Sód i potas w moczu

Sód i potas w przypadkowej próbce moczu, obok pomiaru obu jonów w dobowej zbiórce moczu, DZM (porównaj badanie 283)  jest stosowane w diagnostyce zaburzeń gospodarki elektrolitowej organizmu. Wydalanie sodu (Na+) i potasu (K+) w moczu jest zjawiskiem złożonym, zależnym zarówno od ich podaży w diecie jak i funkcji wydalniczej nerek.  W stanie równowagi wodno-elektrolitowej ustroju dobowe wydalanie Na+ i K+ w przybliżeniu odpowiada dobowej podaży w diecie i podlega regulacji przez mechanizmy neurohormonalne, wśród których zasadniczą rolę odgrywa układ renina – angiotensyna – aldosteron (RAA). Dobowe wydalanie K+ w moczu u osób z prawidłowym stężeniem K+ we krwi odzwierciedla podaż w diecie. Oznaczenie K+ w moczu przydatne  jest w przypadku nieprawidłowego poziomu K+ w surowicy z nieustalonych powodów. Hypokalemia jest stwierdzana, gdy ilość wydalanego z moczem K+ utrzymuje się na poziomie 20-30 mmol na dobę (przy zakresie referencyjnym 35-90 mmol na dobę) lub gdy w próbce przypadkowej moczu stężenie K+ spada poniżej 20 mmol/l. Poziom K+ w moczu może być niski w przypadku odwodnienia  i obniżonego stężenia sodu w moczu, mimo wysokiego aldosteronu.  Niski poziom K+ w moczu, przy prawidłowej objętości moczu i prawidłowym poziomie sodu, może wynikać  z: niskiej podaży K+ w diecie, utraty z powodu biegunki i środków przeczyszczających, wymiotów (np. bulimii), zmian na poziomie komórkowym wywołanych lekami, insuliną i diuretkami. Przyczyny nadmiernej utraty K+ z moczem i hypokalemii dotyczą: pierwotnej nadczynności kory nadnerczy (zespół Cushinga, zespół Conna),  wtórnego hiperaldosteronizmu, niedoborów magnezu, niewydolności cewkowej nerek, diurezy osmotycznej,  stosowania leków (diuretyków, glikokortykoidów, wysokich dawek antybiotyków). W warunkach prawidłowych i przewlekłych chorobach nerek hyperkalemia powinna być równoważona przez wydalanie K+ w moczu. W przypadku odwodnienia poziom wydalania Na+ w moczu pozostaje stały (10 mmol na dobę)  wskutek zwiększenia wydzielania aldosteronu. Oznaczenie Na+ w moczu jest istotne w przypadku osób z hiponatremią. Niskie wydalanie do moczu (<20 mmol/l) sugeruje zmniejszenie perfuzji nerek i utrzymywanie poziomu Na+ (w odwodnieniu, zespole nerczycowym, marskości, zawale serca). Stężenie Na+ w moczu większe niż 20 mmol/l stwierdzane jest w przypadku zespołu niewłaściwego uwalniania wazopresyny,  SIADH ( ang. syndrome of inappropriate antidiuretic hormone hypersecretion), stosowania diuretyków, niewydolności nadnerczy, nerkowego zespołu utraty soli. W stanach odwodnienia niski poziom Na+ w moczu (<20 mmol/l) świadczy o prawidłowym zatrzymywaniu soli. Jednakże poziom Na+ w moczu może być myląco wysoki (>40 mmol/l) w przypadku uszkodzenia cewek nerkowych, stosowania diuretyków,  niewydolności nadnerczy, u chorych z konieczną utratą Na+: z metaboliczną zasadowicą, przyjmujących niektóre rodzaje penicylin, z nadmierną utratą jonów chloru.