Ból jajnika w różnych okresach cyklu – co może oznaczać?

W czasie cyklu miesięcznego w jajnikach dojrzewają komórki jajowe i produkowane są hormony. Wiele kobiet w niektórych momentach cyklu odczuwa ból jajników. Jest to bardzo częsta dolegliwość o naturalnym i zwykle niegroźnym charakterze. Ból jajnika może też jednak świadczyć o poważniejszych problemach ginekologicznych. Co oznacza ból jajników i kiedy udać się do lekarza?

Przyczyny bólu jajników 

Jajniki to narządy położone symetrycznie w dolnej części miednicy. Odpowiadają za produkcję hormonów, regulujących procesy kształtowania narządów płciowych, dojrzewanie komórek jajowych oraz utrzymanie ciąży. 

Odczuwany ból jajnika – lewego, prawego lub obydwóch jednocześnie – może mieć różne przyczyny. Najczęstsze dolegliwości bólowe związane są z konkretnymi momentami w cyklu miesiączkowym i nie świadczą o poważnych zaburzeniach. Zalicza się do nich tzw. ból owulacyjny pojawiający się w połowie cyklu oraz ból związany z zespołem napięcia przedmiesiączkowego, występujący z różnym nasileniem na kilka dni przed krwawieniem. 

Ból jajników może pojawiać się także w innych momentach cyklu owulacyjnego – z różnym nasileniem i objawami towarzyszącymi. Może mieć charakter tępy, kłujący lub promieniujący. Nietypowy ból jajników budzący niepokój może świadczyć o schorzeniach, które należy skonsultować z lekarzem. 

W artykule omówiono najczęstsze przyczyny bólu jajników – zarówno fizjologiczne, jak i te wymagające specjalistycznej diagnozy.

Ból jajnika podczas owulacji

Pomiędzy 10. a 16. dniem cyklu w jednym z jajników dojrzewa jedna komórka jajowa. Taki pęcherzyk określa się mianem pęcherzyka Graafa. Dojrzewająca wewnątrz niego komórka, powiększając swoje rozmiary, rozciąga ścianki pęcherzyka aż do momentu ich rozerwania. Rozciąganie oraz pęknięcie pęcherzyka Graafa mogą być bezpośrednią przyczyną odczuwanego bólu jajnika podczas owulacji. Niewielka ilość krwi uwolniona podczas tego zjawiska może podrażniać otrzewną, co również skutkuje bólem.

Ból owulacyjny bywa odczuwalny jeszcze po samym momencie jajeczkowania, co związane może być z wędrówką komórki jajowej – największej komórki ludzkiego ciała – w kierunku jajowodu oraz dalej wzdłuż niego. 

Komórki jajowe zazwyczaj dojrzewają naprzemiennie – w jednym cyklu w prawym jajniku, w następnym – w lewym. Stąd analogicznie pojawiać się może kłucie i ból w prawym jajniku w jednym miesiącu, a w kolejnym – ból lewego jajnika. Czasami dochodzi do jednoczesnego dojrzewania komórek jajowych w obydwóch jajnikach – wówczas ból owulacyjny odczuwalny jest obustronnie jako ból prawego i lewego jajnika naraz.

Po czym poznać, że ból jajnika związany jest z owulacją? Przede wszystkim warto obliczyć dzień cyklu miesiączkowego oraz sprawdzić charakter wydzieliny z pochwy – w czasie owulacji śluz staje się przezroczysty i bardziej ciągnący. Może pojawić się śladowa ilość krwi barwiąca go na kolor brunatny. 

Nie każda kobieta odczuwa ból jajników podczas owulacji, zależy to w dużym stopniu od indywidualnej wrażliwości na ból. Jeśli jednak dolegliwość ta występuje i stanowi problem, warto skonsultować ją z lekarzem. Ból owulacyjny został bowiem uwzględniony w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10. 

Ból jajnika po owulacji

Utrzymujący się ból jajnika po owulacji może oznaczać powstanie torbieli. Torbiele to kuliste struktury wypełnione płynem. Większość torbieli powstaje w wyniku zaburzeń hormonalnych w trakcie cyklu i ma charakter łagodny, samozanikający. 

Najczęściej powstające torbiele fizjologiczne to:

• torbiel prosta (pęcherzykowa) – powstaje, gdy nie dojdzie do uwolnienia dojrzałej komórki jajowej, a dojrzały pęcherzyk powiększa się nadal i wypełnia płynem,
• torbiel ciałka żółtego – powstaje, gdy po owulacji ciałko żółte nie zanika samoczynnie, ale wypełnia się płynem.

Torbiele na jajnikach mogą osiągać wielkość do kilku centymetrów – im większy rozmiar, tym większe prawdopodobieństwo odczuwania bólu. Fizjologiczne torbiele wykrywane są w badaniu USG i chociaż zazwyczaj nie wymagają leczenia, to powinny być kontrolowane. 

Ból jajników przed okresem

Wiele kobiet odczuwa ból jajników lub całego podbrzusza na kilka (5-7) dni przed wystąpieniem miesiączki. Taki ból powtarzający się cyklicznie wraz z dodatkowymi dolegliwościami może wskazywać na zespół napięcia przedmiesiączkowego (ang. PMS, premenstrual syndrome) – częstą dolegliwość ginekologiczną kobiet w wieku 25-35 lat. 

Ból jajników w zespole napięcia przedmiesiączkowego nie jest najważniejszym objawem, ale jednym z wielu możliwych. Na PMS składają się różnorodne dolegliwości fizyczne (ból brzucha, wzdęcia, tkliwość piersi, nudności, bóle głowy) oraz psychiczne (wahania nastroju, drażliwość, trudności z koncentracją). Objawy te mogą występować w różnorodnych konfiguracjach. Charakterystyczne dla zespołu napięcia przedmiesiączkowego jest to, że wszystkie ustępują wraz z pojawieniem się krwawienia. 

Przyczyna dolegliwości występujących podczas PMS nie jest dokładnie poznana, ale uważa się, że są nią wahania poziomów hormonów płciowych zachodzące naturalnie podczas cyklu miesięcznego. Ze względu na indywidualną podatność na działanie hormonów oraz różną wrażliwość na ból każda kobieta może inaczej odczuwać zachodzące w jej ciele procesy. Niewątpliwie jednak dolegliwości, które utrudniają codzienne funkcjonowanie, powinny zostać skonsultowane z lekarzem.  

Ból jajników podczas okresu

O ile ból brzucha przed okresem raczej nie wskazuje na poważną dolegliwość, to kłucie jajnika podczas okresu powinno być powodem do niepokoju. Objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego powinny ustąpić wraz z początkiem krwawienia. Jeśli jednak ból jajnika utrzymuje się lub pojawia dopiero podczas miesiączki, może oznaczać obecność torbieli lub stanu zapalnego, które należy skonsultować z lekarzem. 

Inną przyczyną kłucia jajnika podczas miesiączki jest wczesna ciąża. Występujące wówczas krwawienie nie jest regularnym okresem, a tzw. krwawieniem implantacyjnym związanym z zagnieżdżeniem się zarodka w macicy.

Ból jajników po okresie

Kłucie jajników pojawiające się po zakończeniu krwawienia może wskazywać na zapalenie przydatków (jajników i jajowodów). Przyczyną zwykle jest infekcja bakteryjna, której często towarzyszy gorączka i wymioty. Silny ból jajników może promieniować na całe podbrzusze i pachwiny. Ból podbrzusza po okresie wymaga konsultacji lekarskiej. 

Ból jajnika i brak okresu

Kiedy w terminie spodziewanej miesiączki nie pojawia się krwawienie, a odczuwalne jest kłucie jajnika, najczęściej powodem jest ciąża – oczywiście jeśli odpowiednio wcześniej miał miejsce stosunek seksualny. Może pojawić się krwawienie implantacyjne i mdłości. 

Przedłużający się ból podbrzusza i dodatkowe krwawienia mogą jednak być spowodowane przez ciążę ektopową – kiedy zarodek nie zagnieżdża się w macicy, ale najczęściej w jajowodzie. Ciąża pozamaciczna jest zagrożeniem życia kobiety i wymaga pilnej interwencji medycznej. 

Co stosować na ból jajników?

Nasilenie bólu jajników w trakcie cyklu menstruacyjnego może być różnie odczuwane. W dużym stopniu związane jest ze skurczami mięśni gładkich w obrębie podbrzusza. Przy łagodnych bólach wystarczające mogą okazać się naturalne sposoby takie jak ciepłe okłady i kąpiele, zioła o działaniu rozkurczającym, lekkostrawna dieta i czasowa rezygnacja z kofeiny oraz aktywności fizycznej. W razie potrzeby można sięgnąć po leki o działaniu rozkurczającym oraz przeciwbólowym. W łagodzeniu objawów PMS skuteczne jest również zażywanie wapnia i witaminy D. 

Niepokojące bóle ostre, pojawiające się nagle lub trwające przewlekłe wymagają konsultacji ginekologa i leczenia dobranego odpowiednio do przyczyny.

Czy ból jajników jest groźny?

Większość sytuacji, kiedy boli jajnik lewy lub prawy, związana jest z naturalnymi zjawiskami zachodzącymi w ciele kobiety podczas cyklu menstruacyjnego. Ból jajników i inne dolegliwości mogą występować w różnym nasileniu, ale zazwyczaj nie są groźne, choć mogą negatywnie wpływać na codzienne życie. 

Niektóre schorzenia objawiające się bólem jajnika mogą mieć poważne powikłania, a nawet stanowić zagrożenie życia. Są to:

• endometrioza – choroba polegająca na występowaniu tkanki endometrium na innych narządach poza macicą; objawy endometriozy to m.in. bardzo obfite miesiączki, ból odczuwany podczas stosunku seksualnego oraz ból jajnika promieniujący na nogę lub do pośladka;
• zespół policystycznych jajników – rozrost jajników wskutek zaburzeń hormonalnych, co powoduje ucisk na sąsiednie tkanki;
• ostre zapalenie przydatków – silny ból spowodowany infekcją bakteryjną, zapalenie może przejść w postać przewlekłą, prowadzącą do niedrożności jajowodów;
• torbiele jajników – większość jest łagodna i samoistnie zanika, mogą jednak przekształcać się w nowotwory lub pękać;
• skręt jajnika – ból jajnika promieniujący do pleców, nagły – wymaga interwencji chirurgicznej;
• rak jajnika – jeden z groźniejszych kobiecych nowotworów, bólowi towarzyszą wzdęcia i biegunki, choć w początkowych stadiach przebiega bezobjawowo;
• ciąża ektopowa – zarodek zagnieżdża się poza macicą, co stanowi możliwe zagrożenie życia kobiety.

Należy pamiętać też, że w podbrzuszu poza jajnikami znajdują się inne narządy. Ból w dolnej części brzucha może oprócz dolegliwości ginekologicznych oznaczać np. zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenie jelit, przepuklinę jelitową, zapalenie szyjki macicy czy zapalenie pęcherza moczowego. 

W sytuacji utrzymującego się bólu podbrzusza, szczególnie niezwiązanego z owulacją ani miesiączką oraz gdy ból ma charakter nagły, wskazana jest pilna konsultacja z lekarzem. Bóle jajników i podbrzusza najczęściej diagnozuje się za pomocą badań obrazowych (USG). 

Mgr Marta Filipowska