Ciągłe wzdęcia i gazy – co dzieje się w Twoich jelitach?

Powstawanie gazów w jelitach to naturalny proces zachodzący w naszym układzie pokarmowym, a ich wydalanie jest normalnym sposobem pozbywania się ich z organizmu. Problematyczne stają się jednak, gdy pojawiają się one zbyt często, bądź w nadmiernych ilościach. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy wzdęcia oraz nadmierne gromadzenie i wydalanie gazów są zaliczane do zaburzeń czynnościowych układu pokarmowego. Niemniej jednak, w niektórych sytuacjach mogą być skutkiem problemów zdrowotnych wymagających odpowiedniej diagnostyki i leczenia. W artykule poniżej wyjaśniamy, w jakich sytuacjach warto udać się do lekarza i jakie badania diagnostyczne wykonać.

Czy gazy i wzdęcia brzucha występują u osób zdrowych?

W przewodzie pokarmowym człowieka zawsze znajduje się pewna ilość gazów (zazwyczaj od 150 do 200 ml). Ich obecność wynika m.in. z połykania powietrza (podczas jedzenia lub innych czynności), procesów metabolicznych takich jak neutralizacja kwasu solnego i kwasów tłuszczowych, produkcji gazów podczas fermentacji bakteryjnej w jelitach oraz dyfuzji gazów zachodzącej pomiędzy krwią a jelitami. 

Nadmiar gazów u osób zdrowych jest usuwany przez odbijanie. Jeśli jednak z jakiegoś powodu, mechanizm odbijania nie działa poprawnie, większa ilość gazów dostaje się do dalszych części przewodu pokarmowego, co może powodować uciążliwe dolegliwości, takie jak: uporczywe odbijanie, wzdęcia, wiatry, zwiększenie obwodu brzucha, a także zgaga i gorzki posmak w ustach. Objawy te łagodnieją zwykle po wydaleniu gazów lub przyjęciu pozycji leżącej. Charakterystyczne jest także to, że wzdęcia nie pojawiają się rano po przebudzeniu. W ciągu dnia dolegliwości zaczynają się stopniowo nasilać, osiągając największą intensywność wieczorem.

Wzdęcia brzucha rozumiane jako subiektywne uczucie rozciągnięcia jelit nie zawsze jednak wynikają z nadmiernej ilości gazów w układzie pokarmowym. Czasami, pomimo odczuwania napięcia, stwierdza się normalną objętość gazów w jelitach. Okazuje się, że taka sama ilość gazów może wywołać dyskomfort u jednej osoby, podczas gdy inna nie zauważy żadnych dolegliwości. U osób, u których ilość gazów jest w normie, wzdęcia brzucha mogą być związane z chorobami układu pokarmowego lub z zaburzeniami motoryki przewodu pokarmowego. 

Zgodnie z aktualnymi kryteriami diagnostycznymi, tzw. kryteriami rzymskimi, wzdęcie czynnościowe (wymagające konsultacji lekarskiej) definiuje się jako nawracające uczucie wzdęcia przez co najmniej 3 dni w miesiącu, trwające przez kolejne 3 miesiące, przy braku objawów innych schorzeń, takich jak dyspepsja czynnościowa czy zespół jelita nadwrażliwego (IBS).

Ciągłe gazy i wzdęcia – jakie mogą być ich przyczyny?

Wzdęcia i gazy są jednymi z najczęstszych dolegliwości żołądkowo-jelitowych na świecie. W wielu przypadkach mają one charakter przejściowy i wynikają z prostych przyczyn, takich jak nadmierne połykanie powietrza lub błędy dietetyczne.

Nawyki żywieniowe, które mogą prowadzić do uczucia pełności po posiłkach oraz nadmiernej produkcji gazów to m.in.: dieta bogata w białko i tłuszcze zwierzęce, spożywanie potraw wzdymających, takich jak warzywa kapustne, rośliny strączkowe, żywność bogata w błonnik oraz owoce z dużą ilością cukrów prostych, picie napojów gazowanych i spożywanie obfitych posiłków, a także połykanie nadmiernej ilości powietrza podczas żucia gumy lub palenia papierosów. Kolejnym ważnym czynnikiem wpływającym na nadmierną produkcję gazów jest stres. Jedzenie w pośpiechu i życie w ciągłym napięciu mogą znacznie utrudniać proces trawienia, prowadząc do różnych problemów ze strony układu pokarmowego, w tym wzdęć i gazów. Intensywność objawów nasila się często pod wpływem stresu, lęku i depresji, a przewlekłe zaparcia mogą dodatkowo przyczyniać się do zatrzymywania gazów.

Do innych, fizjologicznych przyczyn takich dolegliwości zalicza się także:

• nadmierne połykanie powietrza, spowodowane zbyt szybkim jedzeniem lub mówieniem z przerwami,
• zaburzenia w składzie mikrobioty jelitowej (tzw. dysbiozę jelit), wywołane złą dietą lub innymi czynnikami,
• zażywanie niektórych leków (np. środków antydepresyjnych, blokerów kanału wapniowego),
• zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego, takie jak zespół jelita drażliwego (IBS) czy niestrawność czynnościową. Zaburzenia te nie mają podłoża organicznego (strukturalnego lub biochemicznego), ale powodują u pacjentów znaczne dolegliwości. Ich dokładne przyczyny nie są w pełni wyjaśnione.

Wzdęcia mogą być także objawem chorób, takich jak choroby zapalne jelit (np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, mikroskopowe zapalenie jelita grubego) czy celiakia. 

Do najważniejszych schorzeń układu pokarmowego powodujących wzdęcia należą:

• nietolerancje pokarmowe, takie jak nadwrażliwość na gluten lub laktozę,
• niedobór enzymów trawiennych, w tym enzymów trzustkowych oraz laktazy, 
• gastropareza, czyli zaburzenie opróżniania żołądka prowadzące do zalegania pokarmu,
• choroby trzustki związane z niedoborem enzymów,
• czynnościowa niewydolność trzustki,
• choroby zapalne jelit,
• celiakia,
• cukrzyca,
• niedoczynność tarczycy,
• otyłość,
• twardzina układowa, która może powodować włóknienie jelit i prowadzić do zaparć oraz zespołu złego wchłaniania,
• idiopatyczna rzekoma niedrożność jelit,
• przerost bakteryjny jelita cienkiego (SIBO),
• ostre zapalenie żołądka i jelit,
• nowotwory żołądka, jelita grubego, czy jajników.

Jeśli wzdęcia i gazy występują stale i towarzyszy im powiększenie obwodu brzucha, warto udać się do lekarza i dokładnie obserwować swoje objawy. 

Szczególnie alarmujące powinny być symptomy takie jak:

• postępująca utrata masy ciała,
• trudności z przełykaniem lub ból przy przełykaniu,
• krwawienie z odbytu,
• ból brzucha i bolesne parcie na stolec,
• nasilone biegunki (z dużą ilością krwi, występujące w nocy, z postępującym bólem i nieustępujące na czczo),
• utrzymująca się gorączka,
• powiększone węzły chłonne,
• wymioty,
• żółtaczka,
• nagłe pojawienie się objawów, takich jak odbijanie czy wzdęcia, u osób po 55. roku życia.

Jakie badania wykonać, gdy dokuczają nam ciągłe wzdęcia, gazy i bóle brzucha?

Diagnostyka przyczyn nadmiernej produkcji gazów i wzdęć obejmuje szereg kroków mających na celu znalezienie czynnika, który wywołuje te dolegliwości. Jej pierwszym etapem jest oczywiście wywiad medyczny, w trakcie którego lekarz zbiera szczegółowe informacje dotyczące objawów, takie jak czas ich występowania, częstotliwość, nasilenie oraz towarzyszące symptomy, poznaje historię wcześniejszych chorób pacjenta, operacji, stosowanych leków i nawyków żywieniowych. Kolejnym krokiem jest badanie fizykalne i osłuchiwanie brzucha w celu sprawdzenia, czy występują oznaki wzdęcia, bólu lub obecność guzów.

W wielu przypadkach konieczne jest wykonanie dodatkowych badań diagnostycznych, takich jak:

• badania laboratoryjne krwi (morfologia krwi, enzymy wątrobowe, enzymy trzustkowe, parametry oceniające funkcję nerek, testy na alergie i nietolerancje pokarmowe),
• badanie kału (badanie ogólne kału, testy na pasożyty i obecność krwi utajonej, kalprotektyna w stolcu),
• USG lub RTG jamy brzusznej,
• gastroskopia i kolonoskopia,
• testy oddechowe na nietolerancję laktozy, SIBO (przerost bakteryjny jelita cienkiego) oraz celiakię,
• genetyczne badanie mikrobiomu jelit (NANOBIOME), pozwalające na szczegółową analizę składu i funkcji mikrobioty jelitowej.

W zależności od wyników początkowych badań, lekarz może postawić diagnozę i zaproponować odpowiednie leczenie lub zmiany w stylu życia i diecie, bądź też zalecić dodatkowe testy lub konsultacje ze specjalistami, takimi jak gastroenterolog czy dietetyk. 

Jak zapobiegać wzdęciom i gazom oraz łagodzić intensywność objawów?

Aby uniknąć nadmiernego gromadzenia się gazów, warto zadbać o właściwy sposób jedzenia oraz dokładne przeżuwanie pokarmów. Posiłki powinny być spożywane regularnie, bez pośpiechu, najlepiej 4-5 razy dziennie. Układając codzienny jadłospis, należy zadbać o ograniczenie spożywania produktów zawierających wielocukry oraz warzyw i owoców bogatych w skrobię (np. ziemniaki, pszenica, groch), sorbitol (np. owoce i soki owocowe), fruktozę (np. banany, jabłka), włókna roślinne oraz laktozę (mleko i jego przetwory). Trudniej trawione produkty są bardziej podatne na fermentację, co zwiększa produkcję gazów. Należy unikać rozmów podczas jedzenia, szybkiego połykania pokarmów oraz picia napojów gazowanych. Bardzo ważne jest również wypijanie około 2 litrów płynów dziennie, dbanie o higienę jamy ustnej, wprowadzanie nowych produktów pojedynczo, by obserwować reakcje organizmu, stosowanie zróżnicowanej diety bogatej w witaminy i minerały, dbałość o regularną aktywność fizyczną, powolne picie napojów,  ograniczenie żucia gumy i ssania twardych cukierków, unikanie alkoholu oraz wyrobów tytoniowych. 

Jeśli zmiana trybu życia i nawyków żywieniowych nie przynosi rezultatów, warto skonsultować się z lekarzem, aby ustalić przyczynę dolegliwości i rozważyć leczenie farmakologiczne. U osób, u których przyczyną nadmiernej produkcji gazów są zaburzenia czynnościowe, stosuje się najczęściej: leki na bazie symetykonu, leki rozkurczowe (drotaweryna czy mebeweryna), suplementy enzymów trawiennych, takie jak preparaty z laktazą (przy nietolerancji laktozy) lub enzymy trzustkowe (w przypadku niewydolności trzustki). W przypadku gdy wzdęcia wynikają z przewlekłych zaparć, pomocne mogą być środki przeczyszczające, takie jak laktuloza lub makrogole.

Oprócz tego warto też wprowadzić do diety kefiry, maślanki i jogurty naturalne i zadbać o stan swojego mikrobiomu. Prawidłowa mikrobiota jelitowa odgrywa bowiem kluczową rolę w skutecznym funkcjonowaniu układu pokarmowego i redukowaniu nieprzyjemnych dolegliwości.