Błonica – rodzaje, objawy i diagnostyka

Błonica jest ostrą chorobą zakaźną, która dotyczy najczęściej dzieci poniżej 12 roku życia. Od momentu wprowadzenia szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi do programu obowiązkowych szczepień ochronnych liczba zachorowań na błonicę znacznie spadła. Niegdyś groźna dla życia dzieci choroba jest dziś spotykana dość rzadko. Co ją powoduje? Jakie są jej objawy? Sprawdź, kiedy należy podejrzewać błonicę i jakie badania wykonać, aby rozpoznać to schorzenie.

Błonica – co to za choroba?

Błonica to choroba zakaźna wywołana przez bakterie z rodzaju Corynebacterium, najczęściej Corynebacterium diphtheria, czyli maczugowca błonicy. Patogen ten wytwarza toksynę, która łączy się z receptorami na komórkach człowieka i jest przyczyną wystąpienia miejscowego stanu zapalnego. W zależności od tego, gdzie znajdują się bakterie, uszkodzeniu mogą ulec tkanki w obrębie gardła (błonica gardła), krtani (błonica krtani, czyli tzw. krup), skóry (błonica skóry), a niekiedy nawet nerek, wątroby czy serca.

Jak można zarazić się błonicą?

Do zakażenia maczugowcem błonicy dochodzi drogą kropelkową. Jedynym rezerwuarem tego patogenu jest człowiek, a więc zarazić możesz się jedynie od drugiej osoby – chorego lub nosiciela bakterii. Transmisja bakterii jest więc możliwa podczas przebywania w bliskiej odległości od osoby zakażonej, szczególnie jeśli kaszle, kicha lub po prostu rozmawia. Jeżeli ktoś z bliskich Ci osób ma objawy błonicy, zadbaj o odpowiednie środki ochrony osobistej, przede wszystkim maseczkę ochronną. Dzięki noszeniu maseczki oraz przestrzeganiu zasad higieny zmniejszysz ryzyko zakażenia!

Przeczytaj także: Mononukleoza zakaźna. Co należy wiedzieć na jej temat?

Jakie są objawy błonicy?

Od momentu zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów choroby mija od 1 do 10 dni (zwykle 2–5). Początkowo są one dość niespecyficzne i obejmują gorączkę, ból gardła, głowy, trudności z przełykaniem pokarmów i powiększenie węzłów chłonnych w obrębie szyi. Podejrzenie błonicy wysnuwa zazwyczaj lekarz na podstawie dość charakterystycznego obrazu gardła – początkowo jedynie zaczerwienione błony śluzowe gardła i migdałków podniebiennych po kilku dniach pokrywają się grubymi, szarymi błonami rzekomymi. Próba ich usunięcia szpatułką prowadzi zwykle do niewielkiego krwawienia.

Bardzo niebezpieczna, szczególnie u najmłodszych dzieci, jest błonica krtani. Gromadzące się błony rzekome w jej obrębie prowadzą u maluchów do wystąpienia szczekającego kaszlu, świstów i duszności. Konsekwencją nierozpoznania i niewdrożenia odpowiedniego leczenia może być niedrożność dróg oddechowych i uduszenie się dziecka. Inne postacie błonicy występują sporadycznie.

Jakie badania wykonać?

Wstępne rozpoznanie błonicy jest zwykle stawiane na podstawie charakterystycznego wyglądu błon śluzowych gardła, ale wymaga potwierdzenia dodatkowymi testami. Badania na błonicę obejmują:

• ocenę mikroskopową materiału pobranego poprzez wykonanie wymazu z gardła; po wykonaniu odpowiedniego barwienia można stwierdzić obecność nieruchomych bakterii o charakterystycznym, maczugowatym kształcie zawierających ziarnistości;
• hodowlę (posiew) wymazu z gardła – metoda ta wymaga czasu, umożliwia jednak identyfikację bakterii i określenie jej wrażliwości na antybiotyki;
• badanie na obecność toksyny błoniczej.

W morfologii krwi stwierdza się zwykle umiarkowane podwyższenie poziomu leukocytów (białych krwinek). Badanie RTG okolicy szyi oraz klatki piersiowej jest wykonywane w celu oceny nasilenia obrzęku tkanek miękkich. Niekiedy konieczne jest również wykonanie innych testów, m.in. badania na krztusiec.

Czy błonicy można zapobiegać?

Błonicy można, a nawet należy, zapobiegać. Jest to możliwe dzięki dedykowanej szczepionce, dostępnej jako preparat skojarzony ze szczepionką przeciwko tężcowi i krztuścowi lub z samą szczepionką przeciwko tężcowi. W Polsce szczepienie przeciwko błonicy jest obowiązkowe i podawane w określonych przedziałach wiekowych:

• w 2 miesiącu życia – pierwsza dawka szczepienia podstawowego,
• w 4 miesiącu życia – druga dawka szczepienia podstawowego,
• w 5–6 miesiącu życia – trzecia dawka szczepienia podstawowego,
• między 16 a 18 miesiącem życia – czwarta dawka szczepienia podstawowego,
• dawki przypominające odpowiednio w 6, 14 i 19 roku życia.

Eksperci zalecają, aby dawkę przypominającą szczepionki przyjmować co 10 lat., szczególnie w przypadku osób podróżujących. Szczepionka zawiera toksoid błoniczy (inaktywowaną toksynę błoniczą) i jest uważana za bezpieczną. Niepożądane odczyny poszczepienne (m.in. gorączka, zaczerwienienie i obrzęk w miejscu wkłucia) są zwykle łagodne i ustępują samoistnie w krótkim czasie.

Błonica a płonica – czym się różnią te choroby?

Czasem błonica bywa przez pacjentów mylona z płonicą. Mimo podobnej nazwy choroby te znacznie się różnią. Płonica, czyli szkarlatyna, jest chorobą zakaźną wywoływaną przez paciorkowce Streptococcus pyogenes wytwarzające toksyny bakteryjne. Podobnie jak błonica, szkarlatyna również występuje głównie u dzieci. Jej objawy mogą początkowo przypominać błonicę. Należą do nich gorączka, osłabienie, ból gardła, trudności z przełykaniem oraz powiększenie węzłów chłonnych. Nie występuje kaszel, mogą za to pojawić się nudności i wymioty. Rozpoznanie płonicy jest zwykle proste w momencie pojawienia się drobnoplamistej wysypki oraz silnego zaczerwienienia języka, tzw. „języka malinowego”. Do dziś nie opracowano szczepionki przeciwko płonicy.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian