilenia się infekcji/stanu zapalnego towarzyszącego chorobie lub urazowi. Dodatkowo, zakres wzrostu stężenia PCT ponad granicę stanu prawidłowego we krwi pozwala na dość skuteczne, wstępne różnicowanie źródła choroby. Największy wzrost PCT obserwuje się w przebiegu zakażeń bakteryjnych, podczas gdy w infekcjach wirusowych oraz chorobach zapalnych przebiegających bez zakażenia najczęściej nie występuje tak istotne podwyższenie wartości PCT we krwi.

Innym, szczególnie często stosowanym markerem stanu zapalnego jest CRP, czyli białko C-reaktywne (ang. C-Reactive Protein). W porównaniu z CRP prokalcytonina wykazuje większą swoistość w stosunku do zakażeń bakteryjnych. Sam wzrost CRP nie pozwala na różnicowanie etiologii choroby zapalnej, jako że do występowania nadmiernych ilości białka C-reaktywnego we krwi dochodzi zarówno w przebiegu infekcji bakteryjnych, wirusowych, jak i chorób zapalnych o charakterze nieinfekcyjnym.

Wartości CRP we krwi wzrastają wolniej w porównaniu ze wzrostem stężeń prokalcytoniny. Dzięki temu prokalcytonina może być oznaczana już w najwcześniejszych fazach zakażenia, a wyniki badania będą miarodajne. Warto jednak mieć na uwadze, że w większości przypadków badania te wykonywane są jednoczasowo, wraz z oznaczeniem innych parametrów diagnostycznych.

Przeprowadzenie kompleksowej diagnostyki oraz zestawienie ze sobą wyników licznych badań pozwala na precyzyjne określenie źródła zaburzeń zdrowotnych oraz wdrożenie właściwego, celowanego postępowania. Z tego powodu przed wykonaniem badań diagnostycznych warto skonsultować się z lekarzem, który na podstawie historii choroby oraz obrazu klinicznego prezentowanego przez pacjenta będzie w stanie zaplanować kompleksowy panel testów laboratoryjnych, a następnie zinterpretować ich wyniki.

Przeprowadzenie pomiaru stężenia prokalcytoniny we krwi zalecane jest osobom, które doświadczają dolegliwości mogących wskazywać na rozwój zakażenia, w tym gwałtownego, wywoływanego przez bakterie. Wzrost poziomu PCT we krwi wykazuje dość dobrą korelację ze stopniem nasilenia infekcji – oznacza to, że im wyższe stężenie prokalcytoniny we krwi, tym bardziej rozległy jest proces chorobowy. W przypadku uogólnionych zakażeń oraz posocznicy może dochodzić nawet do tysiąckrotnego wzrostu stężenia PCT, w porównaniu z wartościami wyjściowymi.

Samo badanie PCT nie jest narządowo swoiste. Dzięki temu test ten może zostać wykorzystany w przebiegu różnego typu zakażeń, takich jak m.in. zakażenia układu moczowego, zapalenie płuc, zakażenie układu pokarmowego lub też ZOMR (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych). Szczególnie istotne znaczenie posiada monitorowanie poziomu PCT w przebiegu wstrząsu septycznego – jest to niezwykle ciężki stan patologiczny, który może rozwinąć się w przebiegu nasilonych, uogólnionych infekcji.

Poza diagnozowaniem zakażeń, oznaczenie poziomu prokalcytoniny wykorzystywane jest także do oceny skuteczności wdrożonego leczenia. Po rozpoczęciu właściwej antybiotykoterapii po upływie 24 godzin od jej początku najczęściej obserwuje się gwałtowny spadek prokalcytoniny, co świadczy o odpowiednim doborze leku oraz optymalnym jego działaniu. W przypadku braku zmian stężenia prokalcytoniny lekarz może podejmować decyzje w zakresie ewentualnej modyfikacji rozpoczętej farmakoterapii oraz zmiany stosowanych leków.

Badanie PCT może zostać zlecone przez lekarza w przypadku występowania dolegliwości, które wskazują na bakteryjny charakter trwającego zakażenia. Są to m.in.:

• Gorączka,
• Uogólnione pogorszenie samopoczucia,
• Nasilone zmęczenie,
• Ból głowy.

W celu interpretacji wyników badania prokalcytoniny należy zestawić otrzymane rezultaty z zakresem referencyjnym PCT, który umieszczany jest na dokumentacji wydawanej pacjentowi. W odróżnieniu od zakresów prawidłowych podawanych dla innych badań, zakresy prawidłowych stężeń PCT, jako markera stanu zapalnego, są uniwersalne i znajdują odniesienia do rekomendacji klinicznych. Warto pamiętać, że prawidłowa interpretacja wyników badań diagnostycznych każdorazowo wymaga zestawienia danych z obrazem klinicznym oraz dodatkowymi uwarunkowaniami mogącymi wpływać na wyniki i proces diagnostyczny.

Wzrost stężenia prokalcytoniny we krwi może wynikać z wielu sytuacji klinicznych, które, tym samym, stanowią wskazania do wykonania badania rozważanego przez lekarza. Wyniki badania należy każdorazowo interpretować wyłącznie w odniesieniu do stanu klinicznego pacjenta, wyników innych badań laboratoryjnych oraz historii choroby osoby badanej.

W zależności od tego, jak znaczny jest wzrost stężenia PCT we krwi, wyniki mogą wskazywać m.in. na następujące choroby:

• Zakażenia bakteryjne – zarówno lokalne, jak i uogólnione,
• Posocznica,
• Malaria,
• Pooperacyjne zakażenia narządowe,
• Bakteryjne ZOMR (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych),
• Bakteryjne zapalenie płuc (badanie szczególnie istotne w szybkim rozpoznawaniu zakażeń szpitalnych u osób ze wspomaganym oddychaniem).