Czy nimfa kleszcza jest groźna dla zdrowia? Czym jest i jak ją rozpoznać?

Kleszcze to postrach każdego, kto lubi kontakt z przyrodą. Mimo niewielkich rozmiarów potrafią nieźle narozrabiać, przenosząc różne choroby niebezpieczne dla zdrowia i życia człowieka. Nimfa kleszcza to jedna z postaci rozwojowych tego pasożyta, mająca również predyspozycje do żerowania na człowieku. Jak rozpoznać nimfę kleszcza? Czy nimfa może stanowić zagrożenie dla człowieka?

Nimfa kleszcza – jaki gatunek kleszcza występuje najczęściej w naszym klimacie?

Kleszcz pospolity (łac. Ixodes ricinus) to gatunek występujący powszechnie w lasach liściastych i mieszanych Europy, Azji Mniejszej oraz Zachodniej Afryki. W Polsce gatunek ten jest bardzo rozpowszechniony. Szczególnie sprzyjającymi miejscami do żerowania są tereny leśne o dużej wilgotności, obrzeża lasów, gdzie pasą się zwierzęta mogące zostać żywicielem, a w miastach również parki czy wysokie trawy. W Polsce kleszcze najaktywniejsze są w kwietniu i maju oraz sierpniu i wrześniu. Nimfa kleszcza najaktywniejsza jest w sezonie jesienno-wiosennym.

Nimfa kleszcza – co to jest?

Nimfa kleszcza to jedna z postaci rozwojowych kleszcza, poprzedzająca jego transformację do postaci dojrzałej. Jest to postać wykazująca się dużą aktywnością, ze względu na wykształcenie wszystkich odnóży jak u osobnika dorosłego. Ruchliwość nimfy kleszcza dają jej możliwość „bezszelestnego” przemieszczania się na żywiciela, a mały rozmiar pozwala na żerowanie na nim incognito.

Nimfa kleszcza – budowa

Dorosłe postaci kleszcza mają owalny kształt spłaszczony grzbietowo-brzusznie. Samice mają barwę jasnobrązowoczerwoną i osiągają wielkość 3-3,5 mm (głodna samica) do 12-13 mm (najedzona). Samce są barwy ciemnobrązowej (prawie czarnej), a ich długość to około 2,5 mm. Ciało kleszcza pokrywa tarcza grzbietowa (większa u samców), która u samic przechodzi w rozciągliwą powłokę chitynową. Kleszcze posiadają wyspecjalizowany aparat gębowy umożliwiający przecięcie skóry żywiciela i wessanie się w niego celem pobrania krwi. Nimfa kleszcza oraz osobniki dorosłe posiadają po 4 pary odnóży krocznych. Nimfa kleszcza wyróżnia się szarą barwą, ale pod względem morfologicznym jest podobna do dorosłej samicy. Osiąga długość 1,2-1,4 mm (nienassana), odróżnia ją też obecność brązowej tarczy grzbietowej i brak otworu płciowego. 

Nimfa kleszcza – jej miejsce w cyklu rozwojowym

Cykl rozwojowy kleszcza trwa 2-3 lata przedstawia się następująco:

1. Na III żywicielu dochodzi do zapłodnienia samicy (po którym samica pożywia się jego krwią).

2. Samica składa jaja (500-3000 szt.) w wilgotnej glebie, a następnie ginie (JESIEŃ).

3. Wykluwają się larwy długości ok. 5 mm, które zimują w podłożu (ZIMA), by następnie zaatakować I żywiciela (WIOSNA). Żywicielami są małe gryzonie np. myszy.

4. Larwy opuszczają żywiciela (LATO).

5. Nimfa kleszcza zimuje w podłożu (ZIMA).

6. Nimfa kleszcza atakuje II żywiciela – jest to mniejszy ssak, np. zając (WIOSNA/LATO).

7. Powstaje postać dorosła, która atakuje ostatecznego III żywiciela (duże ssaki, w tym człowiek). Nimfa kleszcza może również przezimować kolejny sezon, nie transformując.

Nimfa kleszcza – jak rozpoznać?

O ile rozpoznanie i wychwycenie obecności dorosłego kleszcza, szczególnie żerującego, jest dość proste, to nimfa kleszcza może pozostać niezauważona przez długi czas po zaatakowaniu żywiciela. Postać ta porównywana jest wielkością z ziarenkiem maku. Czasem wygląda jak mały czerwony punkcik (pieprzyk) na skórze, stąd jest trudna do wychwycenia. Zauważana jest często dopiero wówczas, gdy zaczyna żerować na żywicielu, ponieważ najedzona nimfa kleszcza potrafi podwoić swój rozmiar pierwotny (osiągnąć wielkość do 3 mm). 

Nimfa kleszcza – czy stanowi zagrożenie dla ludzi?

Nimfa kleszcza, ma, podobnie jak dorosłe osobniki, w pełni wykształcony aparat gębowy, co uzdalnia ją do przyczepienia się do żywiciela i ssania krwi. Tylko samce nie żywią się krwią żywicieli. Zarówno dorosłe samice, jak i nimfy kleszcza mogą ukąsić człowieka.

Miejscem, gdzie kleszcze najczęściej się umiejscawiają na ciele, są:

• kończyny dolne,
• pośladki,
• pachwiny,
• podbrzuszne.

Nimfa kleszcza u dziecka najczęściej wpija się w skórę głowy, stąd jeszcze większe trudności z jej identyfikacją i usunięciem. Celem żerowania jest odżywienie nimfy, która następnie przechodzi w dorosłego kleszcza zdolnego do rozrodu. W miejscu ukąszenia może pojawić się świąd, zaczerwienienie, rumień, obrzęk. Gdy objawom miejscowym zaczynają towarzyszyć inne objawy jak gorączka, osłabienie, bóle głowy lub inne – należy zwrócić się do lekarza, celem wdrożenia diagnostyki wykluczającej wystąpienie choroby odkleszczowej. Niestety czasami ukąszenie nimfy kleszcza nie boli oraz nie wywołuje świądu. Nimfa, mimo iż jest postacią niezdolną do rozrodu to, podobnie jak dorosły kleszcz, posiada zdolność przenoszenia różnych schorzeń, w tym boreliozy, tularemii czy odkleszczowego zapalenia mózgu.

Nimfa kleszcza – jak usunąć?

Przede wszystkim ważne jest zlokalizowanie pasożyta naszym ciele. W tym celu po każdej wycieczce w miejsca prawdopodobnego występowania kleszczy należy dokładnie obejrzeć wszystkie zakamarki i jak najszybciej usunąć znalezione nimfy kleszcza. Najprostszym sposobem jest uchwycenie kleszcza za pomocą pęsety, jak najbliżej skóry i zdecydowane pociągnięcie go, aby wyszedł z całym aparatem gębowym. Nie do końca wyciągnięty kleszcz, może wciąż jeszcze powodować miejscowe stany zapalne. Dostępne są również tzw. karty oraz specjalne zestawy do usuwania kleszczy. Jeżeli boimy się sami usuwać nimfę kleszcza lub nie uda nam się jej pozbyć w całości, należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu lub dermatologa. Po usunięciu pasożyta warto zdezynfekować ukąszone miejsce. Pod żadnym pozorem nie wolno smarować pasożyta tłuszczem, olejkami oraz ściskać i nieumiejętnie usuwać nimfy bez użycia narzędzi, gdyż może to skutkować eskalacją reakcji miejscowej oraz zwiększeniem szans na przeniesienie zakażenia.

Nimfa kleszcza, mimo że mała i wydawać by się mogło, nieszkodliwa, może przysporzyć większych problemów niż duży dorosły kleszcz. Ze względu na swoją dużą ruchliwość i aktywność potrafią bardzo szybko przemieścić się na żywiciela, a mały rozmiar gwarantuje jej przewagę, zanim zostanie zauważona. Wśród środków zaradczych zaleca się przede wszystkim profilaktyczne okrywanie jak największej powierzchni ciała (długie spodnie/ bluzki z długim rękawem, pełne buty oraz nakrycia głowy), aby zapobiec przyczepieniu się kleszcza. Dobrze jest unikać miejsc, co do których mamy pewność, że nimfy kleszcza mogą się kryć, ewentualnie stosować repelenty działające odstraszająco.

Podsumowanie – FAQ

1. Nimfa kleszcza a kleszcz – czym się różnią?

Nimfa kleszcza to niedojrzała postać kleszcza. Jedno ze stadiów rozwojowych niezdolne do rozrodu. Różni się od kleszcza wielkością – jest 2-3 razy mniejsza od osobnika dorosłego, charakteryzuje się też szarą barwą oraz brązową tarczą na grzbiecie. Jej wielkość porównuje się z ziarenkiem maku.

2. Czy ugryzienie przez nimfę kleszcza jest groźne?

Ugryzienie przez nimfę kleszcza może być groźniejsze niż ukąszenie przez dorosłą samicę. Mały rozmiar nimfy daje jej możliwość długotrwałego żerowania niezauważoną na żywicielu. W przypadku chorób odkleszczowych (borelioza, tularemia, odkleszczowe zapalenie mózgu, babeszjoza) najistotniejszy jest czas od rozpoczęcia żerowania do usunięcia nimfy kleszcza. Im krótszy czas, tym większa szansa na uniknięcie zakażenia.

3. Nimfa kleszcza a borelioza – czy nimfa kleszcza może być powodem boreliozy?

Nimfa kleszcza, podobnie jak dorosłe samice ma zdolność do wpijania się w skórę i żerowania na człowieku, stąd ma również predyspozycje do przenoszenia boreliozy. Jest to najczęściej diagnozowana choroba odkleszczowa, a nimfa kleszcza zakaża częściej niż dorosły osobnik, co jest związane z czasem, przez jaki żeruje ona na żywicielu do czasu usunięcia. Do zakażenia dochodzi już nawet po 24 h od wgryzienia się w skórę. Usunięcie kleszcza jak najszybciej może pomóc uniknąć zakażenia, nawet jeżeli doszło do ukąszenia.

4. Nimfa kleszcza – kiedy atakuje i gdzie występuje?

Nimfa kleszcza najaktywniejsza jest od jesieni do wiosny, związane jest to z cyklem rozwojowym kleszcza. W zimniejszy miesiąc nimfy kleszcza chowają się w ściółce, pod śniegiem, po to, by w cieplejszych miesiącach przenieść się na żywiciela. Nimfa kleszcza, podobnie jak dorosłe osobniki przesiaduje w miejscach o dużej wilgotności w lasach liściastych i mieszanych, ale też w parkach, na działkach, w wysokich trawach. Często skupiają się we wzdłuż ścieżek i szlaków zwierząt, by łatwo zaatakować żywiciela. 

Mgr Jolanta Pawłowska