Choroba Pelizaeusa-Merzbachera – co warto wiedzieć?

Choroba Pelizaeusa-Merzbachera (PMD) to rzadko występująca, genetyczna choroba układu nerwowego, należąca do grupy leukodystrofii. Jest spowodowana mutacjami w genie PLP1, co prowadzi do nieprawidłowej budowy mieliny – substancji otaczającej i chroniącej włókna nerwowe w mózgu. W poniższym artykule wyjaśniamy, co powoduje chorobę Pelizaeusa-Merzbachera, czy choroba Pelizaeusa-Merzbachera jest śmiertelna i jak wygląda proces diagnostyczny. 

Choroba Pelizaeusa-Merzbachera – co to jest?

Choroba Pelizaeusa-Merzbachera (PMD) jest demielinizacyjną chorobą ośrodkowego układu nerwowego należącą do grupy leukodystrofii hipomielinizujących. Jest chorobą recesywną sprzężoną z chromosomem X, dlatego częściej dotyka mężczyzn niż kobiety. Kobiety, aby rozwinęła się u nich choroba, musiałyby odziedziczyć dwie kopie wadliwego genu po jednej od matki i ojca, w przypadku mężczyzn wystarczy, że matka będzie nosicielką choroby, a ryzyko wystąpienia choroby u potomstwa płci męskiej wynosi 50%. W około 5% przypadków choroba Pelizaeusa-Merzbachera występuje spontanicznie, jako efekt mutacji de novo.

Częstość występowania PMD na całym świecie waha się od 1 na 90 000 do 1 na 750 000 żywych urodzeń. Średnia długość życia pacjentów wynosi około 30 lat. Choroba Pelizaeusa-Merzbachera została po raz pierwszy opisana w 1885 roku przez Friedricha Pelizaeusa – niemieckiego lekarza, który zbadał rodzinę, w której wielu mężczyzn cierpiało na oczopląs, opóźnienie rozwoju, spastyczne czterokończynowe porażenie i ataksję.

Choroba Pelizaeusa-Merzbachera może występować w różnych formach:  

• klasyczna postać choroby – występuje najczęściej. Pierwsze objawy zauważalne są już w okresie niemowlęcym. Dzieci zazwyczaj nie opanowują w pełni umiejętności chodzenia;
• ciężka postać choroby – obraz kliniczny choroby rozwija się tuż po urodzeniu i obejmuje ciężkie zaburzenia neurologiczne, które w wielu przypadkach mogą prowadzić do wczesnej śmierci dziecka;
• łagodna postać choroby – symptomy chorobowe podobne są do objawów dziecięcego porażenia mózgowego, pozostałe objawy neurologiczne są zazwyczaj łagodniejsze, a część dzieci opanowuje samodzielne chodzenie i mówienie.

Przyczyny choroby Pelizaeusa-Merzbachera

W większości przypadków przyczyną choroby Pelizaeusa-Merzbachera jest mutacja w genie sprzężonym z chromosomem X – PLP1 (proteolipid protein 1), który koduje białko proteolipidu (PLP) – kluczowy składnik mieliny w mózgu. Mielina otacza włókna nerwowe i umożliwia szybkie przekazywanie impulsów nerwowych. W PMD proces wykształcania osłonki mielinowej nerwów jest zaburzony, czego skutkiem jest nieprawidłowe przewodzenie impulsów nerwowych między komórkami, a w konsekwencji problemy neurologiczne. Mutacje w genie PLP1 mogą mieć postać duplikacji (najczęściej), mutacji punktowych lub w mniejszym stopniu delecji. Duplikacje genu PLP1 powodują nadmierną syntezę nieprawidłowego białka, które zaburza proces mielinizacji. Mutacje punktowe powodują wytwarzanie wadliwego białka proteolipidu, które nie spełnia swoich funkcji, natomiast delecje uniemożliwiają syntezę białka PLP. 

📌 Sprawdź: Czym są aberracje chromosomowe? Przykłady chorób, przyczyny

Objawy choroby Pelizaeusa-Merzbachera

Objawy choroby Pelizaeusa-Merzbachera pojawiają się niedługo po urodzeniu, w okresie niemowlęcym, a stopień ich nasilenia rośnie wraz z wiekiem. Do najczęstszych objawów PMD zalicza się:

• objawy ruchowe – dzieci wykazują późniejszy rozwój motoryczny, niemowlę późno osiąga „kroki milowe” w rozwoju, takie jak samodzielne chodzenie, siedzenie czy raczkowanie. U większości chorych stwierdza się hipotonię mięśniową, czyli wczesne osłabienie i wiotkość mięśni. Napięcie mięśniowe wzrasta z czasem, prowadząc do spastyczności, czyli sztywności mięśni, która utrudnia ruch. U dzieci występuje ataksja, czyli zaburzenie koordynacji ruchowej oraz dystonia – mimowolne ruchy mięśniowe;
• objawy neurologiczne – zalicza się do nich oczopląs, czyli mimowolne ruchy gałek ocznych. Oczopląs jest zazwyczaj jednym z pierwszych objawów choroby Pelizaeusa-Merzbachera. Dodatkowo pojawiają się trudności w wykonywaniu precyzyjnych ruchów ze względu na drżenie rąk i głowy. Mowa pacjentów jest spowolniona i niewyraźna. W niektórych przypadkach choroby może dodatkowo pojawić się upośledzenie intelektualne;
• dysfagia, czyli problemy z połykaniem, co utrudnia codzienne przyjmowanie pokarmów stałych;
• zaburzenia oddechowe – w ciężkich przypadkach choroby Pelizaeusa-Merzbachera konieczne może okazać się wsparcie oddechu.

Nasilenie objawów i ich rodzaje zależy od formy choroby i wieku pacjenta.

Choroba Pelizaeusa-Merzbachera – diagnostyka

Główną rolę w diagnostyce choroby Pelizaeusa-Merzbachera odgrywają badania genetyczne oraz badania obrazowe. Lekarz przeprowadza dokładny wywiad z pacjentem oraz wykonuje badanie neurologiczne. Kluczowym elementem w diagnostyce choroby Pelizaeusa-Merzbachera są testy genetyczne, które pozwalają na identyfikację mutacji w genie PLP1. Za pomocą badań genetycznych możliwe jest nie tylko postawienie diagnozy, ale również wykrycie nosicielstwa mutacji u kobiety, co jest istotną informacją w kontekście planowania ciąży. Do zobrazowania zmian w strukturze mózgu najczęściej wykorzystuje się rezonans magnetyczny (MRI). MRI mózgu ukazuje charakterystyczne dla choroby Pelizaeusa-Merzbachera wzorce uszkodzeń w istocie białej oraz brak lub opóźnioną mielinizację. Dodatkowo, chory może być poddany badaniu przewodnictwa nerwowego i ocenie rozwoju psychomotorycznego.