Choroba Fabry'ego – charakterystyka choroby i diagnostyka

Choroba Fabry’ego to rzadkie schorzenie genetyczne, którego bezpośrednią przyczyną jest zmniejszona aktywność enzymu lizosomalnego o nazwie alfa-galaktozydaza A. Powoduje to nagromadzenie się w organizmie szkodliwych substancji, które uszkadzają naczynia krwionośne i wywołują szereg objawów ze strony układu nerwowego, pokarmowego, nerek i serca. Choroba Fabry’ego ujawnia się w większości przypadków u mężczyzn, a kobiety są zazwyczaj bezobjawowymi nosicielkami zmutowanego genu. O tym, czym dokładnie jest choroba Fabry’ego, jakie są jej przyczyny i objawy, przeczytasz w poniższym artykule. Dowiesz się również, jakie badania wykonać, by zdiagnozować to schorzenie.

Co to jest choroba Fabry’ego?

Choroba Fabry’ego należy do rzadkich schorzeń o podłożu genetycznym. Wykazuje dziedziczenie sprzężone z chromosomem X. Oznacza to, że objawy kliniczne choroby dotyczą chłopców, dziewczynki zaś są zwykle bezobjawowymi nosicielkami uszkodzonego genu. Choroba Fabry’ego dotyka 1 na około 170 tysięcy osób. Osoby cierpiące z powodu tego schorzenia odczuwają silny ból zlokalizowany w obrębie dystalnych części kończyn, mają zmiany skórne oraz zaburzenia ze strony serca i nerek, które mogą prowadzić do śmierci. Aby szybko zdiagnozować tę groźną chorobę, warto wykonać badanie na chorobę Fabry’ego z wykorzystaniem metod sekwencjonowania następnej generacji (ang. Next Generation Sequencing, NGS). 

Jakie są przyczyny choroby Fabry’ego?

Bezpośrednią przyczyną choroby Fabry’ego są mutacje genu GLA znajdującego się na chromosomie X. W warunkach prawidłowych koduje on enzym o nazwie alfa-galaktozydaza A, który odpowiada za rozkład substancji lipidowych, zwanych glikosfingolipidami. Nieprawidłowości w genie GLA powodują, że enzym nie jest wytwarzany w wystarczającej ilości. Przyczynia się to do nagromadzenia glikosfingolipidów w naczyniach krwionośnych i innych tkankach, prowadząc do ich uszkodzenia. Z powodu niespecyficznych objawów chorobowych postawienie diagnozy może trwać wiele lat, uniemożliwiając lekarzom zastosowanie odpowiedniego, spowalniającego postęp choroby leczenia.

W jaki sposób objawia się choroba Fabry’ego?

Symptomy choroby Fabry’ego są możliwe do zaobserwowania już we wczesnym dzieciństwie. W sytuacji, kiedy dochodzi do całkowitego zahamowania wytwarzania alfa-galaktozydazy, chory ma charakterystyczne, wyraziste, grube rysy twarzy. Z czasem też pojawiają się u niego ostre, piekące bóle dłoni i stóp, które odczuwane są pod wpływem zmiany temperatury otoczenia i ekspozycji na światło. Często towarzyszą mu mrowienia.

Do innych objawów choroby Fabry’ego można zaliczyć:

• zmniejszone wydzielanie potu,
• upośledzoną tolerancję wysokiej temperatury,
• czerwono-fioletową wysypkę grudkową zlokalizowaną najczęściej na udach i pośladkach,
• bóle brzucha występujące po posiłkach,
• nudności i wymioty,
• biegunki,
• zawroty głowy,
• duszności, 
• suchy kaszel,
• świszczący oddech,
• omdlenia,
• zmętnienie rogówki,
• zaćmę,
• postępujący niedosłuch.

U osób dorosłych cierpiących z powodu choroby Fabry’ego bardzo często występują:

• przewlekłe zmęczenie,
• nawracające gorączki,
• choroby nerek, których głównym objawem jest białkomocz; z czasem może dochodzić do niewydolności nerek,
• zaburzenia pracy układu nerwowego,
• przewlekłe choroby serca, w tym zaburzenia rytmu serca i choroba niedokrwienna.

Choroba Fabry’ego u kobiet ma zazwyczaj łagodniejszy przebieg, a jej objawy występują w późniejszym okresie życia. 

Jak zdiagnozować chorobę Fabry’ego?

Objawy choroby Fabry’ego są zazwyczaj mało specyficzne. Jej wczesne zdiagnozowanie umożliwia jednak zastosowanie odpowiedniego leczenia objawowego i opóźnienie rozwoju choroby.

Rozpoznanie choroby Fabry’ego wymaga wykonania badania aktywności enzymu alfa-galaktozydazy A w osoczu krwi, leukocytach lub hodowanych komórkach skóry (fibroblastach). Mają one jednak wartość diagnostyczną głównie u mężczyzn. W przypadku choroby Fabry’ego u kobiet szczególne znaczenie mają badania genetyczne w kierunku mutacji w genie GLA. Pozwalają one wykryć uszkodzenie w genie kodującym alfa-galaktozydazę A mimo braku objawów klinicznych choroby.

Określenie nosicielstwa mutacji jest szczególnie ważne u kobiet, które planują powiększenie rodziny. W sytuacji, kiedy przyszła mama posiada zmutowany gen GLA, istnieje 50% szans na przekazanie go swoim dzieciom. Dziewczynki, które odziedziczą od matki chromosom X ze zmutowanym genem GLA, będą nosicielkami choroby Fabry’ego, chłopcy zaś będą chorzy.

Do badań pomocniczych w diagnostyce choroby Fabry’ego zaliczyć można badanie histopatologiczne wycinka nerki. Pod mikroskopem bowiem widoczne są charakterystyczne dla choroby Fabry’ego zmiany w budowie komórek.

Jeśli choroba Fabry’ego występuje w rodzinie, w razie zaobserwowania opisanych powyżej objawów należy zgłosić się do lekarza i poinformować go również o fakcie tego schorzenia u członka rodziny. Z pewnością ułatwi to diagnostykę. 

Chorobę tę można również wykryć na etapie ciąży, wykonując badania prenatalne.

Choroba Fabry’ego – czy jest dziedziczna?

Mutacja genowa, która związana jest z rozwojem choroby Fabry’ego, dotyczy genu GLA zlokalizowanego na ramieniu długim chromosomu X. Schorzenie to określane jest jako sprzężone z chromosomem X i dziedziczone w sposób recesywny. Oznacza to, że u matki w większości przypadków nie występują objawy chorobowe mimo uszkodzonej jednej kopii genu, ponieważ posiada ona dwa chromosomy X. Jeśli jednak chromosom z uszkodzonym genem GLA odziedziczy jej syn, wystąpią u niego objawy choroby Fabry’ego. Córki zaś będą, podobnie jak matka, nosicielkami zmutowanego genu. Chorujący ojciec z kolei przekaże uszkodzony gen każdej ze swoich córek, natomiast żadnemu ze swoich synów.

W niektórych przypadkach choroba Fabry’ego może wystąpić de novo. Oznacza to, że mutacja powstanie w trakcie rozwoju zarodkowego (nie jest dziedziczona od rodziców). Będzie ona mogła jednak zostać przekazana potomstwu.

Czy choroba Fabry’ego jest uleczalna?

W przypadku schorzenia Fabry’ego, podobnie jak i innych chorób genetycznych, leczenie przyczynowe nie istnieje. Nie można zastąpić uszkodzonej kopii genu, aby uzyskać prawidłowy poziom alfa-galaktozydazy A. Wczesne rozpoznanie choroby pozwala jednak na zastosowanie odpowiedniego leczenia polegającego na podawaniu preparatu rekombinowanego enzymu. Wykazuje on identyczne działanie jak ten, który w warunkach prawidłowych wytwarzany jest przez organizm i przyczynia się do spowolnienia postępu choroby.

Autor: Marta Szarawarska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian