Czym jest metaplazja i jakie są jej typy?

Metaplazja oznacza pojawienie się komórek odmiennych czynnościowo i morfologicznie od swojej macierzy, czyli komórek, które zmieniły swój pierwotny, dojrzały typ zróżnicowania w inny typ zróżnicowanych, dojrzałych komórek, w wyniku chronicznego podrażnienia, pod wpływem patogenu lub karcynogenu. W artykule opisano typy metaplazji ze szczególnym naciskiem na metaplazję jelitową,  wspomniano o diagnostyce metaplazji i metodach jej zapobiegania.  

Co to jest metaplazja jelitowa?

W przypadku metaplazji jelitowej następuje przejście dojrzałych komórek nabłonka żołądka lub przełyku w komórki kubkowe występujące w warunkach fizjologicznych w jelicie.  W warunkach prawidłowych komórki kubkowe odpowiadają za ochronę jelit poprzez wytwarzanie dużej, gęstej warstwy śluzu. Przyczyna metaplazji nie została dokładnie zbadana. Istnieje jednak teoria, wiążąca metaplazję z obecnością żołądku i dwunastnicy bakterii o nazwie Helicobacter pylori. Zdarza się, że kiedy infekcja bakteryjna zostanie wyleczona, metaplazja jelitowa się cofa.

Metaplazja jelitowa uznawana jest za jedną ze zmian przedrakowych. Jej występowanie sugeruje zwiększone ryzyko raka żołądka. Ocena ryzyka jednak zależy od stopnia zaawansowania procesu. Wyróżniamy trzy typy metaplazji jelitowej różniące się stopniem transformacji komórek nabłonkowych oraz nasileniem objawów chorobowych. Metaplazja pierwszego stopnia to stan najłagodniejszy, metaplazja trzeciego stopnia uznawana jest zaś za ciężkie uszkodzenie narządu.

Helicobacter pylori – co to za bakteria?

Helicobacter pylori jest wykrywany przede wszystkim w dalszej części żołądka, zwanej odźwienikiem (łac. pulorus), przechodzącej w dwunastnicę. Jego obecność wiąże się z przewlekłym zapaleniem błony śluzowej żołądka i z wrzodami żołądka. Ważne jest więc, by przy podejrzeniu metaplazji nabłonka żoładka wykonać badania w kierunku obecności H. pylori.

Jakie są inne rodzaje mataplazji?

Opisana powyżej metaplazja jelitowa dotyczy przemiany błony śluzowej żołądka w błonę śluzową jelit. W organizmie metaplazja może pojawić się w różnych narządach. Poniżej opisano jej  przykłady, dotyczące przełyku, gruczołu piersiowego, tarczycy, pęcherza moczowego oraz szyjki macicy.

Przełyk Barretta

Jest metaplazją jelitową przełyku polegającą na zastępowaniu  komórek nabłonka wielowarstwowego płaskiego w przełyku przez komórki nabłonka walcowatego występującego w warunkach fizjologicznych w błonie śluzowej jelit. Schorzenie rozwija się jako powikłanie refluksu żołądkowo-przełykowego, którego istotą jest zarzucanie kwaśnych treści pokarmowych do góry. Metaplazja Barretta jest bardzo niebezpieczną patologią, powodującą ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych przełyku (raka przełyku).

Metaplazja płaskonabłonkowa

To termin dotyczący  zmian komórkowych w błonach śluzowych płuc, szyjki macicy lub pęcherza moczowego. Jeśli metaplazja dotyczy dróg oddechowych, nabłonek wielorzędowy migawkowy zostaje zastąpiony przez nabłonek płaski.

Mówiąc o metaplazji szyjki macicy, mamy na myśli zastąpienie kolumnowych komórek nabłonkowych przez komórki płaskonabłonkowe. Powoduje to zaburzenie normalnej struktury nabłonka dróg rodnych, co może prowadzić do rozwoju raka szyjki macicy. Wykazano,  że podobnie jak w przypadku metaplazji jelitowej, czynnikiem sprzyjającym transformacji komórek szyjki macicy jest obecność wirusów i bakterii. Wśród patogenów wywołujących metaplazję szyjki macicy wymienia się m.in. wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) różnych typów, wirusa opryszczki (HSV) i chlamydie mikroorganizmy powodujące przewlekły stan zapalny..

Metaplazja oksyfilna, inaczej onkocytarna

Dotyczy ona komórek tarczycy. Wiąże się z podwyższonym ryzykiem powstania nowotworu tego narządu. Istnieją dwa rodzaje metaplazji w obrębie tarczycy. Metaplazja oksyfilna to taka, w której prawidłowe komórki pęcherzykowe zwiększają rozmiar i barwliwość. Drugi rodzaj metaplazji tarczycy to znana nam już odmiana płaskonabłonkowa opisana powyżej. Normalne komórki pęcherzykowe tarczycy zamieniły się w komórki płaskonabłonkowe, które w warunkach fizjologicznych znajdują się na powierzchni skóry i wewnątrz jamy ustnej.

Metaplazja apokrynowa

To zjawisko opisujące przemianę komórek prawidłowego nabłonka gruczołu piersiowego w duże komórki przypominające te, które budują apokrynowe gruczoły potowe.

Powyżej opisano najczęstsze przykłady metaplazji innej niż jelitowa. Oprócz nich są jeszcze mniej znane takie jak: metaplazja tkanki łącznej o charakterze kostnienia oraz metaplastyczne kostnienie chrząstek krtani, oskrzeli i tchawicy.

Jakie są objawy metaplazji jelitowej?

Metaplazja potrafi rozwijać się w organizmie zupełnie bezobjawowo, a chory dowiaduje się o jej istnieniu zazwyczaj podczas innych badań lekarskich. Czasem zdarza się, że objawy metaplazji są mylone z innymi schorzeniami w obrębie przewodu pokarmowego. Mogą na przykład wskazywać na niestrawność.

Do niespecyficznych objawów metaplazji jelitowej zaliczyć można:

• silne bóle i uczucie pełności występujące w nadbrzuszu,
• długotrwałe i częste nudności,
• silne wymioty,
• brak uczucia łaknienia,
• uczucie zbyt wczesnej sytości,
• odbijanie się,
• krwawienia z przewodu pokarmowego,
• zgagę.

Ostatni z objawów może występować w metaplazji Barretta.

Jak zdiagnozować metaplazję jelitową?

Metaplazja jelitowa diagnozowana jest na podstawie objawów klinicznych, które opisano powyżej. Lekarz, który podejrzewa to schorzenie, zleca zwykle szereg badań. Wśród nich jest endoskopia oraz badanie histologiczne wycinka błony śluzowej żołądka pobranego podczas badań endoskopowych Niezmiernie ważne w diagnostyce metaplazji jelitowej jest badanie w kierunku obecności Helicobacter pylori w przewodzie pokarmowym.

Jak wygląda leczenie metaplazji jelitowej?

Metaplazja jelitowa to poważna dolegliwość powszechnie uważana za stan przednowotworowy, nie należy jej więc lekceważyć. Najważniejsze jest jej wczesne wykrycie i zastosowanie leczenia. Obejmuje ono antybiotykoterapię stosowaną w celu zwalczenia zakażenia Helicobacter pylori. Dodatkowo do leczenia włącza się preparaty obniżające kwasowość w żołądku. W leczeniu szczególnej postaci metaplazji jelitowej, jaką jest metaplazja Barretta, stosuje się zabiegi z wykorzystaniem elektrody emitującej prąd, który uszkadza patologiczne komórki. Zabieg ten zwany jest ablacją.

Uważa się ponadto, że w leczeniu metaplazji jelitowej bardzo dobre rezultaty daje zmiana diety i stylu życia. Zalecana dieta jest taka jak w przypadku choroby wrzodowej żołądka i ma na celu przede wszystkim ograniczenie wydzielania soków trawiennych.

Produkty, które są zalecane w przypadku metaplazji jelitowej, to:

• gotowane lub pieczone chude mięso i wędliny,
• chude mleko i przetwory mleczne,
• delikatne tłuszcze roślinne takie jak oliwa z oliwek,
• warzywa i owoce gotowane na parze i surowe,
• nieprzetworzone, bogate w błonnik produkty zbożowe.

Należy również pamiętać, aby posiłki spożywać regularnie, by były one zbilansowane, niezbyt obfite oraz ubogo przyprawione solą. Do produktów, których należy unikać przy metaplazji jelitowej, należą cukier, mocna kawa, herbata oraz napoje gazowane. Zakazane jest palenie papierosów oraz picie dużej ilości alkoholu.

Autor: Marta Szarawarska

Bibliografia:

1. M. Krzakowski i in., Onkologia w praktyce klinicznej. Zalecenia postępowania diagnostyczno – terapeutycznego w nowotworach złośliwych. Via Medica, Gdańsk 2013, s. 19–23.
2. P. Murrey i in., Mikrobiologia, Edra Urban & Partner, Wrocław 2018, s. 688–720.