Co to są D-dimery? Możliwe przyczyny podwyższonych D-dimerów

Podwyższone D-dimery wskazują na nasilenie procesów krzepnięcia i fibrynolizy. Nieprawidłowe ich wartości mogą sugerować występowanie żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej czy zespołu rozsianego krzepnięcia wewnątrznaczyniowego. U osób zdrowych w surowicy krwi stwierdza się tylko śladowe wartości D-dimerów.

D-dimer (inaczej dimer D) to produkt plazminowej degradacji zakrzepu. Stanowi on główny parametr diagnostyczny chorób przebiegających ze wzmożoną krzepliwością krwi. Sprawdź, w jaki sposób dokonuje się oznaczenia jego stężenia oraz czy badanie to można przeprowadzić u wszystkich osób. Dowiedz się, czy do badania D-dimerów należy się w specjalny sposób przygotować.

Co to są D-dimery?

D-dimery to fragmenty fibryny – białka wytrącającego się z osocza krwi w czasie jej krzepnięcia. Fibryna jest podstawą do utworzenia skrzepu. D-dimery powstają na skutek enzymatycznego rozkładu fibryny przez plazminę. Ta z kolei jest enzymem białkowym, który obecny jest w osoczu krwi i odpowiada za rozkład białek budujących skrzeplinę. W efekcie dochodzi do przywrócenia płynności krwi, co sprawia, że naczynie, w którym został utworzony zakrzep, staje się drożne. Obecność D-dimerów w osoczu jest dowodem na lizę fibryny stabilizowanej, stanowiącej zrąb uformowanego zakrzepu. Stężenie Dimerów D posiada przydatność kliniczną i diagnostyczną w procesach chorobowych, którym towarzyszą stany nadkrzepliwości.

Jak ocenić poziom D-dimerów?

Badanie D-dimerów wykonuje się z krwi. Oznaczenia można dokonać we krwi włośniczkowej, żylnej lub tętniczej. Jednak najczęściej wykonywane jest w krwi żylnej. Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania od chorego. Można je wykonywać o dowolnej porze dnia, bez względu na czas ostatnio spożytego posiłku. Nie trzeba być na czczo. Ważne jednak, aby pacjenci zgłaszający się na badanie D-dimerów unikali nadmiernego wysiłku i stresu. Inne czynniki, które rzutować mogą na wiarygodność wyników, to: lipemia (zmętnienie pobranej próbki krwi w wyniku akumulacji cząsteczek lipoprotein), wysokie stężenie  bilirubiny (pomarańczowoczerwony barwnik żółciowy), hemoliza (przedwczesny i nieprawidłowy proces rozpadu erytrocytów, będący wynikiem niewłaściwego pobrania i transportu materiału). Z wynikiem badania D-dimerów należy się zgłosić do lekarza, który na nie skierował, aby uzyskać fachową ich interpretację.

Jakie są wskazania i przeciwwskazania do badania D-dimerów?

Najogólniej można stwierdzić, że wskazaniem do oznaczenia stężenia D-dimerów jest rozpoznanie i monitorowanie procesu leczenia schorzeń układu krzepnięcia i sercowo-naczyniowych. Powodem badania jest obecność objawów wskazujących na możliwość wystąpienia incydentu zakrzepowego lub zaburzenia, które powoduje ostry lub przewlekły stan nadkrzepliwości. Oznaczenie stężenia D-dimerów uznaje się za specyficzny i czuły marker obecności procesu fibrynolizy. Badanie to warto wykonać także w przypadku, gdy w morfologii krwi obserwowany jest wzrost poziomu trombocytów, czyli płytek krwi. Badanie, powinno być wykonywane na zlecenie lekarza. Ilość krwi pobranej do analizy jest na tyle niewielka, że nie stanowi ryzyka dla chorego. Jakiekolwiek powikłania, jakie mogą być nim spowodowane, wiążą się  wyłącznie z samym pobraniem krwi. Polegają na niewielkim bólu w trakcie wkłówania lub niewielki ból czy krwiak w miejscu wkłucia.

Przyczyny podwyższonych D-dimerów

Istnieje wiele potencjalnych przyczyn odpowiadających za podwyższone D-dimery. Parametr ten jest istotnym wskaźnikiem oceny pracy układu krzepnięcia. Jego zwiększone wartości mogą wskazywać na ryzyko choroby sercowo-naczyniowe. Podwyższone D-dimery występują u chorych na chorobę niedokrwienną serca, zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (inaczej zespół DIC (ang. disseminated intravascular coagulation), zakrzepicę żylną. Najgroźniejszym, często śmiertelnym, powikłaniem zakrzepicy jest zatorowość tętnic płucnych, dla której również typowe są wysokie D-dimery. Oznaczenie stężenia D-dimerów we krwi znalazło również zastosowanie w prognozowaniu nawrotu zatoru tętnicy płucnej. Jest to bardzo często występująca sytuacja kliniczna, dotycząca  około 30% chorych z wcześniejszym epizodem zakrzepowym. Stężenie D-dimerów wzrasta u około 80% pacjentów z żylną chorobą zakrzepowo-zatorową (ŻChZZ). Brytyjski Komitet do spraw Standardów w Hematologii (British Committee for Standards in Haematology) rekomenduje oznaczanie poziomu D-dimeru u pacjentów, u których objawy wskazujące na ŻChZZ utrzymują się nie dłużej niż 14 dni. Pozwala to zachować niemal 100-procentową czułość badania.

D-dimery wysokie obecne są w przebiegu sepsy oraz choroby nowotworowej (aktywacji układu krzepnięcia). Podwyższone D-dimery stwierdza się również podczas terapii trombolitycznej (podczas przyjmowania leków prowadzących do rozpuszczenia zakrzepu). Seryjne oznaczanie stężenia D-dimerów w czasie terapii heparyną umożliwia monitorowanie skuteczności leczenia antykoagulacyjnego. Pacjenci, którzy stosują oznaczenia D-dimerów do monitorowania skuteczności terapii przeciwzakrzepowej, powinni powtarzać oznaczenia za pomocą jednej metody, najlepiej w tym samym laboratorium, aby uniknąć pomyłek w interpretacji wyników spowodowanych różnymi zakresami referencyjnymi.

Wzrost stężenia omawianych związków obserwuje się u osób w podeszłym wieku, w stanach po urazie i po zabiegach chirurgicznych. Podczas ciąży dochodzi do istotnych zmian w hemostazie, które mogą powodować wzrost stężenia D–dimerów. Stan ten może być szczególnie charakterystyczny dla 2. i 3. trymestru ciąży. Stężenie D-dimerów może być większe w czasie toczącego się w organizmie stanu zapalnego. Ostatnie badania donoszą o podwyższonym poziomie D-dimerów we krwi u osób zmagających się z COVID-19, zwłaszcza z ciężkim przebiegiem choroby. . Wyniki wskazują na obecność rozsianych mikrozakrzepów w małych naczyniach płucnych i towarzyszącą temu nekrozę tkanek.

Czy niski poziom D-dimerów powinien martwić?

Niskie D-dimery pozwalają na wykluczenie u pacjenta schorzeń, takich jak: żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, zakrzepica żył głębokich lub zatorowość płucna. Niewielkie ilości dimeru D wykrywa się w osoczu zdrowych osób, ponieważ w warunkach fizjologicznych 2–3% fibrynogenu jest przekształcane w fibrynę.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. K. Chojnowski, Dimer D – diagnostyczny i rokowniczy marker żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, „Hematologia” 2010, t. 1, nr 2, s. 102–108.
2. M. Galar, A. Szumowska, E. Tajanko i wsp., D-dimer w zakrzepicy żył głębokich kończyn dolnych, „Nowa Medycyna” 2011, nr 1, s. 7–10.
3. K. Rośniak-Bąk, M. Łobos, Przydatność kliniczna i diagnostyczna oznaczeń D-dimeru w różnych stanach chorobowych, „Folia Medica Lodziensia” 2016, t. 43, nr 1, s. 69–91.
4. A. Szczeklik, Choroby wewnętrzne. Przyczyny, rozpoznanie i leczenie, t. 1, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2005.