Choroby gruczołu krokowego – przyczyny, objawy, leczenie

Choroby gruczołu krokowego nasilają się  u mężczyzn w podeszłym wieku. Zalicza się do nich: zapalenie ostre lub przewlekłe prostaty, przerost gruczołu krokowego, nowotwory złośliwe. Sprawdź, jakie objawy pojawiają się w ich przebiegu.

Choroby prostaty leczone są przez urologa. Lekarz ten ma do dyspozycji szereg metod diagnostycznych, z których podstawę stanowią badanie per rectum w połączeniu z badaniem USG i pomiar stężenia PSA. Dowiedz się, na czym polega leczenie chorób prostaty i kto na dolegliwości ze strony prostaty jest najbardziej narażony.

Co to jest prostata (gruczoł krokowy, stercz)? Jakie są choroby prostaty (gruczołu krokowego, stercza)?

Gruczoł krokowy, inaczej stercz, potocznie określany jest łacińską nazwą: prostata.  W tekście wszystkie trzy terminy będą stosowane wymiennie. Prostata występuje tylko u mężczyzn i wchodzi w skład ich układu płciowego. Prostata położona jest poniżej pęcherza moczowego, a jej tylna część przylega bezpośrednio do odbytnicy. Prostata otoczona jest torebką z mięśni gładkich, które kurczą się w czasie ejakulacji. Głównym zadaniem prostaty jest produkcja płynu wchodzącego w skład nasienia. Zastanawiasz się, jakie choroby mogą rozwinąć się w prostacie? Wymienia się wśród nich:

• zapalenie ostre lub przewlekłe prostaty (gruczołu krokowego, stercza);
• przerost prostaty (gruczołu krokowego, stercza);
• nowotwory złośliwe prostaty (gruczołu krokowego, stercza).

Rak prostaty (gruczołu krokowego, stercza) – najważniejsze informacje

Rak stercza jest jednym z częściej rozpoznawanych nowotworów złośliwych u mężczyzn, ustępuje jedynie rakowi płuca. Zapadalność na niego rośnie z wiekiem. Większość zachorowań, bo aż 70%, stwierdza się w krajach wysoko rozwiniętych. W zdecydowanej większości przypadków (90–95%) rozpoznaje się gruczolakoraka zrazikowego. Zmiana złośliwa z reguły umiejscawia się w części tylnej i tylno-bocznej gruczołu krokowego.

Rak prostaty (gruczołu krokowego, stercza)  – objawy choroby

Rak stercza rozwija się powoli. Rak bezobjawowy może rozwijać się nawet kilkanaście lat. Nowotworowi towarzyszą najczęściej takie objawy, jak: częste oddawanie moczu, trudności w rozpoczęciu oddawania moczu, wrażenie niepełnego opróżnienia pęcherza, słaby lub przerywany strumień moczu. Wraz z zaawansowaniem choroby pojawić się mogą dodatkowo: krwiomocz, nietrzymanie moczu, obecność krwi w spermie, zaburzenia wzwodu, uczucie pieczenia podczas oddawania moczu, ból w okolicy lędźwiowej, krocza i w podbrzuszu.

Czynniki ryzyka

Czynniki ryzyka zachorowania na złośliwy nowotwór stercza (prostaty)  to przede wszystkim:

• obciążony wywiad rodzinny w kierunku raka prostaty;
• niezdrowy sposób odżywiania – dieta bogata w nasycone kwasy tłuszczowe i cholesterol, a uboga w witaminy i składniki mineralne;
• nadmierna masa ciała;
• rasa – choroba częściej rozwija się wśród mężczyzn rasy czarnej, a najrzadziej obserwuje się ją u przedstawicieli rasy żółtej;
• wstrzemięźliwość płciowa;
• siedzący tryb życia;
• ekspozycja zawodowa na niektóre czynniki chemiczne (np. na kadm, arsen, związki chromu, ołów);
• choroby przenoszone drogą płciową;
• częste zapalenia dróg moczowych.

Diagnostyka

Rozpoznanie raka prostaty opiera się przede wszystkim na wywiadzie lekarskim, badaniu per rectum (badaniu palpacyjnym przez odbytnicę), badaniu USG oraz oznaczeniu poziomu swoistego antygenu sterczowego (PSA) we krwi. Pamiętaj, że podwyższone wartości PSA nie stanowią od razu o raku prostaty. Mogą być obecne również w przypadku łagodnego rozrostu i zapalenia gruczołu. PSA wytwarzane jest przez zdrowe i nowotworowo zmienione komórki. Orientacyjne normy poziomu PSA dla poszczególnych grup wiekowych przedstawiają się następująco: 40–49 lat: poniżej 2,5 ng/ml, 50–59 lat: poniżej 3,5 ng/ml, 60–69 lat: 4,5 ng/ml, 70–79 lat: poniżej 6,5 ng/ml [1]. W rozpoznawaniu, ale i w ocenie zaawansowania i nawrotu korzysta się z ultrasonografii przezodbytniczej (TRUS). W razie problemów z rozpoznaniem lekarz zalecić może dodatkowe badania, np. rezonans magnetyczny, tomografię komputerową, scyntygrafię. Ostateczne rozpoznanie zapewnia biopsja gruczołu krokowego i badanie histopatologiczne pobranego materiału.

Zobacz również: Badanie prostaty – na czym polega?

Leczenie

Leczenie raka prostaty zależy głównie od stopnia zaawansowania choroby. Przykładowo:

• w postaciach mało zaawansowanych stosuje się: aktywny nadzór (oczekiwana długość przeżycia > 10 lat), baczną obserwację (oczekiwana długość przeżycia > 10 lat), leczenie chirurgiczne, radioterapię;
• w postaciach średniego ryzyka: baczną obserwację (leczenie paliatywne), leczenie chirurgiczne, radioterapię, farmakoterapię hormonalną;
• w postaciach wysokiego ryzyka: baczną obserwację (leczenie paliatywne), leczenie chirurgiczne, radioterapię, farmakoterapię hormonalną, chemioterapię.

Przerost prostaty (gruczołu krokowego, stercza)

Łagodny rozrost gruczołu krokowego  występuje u ponad połowy mężczyzn powyżej 60 lat. Częstość choroby rośnie z wiekiem. Do powstania tego zaburzenia dochodzi na skutek rozrostu komórek gruczołowych i podścieliska stercza. W sposób szczególny na łagodny rozrost gruczołu krokowego narażeni są mężczyźni z nadciśnieniem tętniczym, nadwagą i podwyższonym poziomem cholesterolu.

Choroby prostaty – objawy przerostu

Objawy tej choroby prostaty to: częstomocz, ból w trakcie mikcji, nykturia (oddawanie moczu w nocy), niemożność powstrzymania mikcji, gwałtowne parcia na mocz, trudność w rozpoczęciu mikcji, wydłużony czas mikcji, zwężony strumień moczu, wykapywanie moczu po zakończeniu mikcji, osłabienie strumienia moczu lub przerwany wyciek moczu, a w ciężkich przypadkach zatrzymanie moczu. Objawy łagodnego rozrostu gruczołu krokowego są spowodowane przede wszystkim zwężeniem cewki moczowej i upośledzeniem funkcji pęcherza moczowego.

Rozpoznanie schorzenia prostaty

W rozpoznawaniu tego schorzenia prostaty stosuje się: wywiad lekarski, badanie per rectum, USG przezbrzuszne (ocenę wielkości i stopnia zalegania moczu), USG przezodbytnicze (ocenę struktury i wielkości stercza), uroflowmetrię (badanie strumienia moczu), badanie poziomu PSA.

Łagodny przerost prostaty – leczenie

Mężczyznom, u których wykryty został łagodny przerost, ale bez objawów, zaleca się tzw. wyczekującą baczną obserwację. Leczenie łagodnego przerostu stercza z objawami opiera się przede wszystkim na farmakoterapii. Stosuje się leki blokujące receptor α-1-adrenergiczny (doksazosynę, tamsulozynę, alfuzosynę, terazosynę), które działają rozluźniająco na mięśnie gładkie gruczołu krokowego i pęcherza moczowego, ułatwiając oddawanie moczu.

Sięga się po leki hormonalne blokujące 5-α-reduktazę (finasteryd, dutasteryd), pomocniczo po leki roślinne (wyciąg z kory śliwy afrykańskiej, ekstrakt z owoców palmy sabałowej, wyciąg z pokrzywy zwyczajnej). W cięższych przypadkach podejmowane jest leczenie operacyjne.

Zapalenie ostre lub przewlekłe prostaty

Zapalenie gruczołu krokowego to jedna z częściej występujących chorób zapalnych u młodych mężczyzn. Wyróżnia się:

• ostre zapalenie gruczołu krokowego – dotyczy 20–25 na 100 tysięcy mężczyzn;
• przewlekłe – szacuje się, że dotyczy 35–50% mężczyzn, stwierdza się je, kiedy objawy utrzymują się dłużej niż 3 miesiące. W przypadku przewlekłego niebakteryjnego zapalenia stercza mówi się o zespole przewlekłego bólu miednicy mniejszej.

Zapalna choroba prostaty – przyczyny

Za powstanie ostrego stanu zapalnego prostaty odpowiadają najczęściej bakterie. Zazwyczaj są to organizmy pochodzące z naturalnej flory jelita grubego, w tym głównie Escherichia coli. W niektórych przypadkach nie udaje się określić patogenu odpowiedzialnego za zapalenie.

Wśród czynników sprzyjających rozwojowi przewlekłej postaci choroby znajdują się: nadmierny stres, łagodny rozrost gruczołu krokowego, zwężenie cewki moczowej, cystoskopia, problemy psychiczne i emocjonalne, zaburzenia hormonalne czy autoimmunologiczne.

Objawy zapalenia prostaty

Objawy ostrego zapalenia prostaty to: podwyższona temperatura ciała, ból mięśni, ogólne złe samopoczucie, ból w okolicy krocza, odbytu, odcinka lędźwiowego kręgosłupa, zwiększone parcie, osłabienie strumienia moczu, częste i bolesne oddawanie moczu, tkliwość prostaty w badaniu per rectum. Objawy pojawiają się nagle i szybko się nasilają.

Przewlekłe zapalenie prostaty o podłożu bakteryjnym zazwyczaj przebiega bez objawów ogólnych, a dolegliwości miejscowe są podobne jak w postaci ostrej zapalania, ale mają nawrotowy charakter – remisje i zaostrzenia. W zespole przewlekłego zapalenia stercza obserwuje się: silny ból w okolicy odbytu, krocza, dolnego odcinka kręgosłupa, pieczenie i ból podczas mikcji, dyskomfort podczas wytrysku, uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza, uczucie zmęczenia.

Zapalenie stercza – rozpoznanie

Po przeprowadzeniu wywiadu lekarz zleca ogólne badanie moczu i posiew moczu. W przypadku wyników dodatnich przeprowadza się USG, aby wykluczyć nieprawidłowości w układzie moczowym, a w razie potrzeby sięga się po dodatkowe obrazowanie (np. tomografię komputerową), badanie endoskopowe (np. cystoskopię) lub czynnościowe (np. uroflowmetrię). Przy ujemnych wynikach badania moczu i braku nieprawidłowości w układzie moczowo-płciowym w badaniu per rectum pobiera się wydzielinę gruczołu krokowego i dokonuje w niej oznaczenia stężenia PSA z krwi.

Zapalenie stercza – leczenie

W leczeniu zapalenia stercza stosuje się antybiotyki, leki przeciwzapalne i przeciwbólowe czy preparaty rozkurczające mięśnie gładkie, poprawiające odpływ moczu z pęcherza, zmniejszające wielkość gruczołu krokowego. Konieczna jest odpowiednia dieta – unikanie alkoholu, ostrych potraw, odpowiednie nawodnienie,  dbałość o higienę intymną. Wskazane są: masaż stercza, unikanie zachowań mogących prowadzić do mechanicznego drażnienia stercza (np. jazda na rowerze) , regularne ejakulacje. W przypadkach nasilonych dolegliwości, gdy inne sposoby leczenia były nieskuteczne, wykonuje się resekcję gruczołu krokowego.

A: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. V.T. DeVita, T.S. Lawrence, S.A. Rosenberg, DeVita, Hellman, and Rosenberg’s Cancer Principles & Practice of Oncology, Wolters Kluwer Health, Filadelfia, Pensylwania, Stany Zjednoczone 2015.
2. Badanie prostaty – na czym polega? Online: https://diag.pl/pacjent/artykuly/badanie-prostaty-na-czym-polega/ [dostęp: 14.04.2022].
3. P. Moszczynski, Choroby układu moczowo-płciowego. Cz. III. Schorzenia prostaty, „Wiadomości Zielarskie” 200, t. 42, nr 10, s. 1–3.
4. R. Szczęch, K. Narkiewicz, Łagodny rozrost prostaty, „Choroby Serca i Naczyń” 2009, t. 6, nr 1, 47–48.
5. Z. Urbanowicz, Mała encyklopedia anatomii człowieka, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2003.