Nowotwory prostaty – jak wykryć zabójcę?

Według opublikowanych w 2004 roku danych Zakładu Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Centrum Onkologii w Warszawie, rak prostaty jest u mężczyzn drugim pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym po raku płuca oraz trzecią po raku płuca i raku żołądka, przyczyną zgonów z powodu nowotworów złośliwych. W Polsce, podobnie jak i na świecie, choroba ta dotyczy głównie mężczyzn powyżej 50. roku życia.

Rak gruczołu krokowego – czynniki sprzyjające występowaniu raka prostaty?

Do najważniejszych czynników sprzyjających występowaniu raka gruczołu krokowego należą:

• podeszły wiek
• rak stercza u najbliższych członków rodziny (uwarunkowania genetyczne)
• wysokotłuszczowa dieta uboga w składniki roślinne
• niedobór witaminy D
• przebywanie w zanieczyszczonym środowisku (szczególnie groźne są związki kadmu)

Rak gruczołu krokowego we wczesnym stadium przebiega bezobjawowo. Ponadto pojawiające się objawy najczęściej są takie same,  jak przy łagodnym rozroście gruczołu krokowego. Zdarza się również, że obie te choroby (rak i łagodny rozrost gruczołu krokowego) występują  jednocześnie. Lekarz może wykryć nowotwór podczas wizyty i badania kontrolnego pacjenta, dlatego szczególnie ważne są konsultacje urologiczne mężczyzn po 50. roku życia.

Rak prostaty – objawy

Do najczęstszych objawów obserwowanych przez chorych w zaawansowanej fazie choroby należą:

• osłabienie strumienia moczu
• częstsze oddawanie moczu w dzień i w nocy
• nagłe parcie na pęcherz moczowy
• całkowite zatrzymanie moczu

Szczególną uwagę należy zwrócić na:

• pojawienie się krwi w moczu lub w nasieniu
• bóle w okolicy krocza
• brak apetytu i spadek masy ciała
• bóle kości

Wymienione objawy nie mogą być lekceważone, wymagają natychmiastowej konsultacji lekarza urologa.

Wcześnie wykryty nowotwór jest uleczalny. Jak to zrobić?

Użytecznym narzędziem dla wczesnego wykrywania raka gruczołu krokowego jest oznaczenie we krwi poziomu PSA. PSA jest skrótem od angielskiej nazwy „Prostate Specific Antigen”, a więc “antygen swoisty dla prostaty” (inna nazwa: „swoisty antygen sterczowy”).

PSA wykryty został w roku 1970 w tkance gruczołu krokowego. W roku 1971 wykazano obecność PSA w nasieniu, w roku 1979 wyizolowano antygen z tkanki prostaty, zaś w roku 1980 wykryto obecność PSA w surowicy krwi i dokonano pomiaru jego stężenia. Od połowy lat 80-tych ubiegłego wieku PSA został szeroko zastosowany w praktyce klinicznej jako marker raka prostaty. Jego fizjologiczne, wysokie stężenie w tkance prostaty powoduje, że uznaje się go w praktyce za antygen swoisty (czyli charakterystyczny) dla tego narządu.

PSA jest substancją produkowaną przez komórki gruczołu krokowego czyli stercza (prostaty)- małego gruczołu otaczającego cewkę moczową mężczyzny i wytwarzającego płyn, wchodzący następnie w skład nasienia.
W tkance zdrowego gruczołu krokowego PSA jest wydzielany do światła przewodów gruczołowych i przechodzi do nasienia, gdzie osiąga wysokie stężenie – od 0,5 do 5 000 000 ng/ml. U zdrowych mężczyzn przedostaje się do krwi jedynie w ilościach śladowych. PSA we krwi występuje w dwóch formach: wolnej – niezwiązanej i związanej z białkami osocza.

PSA jest bez wątpienia najważniejszym markerem raka prostaty, a jego odkrycie spowodowało znaczny postęp w diagnostyce, leczeniu i monitorowaniu tej choroby. Komórki raka gruczołu krokowego uwalniają PSA do krwi znacznie łatwiej niż niezmienione chorobowo komórki prostaty. Wzrost stężenia tego antygenu we krwi nasuwa podejrzenie nowotworu. Jednak wiadomo, że jest to antygen swoisty dla tkanki prostaty, a nie dla raka prostaty. Wynika z tego, że podwyższone stężenie PSA może występować u wielu chorych na inne choroby stercza, w tym szczególnie na gruczolaka. Zwiększenie stężenia PSA we krwi występuje bowiem u około 20% mężczyzn nie mających raka, zaś u około 30% chorych na ten nowotwór poziom PSA we krwi nie jest podwyższony.

W warunkach prawidłowych, fizjologicznych poziom PSA we krwi zależny jest od:

• hormonów płciowych męskich (androgenów)
• wieku – stężenie PSA rośnie wraz z wiekiem i u mężczyzn zdrowych wzrasta o 0,04 ng/ml w ciągu roku
• objętości stercza – na każdy cm3 tkanki gruczołu krokowego notuje się wzrost poziomu PSA o 4%
• ejakulacji – powoduje ona wzrost poziomu PSA we krwi, co może być przyczyną błędnych wyników tego badania. Zaleca się wykonywanie badania PSA po okresie 48 godzin wstrzemięźliwości seksualnej.

Wzrost stężenia PSA w surowicy wywołuje:

• rak stercza
• łagodny rozrost prostaty
• zapalenie gruczołu krokowego
• podrażnienie mechaniczne prostaty (zabieg chirurgiczny, biopsja, masaż gruczołu)

Kiedy badanie jest wykonywane?

Jeśli nie masz żadnych objawów.
Brak jest jednoznacznych opinii odnośnie częstotliwości wykonywania oznaczeń PSA wśród mężczyzn nie wykazujących objawów choroby. Przyjęto zasadę, że każdy mężczyzna po ukończeniu 50. roku życia powinien raz w roku mieć oznaczony poziom (stężenie) PSA w surowicy krwi. Mężczyźni należący do grup podwyższonego ryzyka (np. osoby, których bliscy krewni chorowali na raka prostaty przed 65. r.ż.) powinni poddawać się regularnym badaniom już od 45. r.ż. Jeśli w najbliższej rodzinie pacjenta (ojciec, bracia) stwierdzono występowanie raka prostaty, badanie to należy wykonywać już od 40. roku życia. Naukowcy są zgodni, że lekarze pierwszego kontaktu powinni sugerować pacjentom po 50. roku życia regularne oznaczanie PSA oraz wykonywanie badania per rectum. Badanie per rectum wykonuje się palcem (wykonuje lekarz), przez odbyt. Badanie to jest dla pacjentów krępujące, jednak nie powoduje doznań bólowych i trwa tylko  chwilę. Badanie per rectum nie jest tak efektywne jak monitorowanie poziomu PSA, jednak w wielu przypadkach dzięki niemu stwierdzono obecność guza u mężczyzn z prawidłowym poziomem PSA. Dlatego w badaniach przesiewowych w kierunku raka prostaty oba te badania są traktowane jako badania podstawowe.

Jeśli masz pierwsze objawy mogące świadczyć o chorobie gruczołu prostaty.
Badanie stężenia PSA wykonuje się także u mężczyzn z objawami mogącymi świadczyć o chorobie gruczołu, w tym również nowotworze stercza, takimi jak:

• utrudnione, bolesne i/lub częste oddawanie moczu
• ból w okolicy lędźwiowej
• ból w obszarze miednicy małej

Ponieważ objawy te obserwuje się w szeregu innych chorób stercza, również w zakażeniu i zapaleniu gruczołu krokowego, często zleca się również inne badania, np. badanie na posiew moczu. Schorzenia te mogą powodować czasowy wzrost stężenia PSA – zazwyczaj o miernym nasileniu. Jeżeli poziom całkowitego PSA jest podwyższony, to lekarz powinien zlecić powtórne wykonanie oznaczenia po kilku tygodniach, w celu sprawdzenia czy stężenie antygenu wróciło do normy.

Badanie PSA u chorych na raka prostaty

Oznaczenia PSA wykonuje się u chorych na raka prostaty przed rozpoczęciem leczenia, systematycznie w kontroli chorych po jego zakończeniu dla wczesnego wykrycia nawrotu choroby, a także dla monitorowania niektórych form terapii. W zaawansowanym stadium choroby istotniejsze jest śledzenie zmian poziomu PSA niż sugerowanie się pojedynczym wynikiem.

Jak się pobiera próbkę do badania?

Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej, a oznaczenie wykonuje się w surowicy lub w osoczu.
Krew należy pobrać przed wykonaniem badania per rectum (DRE) oraz przed biopsją stercza (lub kilka tygodni później).

Co jest oznaczane?

Najczęściej oznacza się stężenie PSA całkowitego (tPSA), czyli sumę wolnego PSA (fPSA) i PSA związanego z białkami osocza (cPSA).
tPSA = fPSA + cPSA

Zlecenie przez lekarza “badania PSA” najczęściej oznacza wykonanie PSA całkowitego.

W przypadku, gdy stężenie PSA jest podwyższone w stopniu niewielkim, lekarz może osobno zlecić wykonanie oznaczenia wolnego PSA, PSA związanego z białkami oraz ich zawartości
w całkowitym PSA. Wyniki tych oznaczeń umożliwiają lepsze zróżnicowanie między rakiem prostaty, a innymi chorobami tego gruczołu oraz podjęcie decyzji czy konieczna jest biopsja prostaty.
wzrost cPSA – wzrost ryzyka zachorowania na nowotwór prostaty
spadek cPSA – spadek ryzyka zachorowania na nowotwór prostaty
fPSA/tPSA – niższa zawartość odsetkowa fPSA u chorych na raka prostaty niż u zdrowych lub chorych na łagodny przerost gruczołu
cPSA/tPSA – wyższa u chorych na raka prostaty niż u zdrowych lub chorych na łagodny przerost gruczołu

Jaki jest prawidłowy poziom PSA we krwi?

Ponieważ poziom PSA w naturalny sposób wzrasta wraz z wiekiem, proponuje się dostosowanie prawidłowych zakresów do wieku pacjenta. Zakresy wartości prawidłowych mogą się różnić
w zależności od zastosowanych metod oznaczenia markerów.

Na zakończenie należy podkreślić, że każdy mężczyzna po 50. roku życia powinien być okresowo badany przez urologa. Pacjent może zgłosić się do lekarza urologa na podstawie skierowania od lekarza rodzinnego lub lekarza pierwszego kontaktu. Wczesne wykrycie raka gruczołu krokowego daje szansę na podjęcie skutecznych kroków w walce z tą groźną chorobą.

Zapraszamy do zapoznania się z naszą ofertą pakietów badań dostępnych w sklepie internetowym.

ZOBACZ e-PAKIET DLA MĘŻCZYZN

Pobierz ulotkę PSA

Mgr Aldona Marcinkowska
Diagnosta laboratoryjny
Laboratoria medyczne DIAGNOSTYKA