Infekcyjne zapalenie wsierdzia – objawy, rokowania, profilaktyka

Infekcyjne zapalenie wsierdzia to poważna choroba, wymagająca szybkiego rozpoznania oraz wdrożenia natychmiastowego leczenia – bagatelizowanie schorzenia grozi poważnymi powikłaniami zdrowotnymi, a nawet śmiercią pacjenta.

Wsierdzie – co to jest?

Serce jest jednym z najważniejszych organów w ludzkim organizmie. Dzięki niemu pompowana krew dostarcza tkankom tlen oraz substancje niezbędne do prawidłowego metabolizmu.

Serce otoczone jest włóknistym workiem, zwanym osierdziem lub nasierdziem. To cienka błona, która utrzymuje je w prawidłowej pozycji oraz chroni przed bezpośrednim kontaktem z otaczającymi narządami. Kolejną warstwą ściany serca jest śródsierdzie, które składa się z trzech elementów: szkieletu serca, mięśnia sercowego oraz układu bodźcoprzewodzącego. Najbardziej wewnętrzną warstwą ściany serca jest wsierdzie. Zbudowane jest ono z cienkiej warstwy – śródbłonka. Wsierdzie wyścieła od wewnątrz jamy serca, jest elementem budującym zastawki oraz większe naczynia krwionośne.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia – co to jest?

Jednym ze schorzeń mięśnia sercowego jest zapalenie wsierdzia: reumatyczne (powstające w przebiegu gorączki reumatycznej) oraz infekcyjne.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia IZW (ang. infective endocarditis), zwane w skrócie zapaleniem wsierdzia, to schorzenie o podłożu zapalnym. Choroba może rozwinąć się w obrębie zastawek serca, wsierdzia wyściełającego przedsionki i komory, duże naczynia klatki piersiowej i połączenia naczyniowe. Zakażenie może pojawić się również w obrębie ciał obcych w organizmie, takich jak np. sztuczne zastawki, rozrusznik serca, protezy naczyniowe itp.

W uszkodzonym wsierdziu powstają skrzepliny – tutaj, na skutek namnażających się drobnoustrojów, rozwija się ostry, podostry lub przewlekły proces zapalny.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia nie jest powszechnym schorzeniem, jednak gdy zaatakuje, stanowi duże zagrożenie dla zdrowia, a niejednokrotnie życia chorej osoby. Często rozwija się podstępnie, nie dając przez wiele tygodni, a nawet miesięcy, charakterystycznych objawów.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia – przyczyny

W większości przypadków przyczyną zapalenia wsierdzia są bakterie –  wówczas mamy do czynienia z bakteryjnym zapaleniem wsierdzia. Chorobę najczęściej wywołują gronkowce (łac. Staphylococcus aureus) oraz paciorkowce (łac. Streptococcus Viridans). Rzadziej schorzenie pojawia się w wyniku rozwoju enterokoków oraz bakterii Gram-ujemnych należących do grupy HACEK (łac. Haemophilus, Actinobacillus, Cardiobacterium, Eikenella, Kingella). Nie można również zapomnieć o tym, że IZW może rozwinąć się również w wyniku zakażenia grzybiczego wsierdzia.

Do infekcyjnego zapalenia wsierdzia może dojść w związku z chorobami przyzębia, przeprowadzanymi zabiegami stomatologicznymi lub innymi czynnościami, naruszającymi ciągłość błony śluzowej jamy ustnej.  Wniknięcie drobnoustrojów chorobotwórczych do układu krążenia może wywołać IZW.

Czynnikami rozwoju infekcyjnego zapalenia wsierdzia są również między innymi:

• przebyta choroba reumatyczna,
• zachorowanie w przeszłości na IZW,
• wrodzone i zwyrodnieniowe wady serca,
• „ciało obce” w organizmie pacjenta: protezy zastawkowe serca, elektrody wewnątrzsercowe, łaty naczyniowe czy cewki w żyłach centralnych,
• dożylne przyjmowanie narkotyków,
• upośledzony brak odporności.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia – objawy

Infekcyjne zapalenie wsierdzia jest schorzeniem, które niestety nie daje specyficznych objawów – pojawiające się symptomy najczęściej pacjenci przypisują innym jednostkom chorobowym. To dlatego IZW nierzadko diagnozowane jest zbyt późno.

Do najbardziej typowych objawów zapalenia wsierdzia należy gorączka (lub stan podgorączkowy), dreszcze oraz symptomy niewydolności serca: uczucie duszności (występujące nawet w spoczynku), przewlekłe zmęczenie, nocne poty, bóle głowy. Bywa, że u chorego pojawiają się niebolesne plamy krwotoczne na dłoniach i podeszwach, wybroczyny na siatkówce oraz wywołujące ból czerwone guzki zlokalizowane na palcach stóp oraz rąk. Nierzadko obserwowany jest brak apetytu, co niewątpliwie wpływa na spadek masy ciała.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia – diagnostyka

Współczesna medycyna oferuje szereg badań diagnostycznych, które dają możliwość zdiagnozowania nie tylko zapalenia wsierdzia, ale również czynnika, który wywołał chorobę.

W przypadku pojawienia się objawów, mogących świadczyć o rozwoju IZW, należy zwrócić się o pomoc do lekarza pierwszego kontaktu lub kardiologa. Po przeprowadzeniu wywiadu z pacjentem, specjalista może zlecić wykonanie:

• badań mikrobiologicznych krwi (posiewy krwi),
• badań laboratoryjnych, takich jak np. CRP, morfologia z rozmazem, prokalcytonina, OB, kwas mlekowy, bilirubina, kreatynina,
• echokardiografii przezklatkowej i/lub przezprzełykowej
• wielonarządowej tomografii komputerowej,
• rezonansu magnetycznego,
• badań histopatologicznych zastawek usuniętych podczas zabiegu.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia – leczenie i rokowania

Podstawą leczenia infekcyjnego zapalenia wsierdzia jest farmakoterapia, która ma na celu eliminacje drobnoustroju wywołującego chorobę. W terapii stosuje się więc głównie środki o działaniu bakteriobójczym oraz przeciwgrzybiczym. Antybiotyki często podawane są przez dłuższy okres dożylnie w warunkach szpitalnych. Czasami, w celu zapobieganiu zatorowości lub wymiany zniszczonej zastawki, stosuje się leczenie kardiochirurgiczne.

Czas terapii zależy między innymi od ogólnej kondycji organizmu pacjenta, drobnoustroju, który wywołał chorobę, stopnia zaawansowania IZW i tego, czy pojawiły się powikłania infekcyjnego zapalenia wsierdzia. Rokowania są gorsze w przypadku pacjentów w podeszłym wieku, cierpiących na choroby współistniejące, takie jak np. schorzenia płuc, nerek, cukrzyca typu I.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia – powikłania

Infekcyjne zapalenie wsierdzia jest groźnym schorzeniem, które należy bezwzględnie leczyć. Zaniedbana choroba może powodować groźne dla życia zatory naczyń (np. śledziony, nerek czy mózgu), ciężką niewydolność zastawek, powstanie ropni narządowych czy ostrą niewydolność nerek.

Nierzadko dochodzi również do powikłań w obrębie układu nerwowego, do których należą między innymi: udar mózgu, przejściowy napad niedokrwienny, krwawienia wewnątrzczaszkowe, zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych. Należy pamiętać, że w przebiegu infekcyjnego zapalenia wsierdzia objawy neurologiczne są bardzo niebezpieczne i mogą być sygnałem bezpośredniego zagrożenia życia.

Życie po zapaleniu wsierdzia

Osoby, które w przeszłości cierpiały na IZW niestety są narażone na ponowne zachorowanie, dlatego muszą w sposób szczególny przestrzegać podstawowych zasad higieny jamy ustnej (szczotkowanie zębów, stosowanie antyseptyków do płukania) oraz regularnie odwiedzać stomatologa. Nie bez znaczenia jest również dbanie o higienę skóry – konieczna jest eliminacja lub ograniczenie przewlekłego nosicielstwa bakteryjnego oraz restrykcyjna dezynfekcja ran. O ile to możliwe, dobrze jest ograniczyć lub unikać zabiegów inwazyjnych, w tym kolczykowania czy tatuowania ciała, a jeśli już do nich dojdzie – należy przestrzegać zasad aseptyki.

Bibliografia:

1. Adamska-Wełnicka Anna, Niedolaz Kalina, Kaźmierczak-Dziuk Anna, Etiologia, objawy i leczenie infekcyjnego zapalenia wsierdzia według aktualnych wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego, Pediatria i Medycyna Rodzinna 2013, 9 (1), p. 32–40.
2. Bielacz Magdalena (i in.), Wpływ chorób przyzębia na rozwój infekcyjnego zapalenia wsierdzia, Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska 2011; 8 (3): 394–399.
3. Banach Maciej, Ostrowski Stanisław, Okoński Piotr, Infekcyjne zapalenie wsierdzia – aktualny stan wiedzy, online: https://www.termedia.pl/Infekcyjne-zapalenie-wsierdzia-8211-aktualny-stan-wiedzy,8,2899,0,1.html, dostęp: 03.07.2023.