Autoimmunologiczne zapalenie mózgu – co to za choroba?

Zapalenie mózgu jest chorobą o różnorodnym podłożu— jego etiologia (przyczyna) może być infekcyjna lub nieinfekcyjna – autoimmunologiczna, czyli związana z mechanizmem autoimmunizacyjnym, polegającym na nieodpowiednio ukierunkowanej odpowiedzi immunologicznej (odpornościowej) organizmu, w której atakowane są własne komórki/tkanki organizmu.

Autoimmunologiczne zapalenie mózgu – przyczyny

Termin autoimmunologiczne zapalenie mózgu odnosi się do ostrego lub podostrego, postępującego, zapalenia mózgu związanego z obecnością przeciwciał przeciwko antygenom powierzchni komórek nerwowych i białku synaptycznemu, przekazującemu sygnały pomiędzy neuronami. Najczęściej jest to zapalenie mózgu związane z przeciwciałami skierowanymi przeciwko receptorowi NMDA (receptor dla glutaminianu selektywnie aktywowany przez kwas N-metylo-D-asparaginowy (NMDA). Autoimmunologiczne zapalenie mózgu niekiedy ma podłoże nowotworowe i wymaga wykonania we właściwych momentach odpowiednich badań przesiewowych. Schorzenie zwykle reaguje na leczenie immunoterapią i daje lepsze wyniki, jeśli zostanie rozpoczęte na wczesnym etapie przebiegu klinicznego.

Autoimmunologiczne zapalenie mózgu w ostatniej dekadzie stało się nowym elementem diagnostyki różnicowej, w przypadku, gdy klasyczna infekcja nie może wyjaśnić ogniskowych objawów neurologicznych. Chociaż dokładny mechanizm autoimmunologicznego zapalenie mózgu nie jest znany, istnieją przesłanki, że u jego podstaw leży atak autoprzeciwciał na białka przekazujące sygnały w synapsach, co prowadzi do rozległego stanu zapalnego w tkance nerwowej.

Autoimmunologiczne zapalenie mózgu zwykle objawia się nagłą utratą pamięci, psychozą, zmianą stanu psychicznego lub napadami padaczkowymi, trwającymi od kilku tygodni do trzech miesięcy. Autoimmunologiczne zapalenie mózgu obejmuje kilka części układu nerwowego, w tym układ limbiczny, rdzeń kręgowy i/lub całą oś nerwową. Autoimmunologiczne zapalenie mózgu można potwierdzić wieloma metodami, w tym badaniami laboratoryjnymi (wykrywanie przeciwciał), neuroobrazowaniem i badaniami elektrofizjologicznymi (elektroencefalogramem).

Chociaż klasyczne paranowotworowe zapalenie mózgu jest powszechnie kojarzone z rakiem, autoimmunologiczne zapalenie mózgu może, ale nie musi, być powiązane z chorobą onkologiczną. Jednak po ustaleniu diagnozy chorzy powinni zostać poddani badaniom przesiewowym w kierunku nowotworu ze względu na wysoki stopień powiązania z chorobą nowotworową.

Jeśli przesłanki wskazujące na tę chorobę są silne lekarze powinni rozważyć rozpoczęcie leczenia na wczesnym etapie choroby, ponieważ pacjenci, którzy dostają wczesne leczenie szybciej reagują na terapię i osiągają znacznie lepsze wyniki. Najszerzej badanym podtypem autoimmunologicznego zapalenia mózgu było zapalenie mózgu związane z reakcją przeciw receptorowi NMDA (przeciwciała anty-NMDA), stąd leczenie schorzenia opierało się głównie na jego przykładzie.

Szczegółowy mechanizm autoimmunologicznego zapalenie mózgu jest w dalszym ciągu badany, choć uważa się, że jest to proces związany z nadmierną reakcją na własny antygen neuronalny. W przeciwieństwie do paranowotworowego zapalenia mózgu, które jest odpowiedzią zależną od limfocytów T, w autoimmunologicznym zapaleniu mózgu czynnikami odpowiedzialnymi za efekty patogenne są autoprzeciwciała. Wywołują stan zapalny, celując w określone białka neuronalne. Zgodnie z obecną wiedzą, białkami docelowymi dla autoprzeciwciał są białka synaptyczne, kanały jonowe i receptory wewnątrzkomórkowe. Związanie przeciwciał z białkami docelowymi indukuje zmiany, które prowadzą do odpowiedzi zapalnej.

Przeczytaj także: https://diag.pl/pacjent/artykuly/obrzek-mozgu-przyczyny-objawy-i-diagnostyka/

Autoimmunologiczne zapalenie mózgu – objawy

Objawy autoimmunologicznego zapalenia mózgu mogą pojawiać się w ciągu kilku dni lub tygodni. Mogą się różnić w zależności od rodzaju autoimmunologicznego zapalenia mózgu.

Wczesna faza choroby może obejmować objawy grypopodobne, takie jak ból głowy, gorączka, nudności i bóle mięśni. Objawy psychiczne mogą pojawiać się, znikać i pojawiać się ponownie. Późniejsze objawy mogą być poważniejsze, takie jak obniżony poziom świadomości i nawet w ostateczności możliwa śpiączka.

Typowe objawy autoimmunologicznego zapalenia mózgu mogą (lecz nie muszą) obejmować:

• Upośledzoną pamięć, rozumienie oraz zdolność uczenie się,
• Niezwykłe i mimowolne ruchy,
• Mimowolne ruchy twarzy (dyskinezy twarzy),
• Trudności z zachowaniem równowagi, zaburzenia mowy lub zaburzenia widzenia,
• Bezsenność,
• Osłabienie lub drętwienie kończyn i innych części ciała,
• Napady padaczkowe,
• Silny lęk lub ataki paniki,
• Zachowania kompulsywne (natrętne, nerwicowe),
• Zmienione zachowania seksualne (rozbudzenie seksualne lub spadek libido),
• Zmiany w zachowaniu, takie jak pobudzenie, strach lub euforia,
• Odhamowanie- nieadekwatne, agresywne zachowania,
• Halucynacje,
• Paranoiczne myśli,
• Utrata przytomności lub śpiączka.

Autoimmunologiczne zapalenie mózgu u dzieci i dorosłych

Dane epidemiologiczne dotyczące autoimmunologicznego zapalenia mózgu są zaniżone ze względu na jego zmienny obraz i różnorodne przeciwciała odpowiedzialne za tę chorobę. Częstość występowania zapalenia mózgu u dorosłych waha się od 0,7 do 12,6 przypadków na 100 000 i jest zgłaszana w populacji dorosłych i dzieci.

W jednym z większych wieloośrodkowych badań obserwacyjnych, 80% pacjentów z zapaleniem mózgu anty-NMDAR stanowiły kobiety, a średni wiek zachorowania wynosił 21 lat. Co więcej, u 38% populacji objętej badaniem stwierdzono chorobę nowotworową z przewagą potworniaka jajnika.

Autoimmunologiczne zapalenie mózgu – badania

Rozpoznanie autoimmunologicznego zapalenia mózgu może być trudne.  Średni czas od wystąpienia objawów do postawienia diagnozy często zajmuje od kilku tygodni do trzech miesięcy. Zakaźne zapalenie mózgu może być śmiertelne, stąd należy je wyeliminować przed rozważeniem autoimmunologicznego zapalenia mózgu. Nawet po wyeliminowaniu innych potencjalnych przyczyn, rozpoznanie autoimmunologicznego zapalenia mózgu nie jest łatwe. Rozpoznanie autoimmunologicznego zapalenia mózgu, wymaga różnorodnych narzędzi ułatwiających postawienie diagnozy, lecz ocena kliniczna jest kluczem do podejmowania decyzji. Procedura diagnostyczna uwzględnia konstelację objawów neuropsychiatrycznych, badania laboratoryjne, neuroobrazowanie i EEG.

Do rozpoznania autoimmunologicznego zapalenia mózgu przyjęto następujące kryteria:

1. Podostry początek (zwykle w okresie kilku tygodni i krócej niż trzy miesiące) ze zmianą poziomu świadomości lub osobowości; zajęcie układu limbicznego, z deficytami pamięci roboczej, letarg lub inne objawy psychiatryczne.

2. Co najmniej jedna z poniższych możliwości:

– Nowe ogniskowe zmiany dotyczące ośrodkowego układu nerwowego (OUN);

– Napady, których nie można wytłumaczyć wcześniej zdiagnozowanym zaburzeniem padaczkowym;

– Pleocytoza płynu mózgowo-rdzeniowego (>5 leukocytów na mm³);

– Wyniki rezonansu magnetycznego mózgu sugerujące zapalenie mózgu.

 3. Wykluczenie możliwych przyczyn alternatywnych.

Wszystkie trzy kryteria muszą zostać spełnione.

Autoimmunologiczne zapalenie mózgu – rokowania i terapia

Możliwości leczenia autoimmunologicznego zapalenia mózgu obejmują immunosupresję i, jeśli to konieczne, resekcję ewentualnego guza. Schemat leczenia opiera się na zasadach leczenia chorób autoimmunologicznych w celu usunięcia przeciwciał jako czynników chorobotwórczych. Należy pamiętać, że leczenia nie należy opóźniać do czasu wykrycia przeciwciał, ponieważ wczesne rozpoczęcie wiąże się z lepszymi wynikami. Zespół zajmujący się leczeniem autoimmunologicznego zapalenia mózgu powinien być wielodyscyplinarny, uwzględniając: neurologów, reumatologów i onkologów. Terapia pierwszego rzutu w autoimmunologicznym zapaleniu mózgu obejmuje kortykosteroidy, dożylne immunoglobuliny oraz samą lub skojarzoną plazmaferezę.

Edukacja zdrowotna pacjentów

Odpowiednia edukacja pacjenta jest konieczna, aby zrozumieć etiologię, ostry i przewlekły postęp kliniczny choroby oraz jej silny związek z chorobą nowotworową. Należy poinformować pacjentów o zmiennym przebiegu choroby. Ponadto należy zachęcać pacjentów, aby zgłaszali się na kontrole neurologiczne lub onkologiczne ze względu na ryzyko nawrotów choroby i poddawali ewentualnym badaniom przesiewowym w kierunku nowotworu złośliwego.

Jeśli to możliwe, rodziny pacjentów powinny być włączane w proces podejmowania decyzji dotyczących opieki zdrowotnej, ponieważ mogą zauważyć nietypowe zmiany w zachowaniu chorego lub inne zmiany neurologiczne (np. drgawki). Ponadto należy uczyć pacjentów w zakresie skutków ubocznych przewlekłej terapii steroidami oraz roli leczenia immunosupresyjnego, które może narażać na ryzyko infekcji lub ogólnoustrojowych działań niepożądanych.