Czym jest wtórny parkinsonizm i co go może powodować?

Parkinsonizm wtórny to zespół objawów zbliżonych do tych, które towarzyszą chorobie Parkinsona. W przeciwieństwie do niej ma określoną wtórną przyczynę, a zmagający się z parkinsonizmem wtórnym pacjenci słabo reagują na leki dopaminergiczne. Dowiedz się więcej na temat tego zaburzenia i sprawdź, jak odróżnić je od choroby Parkinsona. 

Co to znaczy parkinsonizm wtórny?

Parkinsonizm wtórny (zwany również parkinsonizmem objawowym) to zespół objawów podobnych do choroby Parkinsona, takich jak spowolnienie ruchowe (bradykinezja), sztywność mięśniowa, drżenie i zaburzenia równowagi. Jednak w odróżnieniu od choroby Parkinsona parkinsonizm wtórny nie jest wynikiem pierwotnego uszkodzenia struktur mózgu odpowiedzialnych za produkcję dopaminy, takich jak istota czarna. Odpowiadają za niego inne przyczyny, które wtórnie wpływają na funkcjonowanie układu nerwowego.

Jakie mogą być przyczyny wtórnego parkinsonizmu?

Niektóre leki, szczególnie neuroleptyki stosowane w leczeniu psychoz (np. haloperydol, olanzapina), mogą blokować receptory dopaminowe w mózgu, co prowadzi do objawów parkinsonizmu. Podobny efekt mogą wywoływać inne leki, takie jak metoklopramid, używany w leczeniu zaburzeń żołądkowo-jelitowych.

Zatrucie substancjami toksycznymi, takimi jak tlenek węgla, mangan lub metanol, to kolejna możliwa przyczyna wtórnego parkinsonizmu. Niektóre zaburzenia metaboliczne, w tym niedoczynność tarczycy czy choroba Wilsona (nadmiar miedzi w organizmie), mogą wpływać na układ nerwowy i prowadzić do objawów parkinsonowskich. Takie zaburzenia zakłócają funkcjonowanie neuroprzekaźników lub powodują degenerację komórek nerwowych.

Powtarzające się urazy głowy (np. w boksie), które prowadzą do uszkodzeń struktur mózgu, infekcje układu nerwowego, takie jak zapalenie mózgu, uszkodzenia spowodowane udarami mózgu, zwłaszcza w rejonach istoty czarnej lub prążkowia, mogą prowadzić do wtórnego parkinsonizmu.

Niektóre choroby, np. otępienie z ciałami Lewy’ego, postępujące porażenie nadjądrowe czy zanik wieloukładowy, mogą wtórnie objawiać się parkinsonizmem.

Objawy parkinsonizmu wtórnego

Objawy parkinsonizmu wtórnego są podobne do tych występujących w chorobie Parkinsona, jednak mogą się różnić w nasileniu, rozmieszczeniu oraz w odpowiedzi na leczenie. Są one uzależnione od konkretnej przyczyny wtórnego uszkodzenia układu nerwowego. 

Bradykinezja to główny objaw parkinsonizmu wtórnego, polegający na znacznym spowolnieniu ruchów. Pacjenci mogą odczuwać trudności w wykonywaniu codziennych czynności, takich jak ubieranie się, jedzenie czy pisanie. Kolejny z typowych objawów parkinsonizmu wtórnego to sztywność mięśniowa. Występuje w postaci wzmożonego napięcia mięśni, co ogranicza zakres ruchów. Pacjenci często skarżą się na uczucie zesztywnienia w kończynach, które może być symetryczne, w przeciwieństwie do asymetrycznej sztywności w chorobie Parkinsona.

Drżenie w parkinsonizmie wtórnym jest rzadsze lub mniej wyraźne niż w chorobie Parkinsona. Jeśli występuje, ma tendencję do pojawiania się podczas spoczynku, jednak może być nieregularne i dotyczyć obu stron ciała. Pacjenci mogą mieć trudności z utrzymaniem równowagi, co prowadzi do upadków. Charakterystyczne są także: szuranie stopami podczas chodzenia, stawianie bardzo małych kroków oraz trudności z rozpoczęciem lub zakończeniem ruchu.

W niektórych przypadkach występują zaburzenia funkcji autonomicznych, takie jak nadmierne pocenie się, hipotonia ortostatyczna (spadki ciśnienia krwi podczas wstawania) lub problemy żołądkowo-jelitowe.

W zależności od przyczyny, parkinsonizm wtórny może być związany z dodatkowymi objawami. Na przykład w przypadku uszkodzeń naczyniowych objawy mają nagły początek i postać asymetrycznego osłabienia mięśni i innych objawów neurologicznych wynikających z udaru. Przy zatruciu toksynami mogą pojawić się dodatkowe objawy, takie jak splątanie, drgawki lub objawy ze strony innych układów organizmu.

Parkinsonizm wtórny – diagnozowanie

Rozpoznawanie parkinsonizmu wtórnego wymaga szczegółowego i kompleksowego podejścia diagnostycznego. W procesie diagnozy kluczową rolę odgrywa wywiad medyczny. Lekarz zbiera dokładne informacje na temat historii zdrowia pacjenta, w tym:

• przyjmowanych leków, które mogą powodować objawy parkinsonowskie (np. neuroleptyków),
• narażenia na substancje toksyczne, takie jak tlenek węgla, mangan czy metanol,
• przebytych urazów głowy, udarów lub infekcji układu nerwowego,
• występowania chorób metabolicznych lub innych schorzeń mogących wpływać na układ nerwowy.

Lekarz ocenia obecność charakterystycznych objawów parkinsonowskich, takich jak spowolnienie ruchowe (bradykinezja), sztywność mięśni, drżenie czy zaburzenia równowagi. Ważne jest również określenie symetrii objawów, które w parkinsonizmie wtórnym często są bardziej równomierne niż w chorobie Parkinsona.

📌 Dowiedz się więcej o badaniu na chorobę Parkinsona.

Cennych informacji diagnostycznych dostarczają badania obrazowe. Rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografia komputerowa (CT) mózgu są wykonywane w celu wykrycia zmian strukturalnych, takich jak uszkodzenia naczyniowe spowodowane udarem, guzy mózgu, zanik struktur mózgu w przypadku chorób neurodegeneracyjnych. Niekiedy stosowane są specjalistyczne badania, takie jak scyntygrafia perfuzyjna (SPECT) lub pozytonowa tomografia emisyjna (PET), które pomagają ocenić aktywność dopaminergiczną w mózgu.

Badania krwi lub moczu mogą pomóc w wykryciu zaburzeń metabolicznych, lub toksycznych. W celu wykrycia niedoczynności tarczycy oznacza się poziom hormonów tarczycy. Badanie poziomu miedzi zlecane jest w przypadku podejrzenia choroby Wilsona. Lekarz może również rozważyć ocenę markerów zatrucia toksynami.

Jak odróżnić parkinsonizm wtórny od choroby Parkinsona? 

Odróżnienie parkinsonizmu wtórnego od choroby Parkinsona może być trudne, ponieważ oba stany mają podobne objawy. Główne różnice wynikają jednak z przyczyn, obrazu klinicznego, przebiegu choroby oraz reakcji na leczenie. 

Choroba Parkinsona to choroba neurodegeneracyjna o nieznanej dokładnie przyczynie, związana z utratą neuronów dopaminowych w istocie czarnej mózgu. Parkinsonizm wtórny wynika z konkretnych przyczyn wtórnych, takich jak leki, toksyny czy urazy głowy.

Objawy choroby Parkinsona zwykle rozwijają się stopniowo i zaczynają się jednostronnie, np. drżenie lub sztywność występuje początkowo tylko w jednej kończynie. W miarę postępu choroby objawy stają się bardziej symetryczne. W parkinsonizmie wtórnym objawy mogą pojawić się nagle lub szybko się rozwijać, często są symetryczne od samego początku.

W chorobie Parkinsona pacjenci zwykle dobrze reagują na lewodopę lub inne leki dopaminergiczne, co skutkuje znacznym złagodzeniem objawów. W przypadku parkinsonizmu wtórnego reakcja na leki dopaminergiczne jest zazwyczaj słaba lub jej brakuje, ponieważ objawy nie wynikają z pierwotnego niedoboru dopaminy, lecz z innych mechanizmów.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian