Czym jest filarioza? Jak może dojść do zakażenia?

Filarioza to choroba tropikalna wywołana przez nicienie. Do zakażenia dochodzi w czasie ugryzienia komara będącego nosicielem pasożyta. Choroba w większości przypadków ma przebieg bezobjawowy. U pozostałych osób w zależności od gatunku pasożyta rozwinąć się mogą różne objawy.

Co to jest filarioza?

Filarioza to grupa chorób pasożytniczych, które rozwinąć się mogą zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Za ich powstanie odpowiadają robaki nazywane filariami. Rozróżnia się setki ich gatunków, z czego 8 stanowi zagrożenie dla człowieka. Biorąc pod uwagę objawy towarzyszące filarii, specjaliści rozróżniają trzy jej kategorie: skórne, limfatyczne, jam ciała. Filarioza skórna wywoływana jest przez takie gatunki: Mansonella streptocerca, Onchocerca volvulus, Loa loa. Filariozę limfatyczną powodują gatunki: Brugia timori, Brugia malayi, Wuchereria bancrofti. Z kolei za powstanie filariozy jam ciała odpowiadają Mansonella ozzardi i Mansonella perstans. Największe znaczenie kliniczne ma filarioza limfatyczna, którą uważa się za jedną z częstszych przyczyn niepełnosprawności na świecie.

Jak może dojść do zakażenia?

Do zarażenia filariami dochodzi w trakcie ukłucia przez komara. Pasożyta przenoszą następujące rodzaje komarów: Aedes, Mansonia, Anopheles, Culex. W trakcie  wkłucia dochodzi do przedostania się z komara  do organizmu człowieka form larwalnych, znajdujących się w trzecim stadium rozwojowym. W ciągu około 9 miesięcy przeistoczą się one w formy dojrzałe. Samica ma długość do 100 mm i grubość 0,35 mm, natomiast samiec 30 mm i grubość około 0,13 mm. Po upływie kolejnych 3 miesięcy są one gotowe do wytwarzania mikrofilarii. Jeden dojrzały osobnik zdolny jest do wytworzenia tysięcy mikrofilarii. Co to są mikrofilarie? Nazywa się w ten sposób larwy znajdujące się w początkowym stadium rozwojowym. Larwy mają długość 0,3 mm i grubość 0,008 mm. Podczas kolejnego ukłucia przez komara mikrofilarie trafiają razem z ludzką krwią do przewodu pokarmowego owada. Tam przechodzą przez kolejne etapy cyklu rozwojowego. Dojrzały pasożyt jest w stanie przeżyć w organizmie człowieka 5–7 lat. W tym miejscu warto powiedzieć, czym jest mikrofialremia. Określa się w ten sposób występowanie form larwalnych filarii we krwi u osób w podeszłym wieku, co oznacza nabywanie wytwarzających mikrofilarie dorosłych form pasożytów w ciągu całego życia, przy czym pierwszy kontakt z pasożytem ma miejsce z reguły w dzieciństwie.

Czynniki ryzyka zarażenia filariami to przede wszystkim:

• pobyt w rejonie endemicznego występowania filarioz – terenach wschodniej Afryki i Azji – u osób podróżujących krótkoterminowo ryzyko zakażenia filariozami jest stosunkowo małe, dlatego nie zaleca się rutynowych badań w kierunku ich wykrycia po powrocie z podróży,
• aktywności sprzyjające ekspozycji na ukłucia komarów,
• niewystarczająca ochrona przed komarami – zaleca się moskitiery, środki owadobójcze, strój zakrywający znaczną część ciała.

Co to filarioza limfatyczna? Objawy chorobowe

Filarioza limfatyczna objawia się początkowo podwyższoną temperaturą ciała, obrzękiem węzłów chłonnych, zapaleniem naczyń i węzłów chłonnych. Wraz z postępem choroby dochodzi do dalszego wzrostu temperatury. Nawracające epizody zapalenia i obrzęku limfatycznego prowadzą do uszkodzenia naczyń limfatycznych. Nagłej gorączce towarzyszy powiększenie węzłów chłonnych pachwinowych. Niekiedy chorzy odczuwają ból w okolicy krocza. Dochodzić może do rozwoju obrzęków  kończyn – w ciężkich przypadkach do powstania tzw. słoniowacizny kończyn (obrzęku, stwardnienia skóry, rozrostu tkanki łącznej). Zaobserwować można dodatkowo obrzęki ramion, moszny, warg sromowych i piersi. Filariozie limfatycznej towarzyszą również ból głowy, nudności i pokrzywka. Na skutek wzmożonej reakcji immunologicznej i aktywacji eozynofilów możliwa jest tropikalna eozynofilia płucna. Wówczas pojawiają się: suchy kaszel, duszności, ogólne osłabienie, spadek masy ciała.

Filarioza skórna – obraz kliniczny

Większość filarioz skórnych ma przebieg bezobjawowy. W przypadkach objawowych dorosłe postacie pasożyta wędrują pod spojówką oka, co jest niezwykle trudne do zaobserwowania, widoczne jest bowiem przez mniej więcej 10–15 minut. Rozwinąć się może zapalenie spojówek, naczyniówki i siatkówki, a także zmętnienie rogówki i jaskra. Dochodzi do powstania pod skórą guzków, które można porównać wielkością do ziarna grochu. Niekiedy da się zaobserwować w ich obrębie poruszające się pasożyty. Nierzadko w przebiegu choroby dochodzi do wysuszenia, świądu i złuszczenia skóry, rozwoju niewielkich owrzodzeń, zmiany zabarwienia skóry – depigmentacji w postaci plamek. Typowe dla filarii skóry są tzw. obrzęki kalabarskie. To bezbolesne obrzęki bez powstawania wgnieceń podczas ucisku, najczęściej zlokalizowane na dłoniach, nadgarstkach i przedramionach, utrzymujące się od kilku godzin do kilku dni. W ciężkich przypadkach rozwijają się zaburzenia czucia, zmiany zwyrodnieniowe w układzie kostno-stawowym i inne powikłania.

Filarioza – badanie. Na czym polega rozpoznanie choroby?

Diagnostyka filariozy polega głównie na pobraniu krwi od chorego w celu zidentyfikowania mikrofilarii. Rozmaz krwi wykonany metodą grubej kropli może wykazać obecność mikrofilarii w przypadku bezobjawowego zakażenia. Materiał do badań mikroskopowych na filariozę najlepiej pobierać w momencie największej aktywność larw. Rytm dobowy mikrofilarii różni się w zależności od gatunku pasożyta. Przykładowo mikrofilarie Wuchereria bancrofti przystosowują się do nocnego żywienia krwią człowieka przez komary, stąd materiał do analizy laboratoryjnej powinno pobrać się w nocy między godziną 23.00 a 1.00, mikrofilarie z gatunku Loa loa charakteryzują się zaś dziennym rytmem krążenia we krwi zakażonego, dlatego krew do badania pobiera się między godziną 10.00 a 14.00. W przypadku braku mikrofilarii we krwi dokonuje się wykrycia antygenu pasożyta w organizmie na podstawie testów immunoenzymatycznych i immunochromatograficznych. Aby wykryć filariozę, stosuje się również testy serologiczne i badanie PCR. W badaniach serologicznych w kierunku filarioz może dochodzić do reakcji krzyżowych z innymi gatunkami filarii, a niekiedy nawet z innymi pasożytami. W przypadku rozwiniętej choroby, pasożyta można wykryć w węzłach chłonnych za pomocą ultrasonografii.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia:

1. K. Korzeniewski, Choroby skóry u powracających z podróży, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2018, t. 12, nr 5, s. 157–169.
2. K. Korzeniowski, Diagnostyka wybranych chorób pasożytniczych u bezobjawowych pacjentów powracających z tropiku, „Lekarz POZ” 2020, nr 4, s. 226–231.