PSA panel (PSA,FPSA, wskaźnik FPSA/PSA)

Wyliczanie stosunku stężenia we krwi PSA wolnego, fPSA (ang. free PSA) do PSA całkowitego, tPSA (ang. total PSA) –  fPSA/ tPSA stanowi wskaźnik ryzyka złośliwej zmiany prostaty, raka prostaty (CaP). Specyficzny antygen prostaty, PSA (ang. Prostate Specific Antygen)  jest uwalnianym do krwi białkiem (kalikreiną), wytwarzanym u mężczyzn wyłącznie przez komórki prostaty, co determinuje jego swoistość jako biochemicznego markera stanów fizjologicznych  lub patologicznych prostaty.  PSA  jest biochemicznym markerem przerostu gruczołu krokowego, a różnicowanie przyczyny przerostu: łagodnego przerostu prostaty, BPH (ang. benign prostatic hyperplasia)  lub raka prostaty CaP (łac. Carcinoma prostatae), wymaga bezwzględnie uwzględnienia:  wieku badanego, stanu klinicznego i przebiegu ewentualnego leczenia chorób prostaty, wyniku przezodbytniczego badania palpacyjnego (badania per rectum, DRE ang. Digital Rectal Examination) oraz badania USG (przez odbytniczego lub przez powłoki brzuszne). Wzrost stężenia PSA towarzyszy również stanom zapalnym prostaty (prostatitis), zakażeniom układu moczopłciowego, urazom mechanicznym, w tym badaniu palpacyjnemu i punkcji  prostaty. Diagnostycznie, optymalne jest śledzenie zmian stężenia PSA, zachodzących  w czasie (tzw. delta change), na których również opiera się monitorowanie wyników terapii: farmakologicznej i chirurgicznej.  Stężenie PSA w krwi rośnie wraz z wiekiem i dlatego zakresy referencyjne przedstawiane są w przedziałach wiekowych, najczęściej dekadach, choć optymalne jest odnoszenie stężenia u badanego do ciągłego wykresu zmian wraz z  wiekiem. Formą dominująca, rozpoznawaną przez rutynowe testy immunochemiczne (immunoreaktywną), jest PSA związany z alfa1-antychymotrypsyną: PSA-ACT, stanowiący 55-95%  całości oznaczanego PSA (PSA całkowitego, tPSA, ang. total PSA). 5 do 45% immunoreaktywnego PSA występuje w formie wolnej (fPSA, ang. free PSA). Oznaczenie fPSA wykonane pojedynczo nie ma znaczenia klinicznego. Przydatność diagnostyczną, najwyższą z wariantów oznaczeń różnych form PSA, ma wyliczenie stosunku fPSA do tPSA (na ogół w %), przy czym wyliczenie takie może być wykonywane i jest istotne diagnostycznie,  w przypadku, gdy stężenie tPSA jest ≥4 ng/ml (wg innych źródeł > 2 ng/ml), optymalnie, gdy plasuje się w zakresie 4-10 ng/ml. Im niższa wielkość stosunku fPSA/tPSA tym większa szansa obecności zmiany złośliwej w gruczole. Stosunek > 20% wskazuje na łagodny przerost prostaty, wartości poniżej 10% wskazują na ryzyko złośliwego charakteru przerostu. Interpretacji wyniku powinien dokonywać lekarz urolog. 

fPSA/tPSA)<10% prawdopodobieństwo CaP

fPSA/tPSA)>25% prawdopodobieństwo stanu prawidłowego lub BPH