PSA panel (PSA,FPSA, wskaźnik FPSA/PSA)

Wyliczanie stosunku PSA wolnego, fPSA (ang. free PSA)  do PSA całkowitego, tPSA (ang. total PSA), fPSA/ tPSA w krwi stanowi wskaźnik  prawdopodobieństwa raka prostaty (CaP). Specyficzny antygen prostaty, PSA (ang. Prostate Specific Antygen)  jest uwalnianym do krwi białkiem, wytwarzanym u mężczyzn wyłącznie przez

komórki prostaty, co przesądza o jego swoistości jako biochemicznego markera stanów fizjologicznych  i patologicznych prostaty.  PSA  jest bez wątpienia najważniejszym markerem raka prostaty CaP (łac. Carcinoma prostatae), a jego odkrycie spowodowało znaczny postęp w profilaktyce, diagnostyce oraz monitorowaniu zaawansowania i przebiegu leczenia tej choroby.  Interpretacja wyników pomiaru  PSA wymaga znajomości  wieku badanego,  wywiadu w kierunku chorób układu moczo-płciowego i odniesienia do  stanu klinicznego pacjenta. Wzrost stężenia PSA nie jest swoisty dla CaP, gdyż towarzyszy również łagodnemu rozrostowi prostaty, BPH (ang. benign prostatic hyperplasia),  stanom zapalnym prostaty (prostatitis), zakażeniom układu moczopłciowego, urazom mechanicznym, w tym związanym z badaniem palpacyjnym per rectum, DRE  (ang. Digital Rectal Examination), z masażem prostaty i punkcją  prostaty. Diagnostycznie, optymalne jest śledzenie zmian stężenia PSA, zachodzących  w czasie (tzw. delta change). Stężenie PSA w krwi rośnie wraz z wiekiem i dlatego zakresy referencyjne przedstawiane są w przedziałach wiekowych, najczęściej dekadach, choć optymalne jest odnoszenie stężenia u badanego do ciągłego wykresu zmian wraz z  wiekiem. Znaczenie diagnostyczne PSA w diagnostyce CaP wzrosło wraz z identyfikacją jego form w krążeniu. Formą dominująca, rozpoznawaną przez rutynowe testy immunochemiczne (immunoreaktywną), jest PSA związany z alfa1-antychymotrypsyną: PSA-ACT, stanowiący 55-95%  całości oznaczanego PSA (PSA całkowitego, tPSA, ang. total PSA). 5 do 45% immunoreaktywnego PSA występuje w formie wolnej (fPSA, ang. free PSA). Oznaczenie fPSA wykonywane pojedynczo nie ma istotnego znaczenia klinicznego. Wysoką przydatność diagnostyczną, najwyższą z wariantów oznaczeń różnych form PSA, ma wyliczenie stosunku fPSA do tPSA (na ogół w %), przy czym wyliczenie takie może być wykonywane i jest istotne diagnostycznie,  w przypadku, gdy stężenie tPSA jest ≥4 ng/ml (wg innych źródeł > 2 ng/ml), optymalnie, gdy plasuje się w zakresie 4-10 ng/ml. Im niższa wielkość stosunku fPSA/tPSA tym większa szansa istnienia CaP. Stosunek > 25% sugeruje, z wysoką czułością i swoistością diagnostyczną,  łagodny przerost prostaty, wartości poniżej 10% sugerują zmianę złośliwą i stanowią przesłankę do wykonania punkcji prostaty lub wykonania oznaczanie PCA3. Porównaj badania: 200, 201, 202, 216, 3899.