Witamina B12

Pomiary stężenia witaminy B12 (kobalaminy, cyjanokobalaminy) wykonywane są w celu rozpoznania przyczyn niedokrwistości lub neuropatii, a także jako badanie kontrolne leczenia preparatami tej witaminy. Poziom witaminy B12 w krążeniu jest dobrym wskaźnikiem zapasu tkankowego: niski poziom B12 w surowicy/osoczu wskazuje na niedobór witaminy, prawidłowy lub podwyższony, wyklucza. Deficyt witaminy B12 pozostaje w związku z deficytem  kwasu foliowego w erytrocytach,  natomiast w surowicy niedoborowi  witaminy B12 zazwyczaj towarzyszy prawidłowe lub podniesione stężenie kwasu foliowego. Niedobory witaminy B12 rzadko wynikają z braków żywieniowych, częściej z zaburzeń wchłaniania w przewodzie pokarmowym. Nieprawidłowe wchłanianie może być spowodowane występowaniem autoprzeciwciał przeciwko czynnikowi wewnętrznemu Castle’a (IF) lub jego niedoborem (choroba Addisona i Biermera). Autoprzeciwciała przeciw czynnikowi wewnętrznemu są stwierdzane u ponad połowy chorych na anemię złośliwą. W przewodzie pokarmowym witamina B12 po uwolnieniu z pożywienia w żołądku jest wiązana przez białka transportowe i wchłaniana w jelicie krętym. W komórce nabłonka jelita następuje związanie witaminy B12 z transkobalaminą II, która jest głównym nośnikiem witaminy w krążeniu. Prawie całą wchłoniętą witamina B12 wychwytują z krwi żyły wrotnej hepatocyty, będące miejscem jej magazynowania i uwalniania zgodnie z zapotrzebowaniem organizmu.  Zapasy witaminy B12 pokrywają zapotrzebowanie nawet do 5 lat. 

Niedobór witaminy B12 może prowadzić do wystąpienia:

• anemii megaloblastycznej: zaburzenie syntezy DNA i RNA, wtórne do zaburzenia przemiany folianów, 
• neuropatii: demielinizacja w OUN z takimi objawami jak na przykład: piekący ból, utrata kontroli wydalania, osłabienie, paraliż, dezorientacja, demencja.

Niedobór witaminy B12 może być także związany z zapaleniem języka, utratą apetytu i masy ciała, wzdęciami, zaparciami, zaburzeniami psychicznymi i ograniczeniem płodności.

Przyczyny wzrostu stężenia: choroby wątroby, zespoły mieloproliferacyjne, przewlekła białaczka szpikowa (wysoki poziom białek transportujących nieaktywną witaminę), suplementacja witaminy B12.

Przyczyny obniżenia stężenia: anemia złośliwa, zespół Imerslund-Gräsbecka, wrodzony brak wydzielania IF, leukopenia, szpiczak mnogi, w przypadku hipoplastycznego i aplastycznego szpiku, podeszły wiek, zaburzenia wchłaniania (resekcja jelita lub żołądka, stany zapalne jelit, przerost bakterii jelitowych, HIV), ścisła dieta wegetariańska, choroby autoimmunologiczne, leki (podtlenek azotu, fenytoina, inhibitory reduktazy tetrahydrofolianowej, metformina, inhibitory pompy protonowej), choroby metaboliczne, niskie stężenie transkobalaminy I.

Próbki z materiałem do badania (krew/surowica/osocze) chronić przed światłem.
Przeciwciała heterofilne, HAMA.

Kobalamina to organiczny związek chemiczny, który nazywany jest także witaminą B12. Podobnie jak inne witaminy, substancja ta jest niezbędna do właściwego funkcjonowania ludzkiego organizmu. Witamina B12 uczestniczy w wielu przemianach chemicznych, które związane są np. z metabolizmem cukrów, tłuszczów oraz białek.

Ludzki organizm nie jest w stanie samodzielnie syntezować witaminy B12 – z tego powodu musi być ona regularnie dostarczana w odpowiednich ilościach wraz z dietą. Wchłanianie witaminy B12 odbywa się w jelicie cienkim. Do prawidłowego przebiegu tego procesu niezbędny jest czynnik wewnętrzny (tzw. czynnik Castle’a), produkowany przez wyspecjalizowane komórki błony śluzowej żołądka. Niedobory witaminy B12 mogą więc rozwinąć się zarówno w wyniku nieprawidłowych nawyków dietetycznych, jak i na skutek niedoboru czynnika wewnętrznego (IF).

Ze względu na liczne funkcje i role witaminy B12 w organizmie objawy jej niedoboru mogą dotyczyć wielu układów oraz narządów, ze szczególnym uwzględnieniem układu krwiotwórczego oraz tkanki nerwowej. Niedobór B12 obecnie na świecie występuje względnie często, ze szczególnym uwzględnieniem tzw. krajów rozwijających się. Najskuteczniejszym sposobem diagnozowania tego niedoboru jest pomiar stężenia kobalaminy w próbce krwi żylnej.

Witamina B12 pełni funkcję koenzymu, czyli związku chemicznego, który umożliwia oraz przyspiesza zachodzenie różnego typu reakcji chemicznych. W ludzkim organizmie witamina B12 uczestniczy m.in. w takich  procesach fizjologicznych jak:

• Produkcja erytrocytów (krwinek czerwonych),
• Właściwy przebieg podziałów komórkowych,
• Synteza DNA,
• Regulacja stężeń lipidów (związków tłuszczowych) we krwi,
• Prawidłowa praca układu odpornościowego,
• Utrzymywanie dobrego nastroju psychicznego,
• Prawidłowe przewodnictwo impulsów elektrycznych w komórkach nerwowych.

Badanie stężeń witaminy B12 we krwi powinno zostać przeprowadzone w przypadku, gdy zachodzi podejrzenie występowania niedoborów kobalaminy w organizmie danej osoby. W przypadku stosowania właściwie zbilansowanej diety rozwój tego zaburzenia jest dość mało prawdopodobny. Na niedobory witaminy B12 narażone są przede wszystkim:

• Osoby stosujące dietę wegetariańską oraz wegańską,
• Osoby w podeszłym wieku,
• Osoby ze współwystępującymi chorobami układu pokarmowego (np. choroba Leśniewskiego-Crohna lub celiakia),
• Osoby przewlekle nadużywające alkoholu,
• Osoby po przebytych operacjach przewodu pokarmowego np. operacji bariatrycznej.

Ze względu na duże zapasy witaminy B12 w organizmie objawy jej niedoboru zazwyczaj uwidaczniają się z pewnym opóźnieniem w stosunku do wystąpienia czynnika odpowiedzialnego za ich rozwój. Stopień nasilenia dolegliwości chorobowych zależny jest od tego, jak niskie poziomy kobalaminy występują obecnie w organizmie.

Najczęstsze objawy niedoboru witaminy B12 obejmują m.in.:

• Ogólne osłabienie,
• Bladość skóry oraz błon śluzowych,
• Zwiększoną męczliwość,
• Uczucie duszności po niewielkim wysiłku,
• Przyspieszenie rytmu serca (tachykardia),
• Bóle głowy,
• Zaburzenia koncentracji,
• Pogorszenie się czucia smaku,
• Uczucie pieczenia na języku,
• Zaburzenia apetytu,
• Utrata masy ciała,
• Uczucie mrowienia stóp oraz dłoni,
• Zaburzenia chodu,
• Zaburzone odczuwanie bodźców dotykowych,
• Osłabienie siły mięśniowej,
• Zaburzenia widzenia,
• Zaburzenia emocjonalne,
• Pogorszenie się pamięci,
• Rozwój stanów depresyjnych,
• Apatia,
• Zwiększona drażliwość.

W celu interpretacji wyników badania stężeń witaminy B12 należy zestawić otrzymane dane z wartościami referencyjnymi, które znajdują się na wydawanej pacjentowi dokumentacji. Ze względu na zmienne metody analityczne normy witaminy B12 we krwi mogą nieznacznie różnić się pomiędzy poszczególnymi laboratoriami.

Na poziom witaminy B12 może wpływać wiele dodatkowych czynników, takich jak m.in. choroby współwystępujące lub przyjmowane przez pacjenta leki. W celu optymalnej, kompleksowej interpretacji wyników należy skonsultować się z lekarzem. Na podstawie wywiadu chorobowego oraz badania przedmiotowego będzie on w stanie w sposób właściwy ocenić rezultaty pomiaru B12 oraz zlecić dodatkowe badania i zaplanować optymalne postępowanie lecznicze.

Nadmiar witaminy B12 jest zjawiskiem, które występuje najczęściej na skutek nadmiernej, nieprawidłowej suplementacji kobalaminy z wykorzystaniem suplementów diety. Ze względu na rozpuszczalność witaminy B12 w wodzie jej nadmiar jest dość sprawnie usuwany z organizmu przez nerki wraz z moczem. Przewlekłe stosowanie dużych ilości kobalaminy może jednak prowadzić do wystąpienia wysypki skórnej, problemów jelitowych lub krwotoków z nosa. Przed rozpoczęciem suplementacji należy potwierdzić konieczność jej stosowania poprzez oznaczenie stężeń witaminy B12 we krwi.

Największe ilości witaminy B12 obecne są w produktach pochodzenia zwierzęcego. Przykładowe pokarmy, które są bogate w kobalaminę to m.in.:

• Mięso,
• Mleko
• Nabiał,
• Jaja kurze,
• Ryby,
• Owoce morza.