Białaczka - przyczyny, objawy, rodzaje

Białaczka (leukemia) to choroba nowotworowa, w której niekontrolowany rozrost dotyczy komórek szpiku kostnego lub komórek układu chłonnego, konkretnie komórek linii białokrwinkowej. To choroba diagnozowana zarówno u dzieci i dorosłych, występująca w dwóch postaciach – ostrej i przewlekłej. Czym się charakteryzuje białaczka i jakie objawy powinny niepokoić?

Białaczka – przyczyny

Do przyczyn powodujących rozrost nowotworowy w układzie krwiotwórczym i limfatycznym zalicza się uwarunkowania genetyczne (np. zespół Downa), czynniki zakaźne (np. wirus Epstein-Barr), narażenie środowiskowe lub zawodowe na czynniki fizyczne (np. promieniowanie jonizujące) i chemiczne (np. chrom VI, pestycydy, środki ochrony roślin) oraz nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu immunologicznego (m.in. zespoły upośledzonej odporności).

Białaczka ostra

W ostrej postaci białaczki charakterystyczny jest mikroskopowy wygląd krwi, w którym pojawiają się w nieprawidłowo dużej ilości komórki młode, fizjologicznie nie występujące poza szpikiem. Komórki te określane są mianem blastów. Ze względu na swoją niedojrzałość nie spełniają one należytych funkcji, które w odniesieniu do układu białokrwinkowego powinny wiązać się z obroną organizmu m.in. przed czynnikami infekcyjnymi (bakteriami, wirusami). Cechą białaczki ostrej jest również nasilone tempo namnażania komórek oraz wynikająca z niego intensywność objawów.

Białaczka przewlekła

W przewlekłej postaci białaczki w obrazie mikroskopowym krwi dominują dojrzałe, chociaż funkcjonalnie „upośledzone” formy komórek. Komórki krwiotwórcze w przewlekłych postaciach białaczek replikują zdecydowanie wolniej, stąd od momentu zainicjowania procesu nowotworowego do wystąpienia objawów może upłyną nawet kilka lat.

Objawy białaczki

Intensywność i nasilenie objawów w białaczkach zależy przede wszystkim od postaci choroby – ostrej lub przewlekłej. W postaciach przewlekłych objawy będą mniej nasilone, często są bagatelizowane przez pacjenta lub nawet przez niego niezauważalne. W postaci ostrej nasilają się z dnia na dzień, znacznie pogarszając stan kliniczny chorego. Objawy są niecharakterystyczne dla konkretnej jednostki chorobowej, a wśród nich wymienia się: utrzymującą się podwyższoną temperaturę ciała, osłabienie, bóle kości i stawów, nocne poty, tendencję do zasiniaczeń i krwotoki z nosa. Chorzy skarżą się na brak apetytu oraz utratę wagi niezwiązaną ze stosowaniem diety o obniżonej kaloryczności. W badaniu fizykalnym lekarz stwierdza najczęściej powiększone węzły chłonne, wątrobę i śledzionę. W obrębie jamy ustnej doskwierającym problemem dla chorego mogą być obecne tam afty, niepokoić powinna także zwiększona częstotliwość infekcji i przeziębień.

Białaczka – rodzaje

• Ostra białaczka limfoblastyczna

Ostra białaczka limfoblastyczna jest chorobą nowotworową diagnozowaną u dzieci, najczęściej między 4 a 5 rokiem życia. U dorosłych zachorowalność jest znikoma. Choroba charakteryzuje się obecnością we krwi i szpiku młodych form komórek tzw. limfoblastów. Ich nadmierna produkcja prowadzi do zajęcia znacznej części szpiku kostnego, co z kolei ogranicza, a wręcz uniemożliwia prawidłową produkcję innych, życiowo ważnych komórek krwi. Limfoblasty poza zajęciem szpiku i krwi naciekają również na inne narządy, w tym ośrodkowy układ nerwowy. Najlepszą metodą leczenia białaczki limfoblastycznej jest poprzedzony chemioterapią przeszczep komórek krwiotwórczych tzw. przeszczep szpiku.

• Przewlekła białaczka limfocytowa

Przewlekła białaczka limfocytowa diagnozowana jest w populacji osób dorosłych, najczęściej po 65 roku życia. W obrazie mikroskopowym krwi występuje zwiększona ilość komórek dojrzałych – limfocytów, jednak o upośledzonej funkcji. Nierzadko pierwszym niepokojącym objawem jest nieprawidłowy wynik morfologii, w którym stwierdza się zwiększoną liczbę leukocytów, czyli krwinek białych. Leczenie dobiera się w zależności od wieku chorego. U pacjentów młodych preferowany jest przeszczep szpiku, u starszych stosuje się leczenie chemioterapeutyczne i regularnie kontroluje przebieg choroby.

• Ostra białaczka szpikowa

Ostra białaczka szpikowa diagnozowana jest zarówno u dzieci jak i u osób dorosłych (częściej). Cechuje się obecnością we krwi i szpiku młodych form komórek tzw. mieloblastów, naciekających również inne narządy i tkanki. Zajęcie szpiku przez mieloblasty, podobnie jak w przypadku ostrej białaczki limfoblastycznej ogranicza produkcję innych, prawidłowych komórek krwi. Ostra białaczka szpikowa postępuje szybko i stanowi bardzo duże zagrożenie dla życia pacjenta. Leczenie opiera się na chemioterapii i przeszczepieniu komórek krwiotwórczych.

• Przewlekła białaczka szpikowa

Przewlekła białaczka szpikowa diagnozowana jest w populacji osób dorosłych, najczęściej po 60 roku życia. U dzieci zachorowalność jest znikoma. Często diagnozowana jest przypadkowo, gdyż małe tempo podziału komórek przesuwa w czasie pojawienie się pierwszych objawów. W obrazie mikroskopowym krwi charakterystyczna jest zwiększona ilość dojrzałych form linii mieloidalnej, czyli granulocytów obojętnochłonnych (neutrofili). U pacjentów stosuje się leczenie chemioterapeutyczne lub/i przeszczep komórek krwiotwórczych.

Białaczka – wyniki

W przypadku białaczek ostrych wyniki badania – morfologii krwi są nieprawidłowe w kontekście wielu parametrów. Wielokrotnie przekroczona jest wartość leukocytów (WBC), obniżone wartości dotyczą parametrów czerwonokrwinkowych – ilości erytrocytów (RBC), hemoglobiny (Hb), oraz płytek krwi (PLT). Wyniki te są skutkiem zajęcia szpiku przez jedną linię komórek – blastów i ograniczoną możliwość produkcji przez szpik komórek innych linii.

W białaczkach przewlekłych ze względu na niewielkie tempo podziału komórek, wyniki badania – morfologii krwi nie są aż tak charakterystyczne. Wartość leukocytów (WBC) może być wielokrotnie lub nieznacznie przekroczona, natomiast często nie występują zmiany w obrębie innych parametrów, np. wartość hemoglobiny (Hb) i erytrocytów (RBC) może pozostać prawidłowa.

Diagnostyka białaczek wymaga przeprowadzenia wielu badań. Postawienie diagnozy, stwierdzenie rodzaju białaczki oraz dostosowania właściwego leczenia obarczone jest koniecznością przeprowadzenia ogromnej ilości procedur, laboratoryjnych oraz obrazowych. Wśród nich wymienia się biopsję szpiku, badania cytogenetyczne, immunofenotypowanie (badanie antygenów komórkowych), badania molekularne (badanie mutacji genów) oraz podstawowe badania biochemiczne, oceniające ogólną kondycję pacjenta. Badania obrazowe mają na celu ujawnić powiększenie śledziony, wątroby i węzłów chłonnych. Nakierowane są także na wykrycie płynów zlokalizowanych w obrębie jam ciała. Obszerna i dokładna diagnostyka umożliwia postawienie właściwej diagnozy, zastosowanie poprawnego algorytmu leczenia, zwiększając tym samym szansę pacjenta na powrót do zdrowia.